تورم یکی از مهمترین مفاهیم اقتصادی است که با زندگی روزمره شهروندان یک جامعه پیوندی ناگسستنی دارد؛ از اینرو محاسبه تورم میتواند بینش موثری برای هر فرد ایجاد کند.
نکته جالبتوجه این است که تورم نهتنها در اقتصاد، بلکه در مفاهیم دیگر هم میتواند معنا داشته باشد. اهمیتی ندارد که شخص چه شغل یا تحصیلاتی دارد یا در چه شرایطی زندگی میکند؛ تورم مسئلهای است که همه اعضای جامعه از آن تاثیر میپذیرند. البته چنین تاثیری برای همه افراد جامعه یکسان نیست و حتی برخی از اشخاص از آن منتفع میشوند.
بهطورکلی، تورم به معنی بزرگشدن بیمحتواست. تصور کنید کیسهای را که در عین خالی بودن، ورمکرده و باد دارد، میگوییم تورم دارد یا متورم شده است. علم اقتصاد هم همین اتفاق را در منابع اقتصادی و پولی خود در نظر گرفته است.
عناوین مطلب:
همچنین تورم میتواند ناشی از برهمزدن تعادل میان موجودی کالا در جامعه یا نقدینگی یا پول در گردش جامعه باشد. بهعبارتدیگر، زمانی که کالا برای عرضه کم باشد، سوءاستفادهگران میتوانند آن را به هر قیمتی که میخواهند بفروشند. نتیجه چنین اتفاقی این است که کالا بدون درنظرگرفتن ارزش واقعی آن فروخته میشود و قیمتش متورم خواهد بود.
این فاصلهای که بین قیمت واقعی و قیمت فروش کالا به وجود میآید، معنی تورم در اقتصاد است. هر چه فاصله بیشتر باشد به این معنی است که نرخ تورم بیشتر است. در نهایت، برای کنترل چنین شرایطی باید محاسبه تورم انجام شود.
تورم یکی از متغیرهای اصلی اقتصاد کلان است که در کنار مفاهیمی مثل اشتغال، رشد اقتصادی و تراز تجاری، از مهمترین ابزارهای سنجش عملکرد اقتصادی یک کشور محسوب میشود.
بیشتر بخوانید: تاثیر بیکاری بر اقتصاد؛ بیکاری چه آسیبهایی به اقتصاد وارد میکند؟
با همه این اوصاف، آشنایی با نحوه محاسبه تورم و مفهوم آن، دستکم در حد عمومی و جزئی، برای افراد مختلف یک جامعه لازم به نظر میرسد.
برای آشنایی با این مفهوم و فرمول نرخ تورم تا پایان این مطلب همراه ما در بورسینس بمانید.
تورم چیست؟
طبق آن چه در مقدمه گفتیم، تورم را به یک زبان ساده میتوان برابر با کاهش قدرت خرید یک ارز در طی زمان دانست.
وقتی قیمت کالاها و خدمات بهصورت نامتعادل و بیرویه افزایش پیدا کند و اصطلاحاً متورم شود، قدرت خرید کاهش اکثریت افراد یک جامعه کاهش پیدا میکند.
این کاهش قدرت خرید که در نتیجه تورم اتفاق میافتد، با درنظرگرفتن قیمت سبدی انتخابی از کالاها و خدمات در یک اقتصاد در یک دوره زمانی معین، به شکل کمّی یا عددی محاسبه میشود.
تغییر سطح عمومی قیمتها در این سبد انتخابی از کالاها و خدمات موجود در اقتصاد که به درصد محاسبه میشود، به ما این موضوع را نشان میدهد که ارز موردنظر، در پی افزایش سطح عمومی قیمتها دچار کاهش قدرت خرید شده است.
یعنی در دوره فعلی، با مبلغ مشخص و میزان معینی از ارز موردنظر، میزان کمتری از کالاها و خدمات در مقایسه با دورههای پیشین قابل خریداری است.
اقتصاددانها معمولا دو دلیل عمده برای تورم ذکر میکنند:
- کاهش عرضه کل یا افزایش تقاضای کل
- رشد عرضه پول مازاد بر رشد اقتصادی یا همان رشد نقدینگی
برای مثال اگر نرخ تورم سالانه برابر با 10 درصد باشد، نشاندهنده این است که با مبلغ مشخصی که در دست داریم، قدرت خریدمان در مقایسه با سال گذشته 10 درصد کاهشیافته است.
مثال دیگری که برای درک بهتر این موضوع ذکر خواهیم کرد، در نظر بگیرید که یک کالا برای فروش به 10 نفر تولید و عرضه میشود. هر یک از این 10 نفر خواستار خرید کالا هستند و برای بهدستآوردن آن، پیشنهادهای قیمتی مختلفی دارند. اگر تعداد کالا افزایش نداشته باشد و تعداد مشتریان به 100 نفر برسد، طبیعی است که فروشنده برای فروش کالا افرادی یا خریدارانی را انتخاب میکند که بیشترین قیمت پیشنهاد را میدهند.
این اتفاق باعث میشود تا قیمت فروخته شده کالا، با قیمت و ارزش واقعی آن در تضاد باشد و فاصله زیادی داشته باشد. در نتیجه، این هم یک مورد دیگر از عملکردی است که عاملی برای ایجاد تورم در جامعه خواهد شد.
بیشتر بخوانید: چگونه دولت میتواند تورم را کنترل کرده و کاهش دهد؟
نرخ تورم
محاسبه تورم شاخصی برای کارایی و موفقیت دولتها و اقتصاد کشورهای مختلف است. به همین دلیل، برای مقایسه قابلیتهای اقتصادی یک کشور، رشد و موفقیت آن، یکی از آماری که بسیار موردتوجه میگیرد.
نرخ تورم (Inflation rate) به همراه شاخصهای دیگری مثل شاخص (تولید ناخالص ملی) یا GDP (Gross Domestic Product) محاسبه میشود. نتایج این محاسبات، رتبهبندی کشورهای مختلف را تعیین خواهد کرد.
علاوه بر این، نرخ تورم شاخصی برای نمایش ارزش پول و قدرت خرید است. این شاخص معمولا در یک بازه زمانی مشخص مورد محاسبه قرار میگیرد. از طرفی، نرخ تورم را میتوان برابر با تغییرات نسبی که در شاخص قیمت به وجود میآید بررسی کرد.
تورم و تغییر در سطح عمومی قیمتها را با شاخصهای قیمتی مختلفی اندازه میگیرند. در واقع تورم را نسبت به شاخصهای گوناگونی میسنجند که نتیجه هر یک متفاوت از دیگری است.
نرخ تورم ممکن است از طریق محاسبه قیمت هفتگی، ماهانه و سالانه برای یک سبد کالای پایه به وجود آید. این سبد، همان سبد شاخص کالا است که هرچند سال یکبار مورد بازنگری قرار میگیرد.
طبق استانداردهای جهانی منتشر شده، مرجع تعیین سبد کالای پایه و همچنین محاسبه و اعلام نرخ هر کشوری، بانک مرکزی آن است. اداره آمارهای اقتصادی در بانک مرکزی ایران مسئول تهیه شاخص تورم و مصادیق مختلف دیگری، مثل مصادیق سبد کالا است.
از سال 1338 تعیین اقلام این سبد کالا آغاز شده و آخرین بار در سال 1383 مورد بازنگری قرار گرفت.
از طرف دیگر، شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفکننده، معیاری برای سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارها مصرف میشود. این شاخص معیاری برای اندازهگیری سطح ملی قیمت کالا و خدمات استفاده شده است که میتواند یکی از بهترین معیارها برای نمایش تغییر قدرت خرید پول داخلی هر کشور نیز به شمار آید.
از جمله دیگر شاخصهای قیمتی که برای بررسی تورم قابلاستفاده است شامل موارد زیر هستند:
- شاخص بهای مصرفکننده (CPI)
- شاخص بهای تولیدکننده (PPI)
- شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
- شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
- شاخص بهای خردهفروشی (RPI)
- شاخص بهای عمدهفروشی (WPI)
هر یک از شاخصهای بالای برای محاسبه تورم کاربرد دارند، اما عمدهترین شاخصی که برای محاسبه نرخ تورم استفاده میشود همان شاخص اولیه، یعنی شاخص قیمت مصرفکننده (CPI) است. به همین دلیل در اغلب موارد، تورم را معادل با رشد شاخص CPI میدانند.
بیشتر بخوانید: 9 تاثیر تورم بر اقتصاد و کسب و کارها
در ادامه نگاه دقیقتری به شاخص قیمت مصرفکننده خواهیم داشت:
شاخص قیمت مصرفکننده یا CPI چیست؟
سبد انتخابی از کالاها یا خدمات که بالاتر به آن اشاره شد، برای مصرفکنندگان نهایی (افراد و خانوارهای یک جامعه) قیمت مشخصی دارد.
اقلام مختلف این سبد در گروههای متفاوتی مثل خوراکیها و آشامیدنیها، حملونقل، سوخت و… قرار میگیرند. در این سبد به گروههای گوناگون، وزن متفاوتی داده میشود تا شاخص مصرفکننده کارآمدتری به دست آید.
برای مثال تغییر قیمت یک کالای ضروری و حیاتی، در مقایسه با یک کالا که از اهمیت پایینتری برخوردار است، تاثیر بیشتری در محاسبه نرخ تورم دارد.
نکته مهم دیگر درباره نحوه محاسبه تورم در ایران این است که شاخص قیمت مصرفکننده به دو بخش تقسیم میشود:
الف) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط شهری
ب) شاخص بهای كالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط روستایی
در نتیجه، قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در نقاط شهری و روستایی به طور جداگانه موردنظر قرار میگیرد. در کنار این موضوع، سبد کالاها و خدماتی که در شاخص قیمت مصرفکننده مورداستفاده قرار میگیرد هم در گروهبندیهای مختلف مشخص میشود. هر گروه هم وزن مشخصی دارند.
علت بروز تورم در اقتصاد چیست؟
تورم وقتی ایجاد میشود که در سطح تقاضای فعلی، به دلایلی عرضه کاهش یابد.
عوامل زیادی میتوانند در این اتفاق نقش داشته باشند. بهطورکلی، سه دلیل عمده برای این روند میتوان ذکر کرد، اولین مورد به تقاضا برمیگردد. معمولا سطح تولیدات کالاها در کوتاهمدت ثابت است و تغییرات چندانی ندارد.
اگر به هر دلیلی تقاضا در یک کشور برای کالاها یا خدماتی بالا رود، باعث افزایش قیمت آن کالاها یا خدمات خواهد بود. در صورتی که این افزایش قیمت برای بخش گستردهای از کالا رخ دهد، ناچارا باید منتظر افزایش تورم در سطح اقتصاد کلان یک کشور بود.
البته در بسیاری از موارد تقاضا هم کاهش چشمگیری را تجربه کرد اما پس از مدتی که تقاضا شروع به حرکت برای رسیدن به سطح پیشین خود کرد، مشکلات زنجیره عرضه همچنان وجود داشتند و نمیتوانستند تقاضای شدید موجود را پاسخگو باشند. نتیجه چنین اتفاقی، تورم چشمگیر در کشورهای مختلف جهان بود که تا این لحظه همچنان ادامه دارد.
دلیل دیگر تورم از سمت تقاضا نشأت میگیرد. اگر عرضه پول (نقدینگی) در اقتصاد افزایش یابد و به همان نسبت رشدی در کالاها و خدمات تولیدی اقتصاد (رشد اقتصادی) رخ ندهد، این حجم پول در دست مردم باعث افزایش تقاضای آنها میشود؛ در حالی که عرضه نمیتواند آن را پاسخگو باشد.
بیشتر بخوانید: چاپ پول یا خلق نقدینگی چیست؟
چنین مسئلهای هم باعث افزایش سطح عمومی قیمتها میشود تا تعادل جدیدی در بازار ایجاد شود. بنابراین تورم در اقتصاد رخ میدهد.
سومین دلیلی که میتواند نقش بسیار زیادی در تورم یک کشور داشته باشد، سابقه تورم در آن کشور است. زمانی که تورم در یک کشور به یک موضوع ساختاری تبدیل میشود، یعنی رفتهرفته در ساختار و پایه اقتصاد وارد میشود، احتمال اینکه با گذشت زمان تورم همچنان پابرجا بماند یا بالاتر برود بسیار زیاد است.
برای مثال تورم بلندمدت در ایران همواره بالای 20 درصد است که این رقم برای کشوری با این شرایط، رقم قابلتوجه و بالایی است.
بیشتر بخوانید: 4 مفهوم اقتصادی که هر مصرفکننده باید بداند
دلایل اصلی تورم در ایران چیست؟
البته که پاسخ جامع به این سوال نیاز به صرف زمان طولانیتر و بررسی بیشتری دارد تا زوایای مختلف آن موردنظر قرار گیرد.
اما به طور خلاصه میتوان گفت که به عقیده اقتصاددانان، تورم مزمن و طولانیمدت ایران ریشه در دو عامل دارد:
- کسری بودجه دولت
- بیانضباطی در خلق نقدینگی توسط سیستم بانکی کشور
ارائه توضیح مناسب برای هر یک از این عوامل به ساعتها زمان نیاز دارد، اما باز هم به طور مختصر میتوان اینگونه گفت که کسری بودجه به این معناست که دولت بیش از درآمدش خرج میکند که خود دلایل مختلفی دارد.
بیانضباطی در خلق نقدینگی توسط سیستم بانکی کشور هم به دلایل ساختاری، عدم پیروی از استانداردهای پذیرفتهشده جهانی و دیگر مسائل برمیگردد.
بیشتر بخوانید: چرا پول ایران بی ارزش است
نرخ تورم چگونه محاسبه میشود؟
گاهی اوقات، تورمی که در یک کشور اعلام میشود برای افراد زیادی قابلقبول نیست. درواقع به دید شک و تردید با آن مواجهه میکنند و معتقدند این آمار تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار گرفته است. این در حالی است که مسئولان مرکز آمار میتوانند اعداد و ارقامی که بهعنوان تورم بیان شده است را تایید کنند.
برای محاسبه تورم ابتدا یک سال را بهعنوان سال مبنا قرار میدهند تا تغییر قیمتها را با توجه اتفاقها و تغییرهایی که در آن سال رخداده است، بسنجند. پس از تعیین سال مبنا یا همان سال پایه، قدم اول این است که سبدی از کالاهای منتخب تعیین شده و وزنی به هر یک از این کالاها اختصاص داده شود.
این وزن بر اساس اهمیت آن کالا یا خدمات تعیین شده است. برای دانستن این که تورم چگونه محاسبه میشود، لازم است که ابتدا با نحوه محاسبه تورم سالانه و نحوه محاسبه تورم نقطهبهنقطه بهعنوان دو متغیر اصلی برای سنجش تورم بیشتر آشنا شویم:
نحوه محاسبه نرخ تورم سالانه
نرخ تورم سالانه، یک سال (12 ماه) منتهی به ماه جاری را موردنظر قرار میدهد.
برای محاسبه تورم سالانه، درصد تغییر متوسط شاخص CPI نسبت به دوره مشابه قبل محاسبه میشود. در این محاسبه وقتی ماه موردنظر ما اسفند باشد، نرخ تورم سالانه در واقع نرخ تورم سال موردنظر ما را نشان میدهد.
بهعنوانمثال اگر ماه بهمن سال 1400 را در نظر بگیریم، تورم سالانه از بهمن 1399 تا ماه جاری محاسبه میشود اما تورم سالانه اسفند ماه 1400، همان نرخ تورم سال 1400 است.
نحوه محاسبه نرخ تورم نقطهبهنقطه
تورم نقطهبهنقطه همانطور که از اسمش مشخص است، درصد تغییرات شاخص CPI بین دو نقطه را محاسبه میکند.
در واقع تورم نقطهبهنقطه درصد تغییرات شاخص CPI در یک مقطع زمانی نسبت به یک مقطع دیگر را اندازهگیری میکند. مثلاً اگر بخواهیم نرخ تورم نقطهبهنقطه در مردادماه دو سال 1399 و 1400 را محاسبه کنیم، نسبت تغییرات شاخص در این دو ماه را به دست میآوریم.
نحوه محاسبه تورم یک سال نسبت به سال پایه
برای محاسبه تورم یک سال مشخص نسبت به سال پایه، تنها کافی است که شاخص CPI سال پایه را از سال موردنظر کم کنیم و نتیجه را بر شاخص سال پایه تقسیم کنیم.
در واقع از این طریق میتوانیم بفهمیم که از یک سال پایه تا سال موردنظرمان، مجموعاً چقدر تورم داشتهایم.
محاسبه نرخ تورم ماهانه
منظور از نرخ تورم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت نسبت به ماه قبل است. بهعنوانمثال، منظور از تورم ماهانه مهر 1400، درصد تغییرات شاخص قیمت در مهر 1400 نسبت به شهریور 1400 است.
فرمول نرخ تورم
فرمول نرخ تورم که با آن میتوان نرخ تورم یک دوره مشخص را نسبت به دوره یا سال پایه محاسبه کرد، به این صورت است:
در فرمول بالا، «(CPI (x+1» به معنای شاخص قیمت مصرفکننده در دوره یا سال جاری یا موردنظر و «CPI (x)» به منظور شاخص قیمت مصرفکننده در دوره یا سال پایه است.
در نتیجه، برای محاسبه تورم هر دوره موردنظر تنها کافی است که شاخص قیمت مصرفکننده دوره پایه را از شاخص دوره موردنظرمان کم کنیم و حاصل را بر شاخص دوره پایه تقسیم کنیم.
یک نمونه برای محاسبه فرمول نرخ تورم
در جدول زیر شاخص کل قیمت مصرفکننده برای خانوارهای شهری ایرانی در ماههای سال 1400 را میبینید که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده است:
ماه |
شاخص |
فروردین |
302.7 |
اردیبهشت |
304.9 |
خرداد |
312.6 |
تیر |
323.8 |
مرداد |
334.1 |
شهریور |
347.5 |
مهر |
360.2 |
آبان |
368.9 |
آذر |
374.9 |
دی |
384.1 |
بهمن |
391.7 |
همانطور که در این جدول میبینید، شاخص قیمت مصرفکننده برای ماه فروردین برابر با 302.7 و برای ماه بهمن 391.7 است.
اگر بخواهیم تورم بین این دو نقطه را به دست آوریم، مطابق فرمول باید شاخص قیمت فروردین را از بهمن کم کنیم و حاصل را بر شاخص فروردین تقسیم کنیم:
اگر عدد حاصل را در 100 ضرب کنیم، نتیجه نهایی برابر 29.40% خواهد شد. یعنی تورم نقطهبهنقطه بهمن 1400 نسبت به فروردین همین سال، برابر با 29.4% است.
محاسبهگر نرخ تورم
بعضی از سامانهها مانند وبسایت مرکز آمار ایران، خدمتی بهعنوان محاسبهگر نرخ تورم را به کاربران ارائه میدهند.
با استفاده از این محاسبهگرها میتوانید نرخ تورم را به آسانی محاسبه کنید یا متوجه شوید که مبلغ مشخصی در یک زمان، در زمان دیگر چقدر ارزش دارد.
محاسبهگر نرخ تورم مرکز آمار ایران در این لینک قابل دستیابی است:
محاسبهگر نرخ تورم مرکز آمار ایران
تفاوت میزان تورم واقعی نسبت به میزان مورد انتظار
وقتی صحبت از تورم به میان میآید، همیشه مردم فکر میکنند تورم واقعی نسبت به آنچه که آمار از آن صحبت میکند بیشتر است.
مهمترین عاملی که چنین تصوری در میان مردم ایجاد میکند هم به این دلیل است که بیشتر مردم افزایش قیمت خوراکیها، آشامیدنیها و مواد اصلی که بهصورت روزانه مصرف میشود را در نظر میگیرند.
در نتیجه وقتی چنین کالاهایی که مصرف روزانه آنها در سبد مصرفیها خانوادهای افزایش قیمت را تجربه میکند، مجموع رقمی که بهخاطر تورم روی این محصولات اضافه شده است، بسیار بیشتر از حد انتظار و حتی آمار به نظر میرسد. به همین خاطر احساس میشود که مقدار تورم بیشتر از عدد اعلامی است.
راههای مقابله با تورم
درباره محاسبه تورم، فرمول نرخ تورم و شرایط و دلایلی که چنین اتفاقی را در یک جامعه رقم میزند صحبت کردیم. اکنون سوال اینجاست که آیا میتوان راهکار مناسبی برای مقابله با تورم و حفظ قدرت خرید در جامعه پیدا کرد؟
بیشتر بخوانید: 3 استراتژی کاربردی برای مقابله با تورم
مقایسه بازدهی بازارهای مختلف با یکدیگر نشان میدهد که طی سالهای گذشته، سرمایهگذاری در بازار سرمایه یکی از بهترین گزینههایی بوده است که توانسته برای کنترل و محاسبه نرخ تورم بازار مورداستفاده قرار بگیرد.
بیشتر بخوانید: آموزش گام به گام سرمایه گذاری در بورس به زبان ساده (شروع سریع در بورس)
دو حالت کلی برای روش سرمایهگذاری در بازار وجود دارد:
سرمایهگذاری مستقیم
در این روش، یک سرمایهگذار موفق باید بتواند روشهایی مانند تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی، تابلوخوانی، روانشناسی بازار و معاملات را آموخته باشد و بتواند از فرصتهای مناسب برای سرمایهگذاری و کسب سود بیشتر استفاده کند.
سرمایهگذاری غیرمستقیم
در روش سرمایهگذاری غیرمستقیم، سرمایهگذار بهجای اینکه خودش بهصورت شخصی وارد بازار شود، سرمایه خود را در اختیار نهادهای متخصص در بازار سرمایه قرار خواهد داد. نهادهایی مثل صندوقهای سرمایهگذاری از جمله گروهها هستند.
جمعبندی
تورم، بازندگان و برندگانی دارد. کسانی که درآمد و ثروتشان با سرعتی بیشتر از سرعت رشد و نرخ تورم رشد میکند، برندگان آن هستند اما اکثریت جامعه از آن متضرر میشوند.
بیشتر از همه فقیرترین افراد جامعه از تورم دچار زیان میشوند. کسانی که دارایی خاصی مثل خانه، خودرو، سهام و… ندارند که قیمت آن همراه با تورم افزایش یابد، صرفاً شاهد کاهش قدرت خرید خود در هر دوره از زمان هستند.
افراد برای این که کمترین زیان را از تورم ببینند، باید داراییهای خود را در محل مناسب سرمایهگذاری کرده و آن را بهصورت پول نقد نگهداری نکنند؛ چرا که پول بر اثر تورم، قدرت خرید و ارزش خود را از دست میدهد.
اطلاع از فرمول نرخ تورم و نحوه محاسبه تورم میتواند برای همه افراد جامعه مفید باشد. این مسئله خصوصاً برای ایرانیان که هر ساله تورم مزمن دورقمی را تجربه میکنند، اهمیت دوچندان دارد. درآمد، قدرت خرید، ثروت و بهطورکلی تمام فعالیتهای اقتصادی افراد تحت تاثیر تورم قرار میگیرد.
مقالات مرتبط:
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- میتوانید در داراییهایی مانند طلا و مسکن سرمایهگذاری کنید
- در صندوقهای سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایهگذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاریها انجام دهید:
نام شرکت | ویژگیها | امتیاز | لینک ثبتنام |
---|---|---|---|
کارگزاری آگاه |
|
برای سرمایهگذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه میشود: