به جریان نقدی که برای تمام سرمایه‌گذاران شرکت اعم از سهامداران ممتاز و معمولی وجود دارد، جریان نقدی آزاد (به انگلیسی Free Cash Flow یا FCF) می‌گویند.
در واقع، جریان نقدی آزاد موجب می‌شود که سهامداران و سرمایه‌گذاران نسبت به وضعیت فعلی و عملکرد سوددهی شرکت، بینش بهتری داشته باشند.
جریان نقدی آزاد نشان دهنده میزان دارایی نقدی است که یک شرکت بعد از خروج وجه نقد خود، جهت حمایت از عملیات جاری و همچنین حفظ دارایی‌های خود، در اختیار خواهد داشت.
عناوین مطلب:
به بیانی دیگر، جریان نقدی آزاد عبارت است از یک جریان نقدی که در اختیار یک شرکت قرار داشته و آن شرکت قادر است تا آن را در میان سرمایه‌گذاران خود توزیع کند.
از طرفی، درست بر خلاف عایدات و سود خالص، جریان نقدی آزاد، یک معیار سودآوری بوده که هزینه‌های غیرنقدی را از صورتحساب سود (یا زیان) حذف می‌کند (درست مانند استهلاک تجهیزات و دارایی‌ها)؛ علاوه بر این، جریان نقدی آزاد شامل تغییرات اعمال شده در میزان سرمایه در گردش نیز خواهد بود.
بیشتر بخوانید: شاخص جریان نقدینگی چیست؟
به‌طور کلی، بانک‌داران و تحلیلگران بازارهای سرمایه‌گذاری که به نوعی نیازمند ارزیابی عملکرد مدنظر یک شرکت، با ساختارهای سرمایه‌ای مختلف هستند، از هرگونه تغییرات رخ داده در خصوص جریان آزاد نقدی (مثل جریان نقدی آزاد شرکت و جریان نقدی آزاد صاحبان سهام)، جهت سوددهی و پرداخت وام‌های آن شرکت بهره می‌برند.
لازم به ذکر است که درست مثل فروش و درآمدها، جریان نقدی آزاد نیز غالباً بر اساس هر میزان سهم ارزشیابی می‌شود تا در نهایت بتواند نتیجه مطلوبی را ارائه کند.
درک مفهوم جریان نقدی آزاد
جریان نقدی آزاد، یک جریان نقدی موجود برای تمامی سرمایه‌گذاران فعال در یک شرکت (مثل سهامداران عادی، سهامداران ممتاز و البته وام‌دهندگان) است.
با این وجود، برخی از سرمایه‌گذاران، ترجیح می‌دهند تا جریان نقدی آزاد یا Free Cash Flow هر سهم، میزانی بیشتر از عایدات و سود هر سهم به‌عنوان معیار سودآوری باشد.
مزایای جریان نقدی آزاد
از آنجایی که استفاده از جریان نقدی آزاد، تنها در راستای تغییر سرمایه در گردش است، پس این مفهوم می‌تواند باعث به وجود آمدن بینش‌های قابل توجهی در خصوص ارزش یک شرکت و سلامت روندهای بنیادی آن شود.
به‌عنوان نمونه، کاهش در حساب‌های پرداختی (جریان خروجی) می‌تواند به این شکل تعبیر شود که فروشندگان عملاً نیازمند پرداخت‌هایی سریع‌تر هستند. از طرفی، در خصوص کاهش در حساب‌های دریافتی (جریان ورودی) نیز می‌توان به این صورت تعبیر کرد که شرکت قصد دارد تا با سرعت بیشتری اقدام به جمع‌آوری مطالبات خود از مشتریان کند.
بااین‌حال، افزایش موجودی‌ها (جریان خروجی) را نیز می‌توان بیانگر حجم بالایی از محصولات و ذخایر موجود در انبار شرکت در نظر گرفت. در حقیقت این موضوع بدین معنی است که سرمایه در گردش، باعث ایجاد نوعی معیار سودآوری خواهد شد که در صورتحساب سود و زیان شرکت، آن را نادیده گرفته‌اند.
به عنوان مثال، تصور کنید که یک شرکت در طول 10 سال فعالیت خود، توانسته تا به صورت سالانه، رقمی بالغ بر 50 میلیون دلار، سود خالص کسب کند. در این مثال، ظاهراً این طور به نظر می‌رسد که کلیه شرایط این شرکت در پایداری کامل قرار دارد.
ولی سؤال اساسی اینجا است که اگر در موارد خاصی مثل اینکه FCF آن شرکت در طی تنها دو سال گذشته کاهش پیدا کرده باشد، موجودی‌ها افزایش پیدا کرده باشند (جریان خروجی)، مشتریان با تاخیر زیاد اقدام به پرداخت بدهی‌های خود کرده باشند (جریان خروجی) یا اینکه فروشندگان در وصول مطالبات خود از شرکت عجله داشته باشند (جریان خروجی)، چه‌کاری باید انجام داد؟
در واقع در چنین شرایطی، FCF بیانگر نوعی ضعف شدید مالی در شرکت خواهد بود که تنها به وسیله بررسی صورتحساب سود و زیان شرکت، نمی‌توان به وجود آن پی برد.
جدا از این موارد، FCF به‌عنوان یک نقطه عطف برای سهامداران بالقوه یا وام‌دهندگان (در راستای اینکه بررسی کنند احتمال اینکه شرکت قادر به پرداخت سود سهام یا بهره مدنظر آنها نباشد چقدر است؟؟) نیز بسیار کاربردی است.
البته به صورت کاملاً مشابه، سهامداران قادر خواهند بود تا از طریق محاسبه جریان نقدی آزاد، به دنبال پرداخت سود بوده و از این موضوع در خصوص ثبات مد نظر در پرداخت‌های سود تقسیمی شرکت، بهره ببرند.
معایب جریان نقدی آزاد
تصور کنید درآمد قبل از بهره، مالیات، کاهش ارزش و استهلاک یک شرکت (EBITDA) در یک سال، برابر یک میلیون دلار باشد. از طرفی تصور کنید که این شرکت هیچ تغییری در میزان سرمایه در گردش خود (دارائی‌های جاری یا بدهی‌های جاری) نداشته باشد، ولی در پایان سال، تجهیزات جدیدی به ارزش 800 هزار دلار خریداری کند.
در این صورت، هزینه تجهیزات جدید در طول زمان، در صورتحساب سود و زیان تقسیم‌شده و در نتیجه تاثیر آن بر روی سودها به صورت کاملاً مساوی تقسیم خواهد شد.
با این وجود، شرکت 200 هزار دلار FCF (یک میلیون دلار EBITDA – هشتصد هزار دلار تجهیزات ) را در یک میلیون دلار EBITDA آن سال گزارش خواهد داد؛ چراکه هزینه تجهیزات جدید تنها یک مرتبه در FCF لحاظ خواهد شد.
حال اگر ما فرض را بر این بگذاریم که کلیه موارد دیگر دست نخورده باقی‌مانده و هیچ‌گونه تجهیزات دیگری نیز خریداری نشود، در این شرایط EBITDA و FCF در سال بعد مجدداً برابر خواهند شد.
در چنین شرایطی یک سرمایه‌گذار مجبور می‌شود که تعیین کند که چرا FCF در طی یک سال و در جهت بازگشت به سطح پیشین خود به‌سرعت کاهش پیدا کرده و آیا این کاهش ادامه‌دار خواهد بود یا خیر؟
جدا از این، درک روش استهلاک مورد استفاده در FCF، باعث کسب درک عمیق‌تری نسبت به آن خواهد شد. به‌عنوان نمونه، درآمد خالص و FCF، طبق میزان استهلاک اخذ شده در یک سال، اساساً رقمی متفاوت با عمر مفید دارایی خواهد بود.
در واقع اگر دارایی با استفاده از روش استهلاک دفتری، در طول عمر مفید ده ساله مستهلک شود، آنگاه سود خالص برای هرسال که رقم هشتاد هزار دلار (هشتصد هزار دلار تقسیم بر ده سال) است نیز کمتر از FCF خواهد بود؛ البته تا زمانی که دارایی به‌طور کامل مستهلک شود.
از سوی دیگر، اگر دارایی با استفاده از روش استهلاک مالیاتی مستهلک شود، دارایی در سالی که خریداری شده است به‌طور کامل مستهلک شده و نتیجتاً اینکه در سال‌های بعد نیز درآمد خالص برابر با FCF خواهد بود.
محاسبه جریان نقدی آزاد
برای محاسبه FCF، می‌توان از بررسی جریان نقدی آزاد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی در صورتحساب جریان نقدی آزاد شروع کرد؛ زیرا این پارامتر، سود را با در نظر گرفتن پرداختی‌های بهره‌ای، هزینه‌های غیرنقدی و تغییرات موجود در مقدار سرمایه در گردش تنظیم خواهد کرد.
توجه داشته باشید که صورتحساب سود و زیان و ترازنامه نیز می‌تواند برای محاسبه FCF استفاده شود.
جهت دستیابی به محاسبات مشابه، می‌توان از پارامترهای دیگر موجود در صورتحساب سود و زیان، ترازنامه و صورتحساب جریان نقدی آزاد نیز استفاده کرد. به‌عنوان‌مثال، اگر EBIT داده نشود، یک سرمایه‌گذار می‌تواند از روش زیر به محاسبات درست برسد.
با اینکه FCF یک ابزار مفید است، اما به عنوان ابزاری برای افشای اطلاعات مالی (همچون سایر اقلام در صورت‌حساب‌های مالی)، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
این موضوع باعث تاسف است؛ چراکه اگر شما به این واقعیت برسید که هزینه‌های سرمایه‌ای(CAPEX) می‌توانند معیاری “یکپارچه” بسازند، پس FCF هم یک ابزار ارزیابی خوب در گزارش سودآوری شرکت‌ها به شمار می‌رود. اگرچه تلاش برای آن بسیار باارزش است، اما همه سرمایه‌گذاران دانش لازم برای آن یا تمایل به صرف زمان برای محاسبه آن را ندارند.
چگونگی تعریف یک جریان نقدی آزاد خوب
خوشبختانه، بیشتر وب‌سایت‌های فعال در حوزه امور مالی مثل Investopedia یک خلاصه‌ای از FCF و یا یک نمودار از روند FCF شرکت‌های عمومی را در اختیار افراد قرار می‌دهند. با این‌حال چالش واقعی همچنان وجود دارد: یک جریان نقدی آزاد خوب از چه اجزایی تشکیل می‌شود؟
ایده‌ای که می‌توانیم از تحلیلگران تکنیکی و متخصصان رسم نمودار بگیریم این است که به‌جای تمرکز بر روی مقادیر مطلق FCF، سود یا درآمد، بر روی روند عملکردهای اصلی تمرکز کنیم. اگر قیمت سهام تابعی از مبانی تشکیل دهنده این عملکردها باشد؛ به طور متوسط، یک روند FCF مثبت باید با روندهای مثبت قیمت سهام همبستگی داشته باشد.
یک رویکرد عمومی این است که از ثبات روندهای FCF به‌عنوان یک معیار اندازه‌گیری ریسک استفاده شود. اگر روند FCF در طول چهار تا پنج سال گذشته ثبات داشته باشد، آنگاه احتمال مختل شدن روندهای در حال ترقی سهام در آینده کمتر است. با این حال افت روندهای FCF مخصوصاً روندهایی که بسیار متفاوت از روندهای فروش و سود هستند، نشان‌دهنده احتمال بالایی از عملکرد با قیمت منفی است.
مثالی از FCF
این روش به دلیل تمرکز بر انحراف موجود در FCF و ارتباط آن با عملکرد قیمت، مقادیر مطلق FCF را در نظر نمی‌گیرد. به مثال زیر توجه کنید:
در مثال فوق، ما شاهد یک واگرایی شدید میان ارقام مربوط به درآمد، سود شرکت و همچنین جریان نقدی آن هستیم. حال بر اساس این روندها، یک سرمایه‌گذار نسبت به اینکه ممکن است مشکلی در مورد عملکرد این شرکت وجود داشته باشد، باید جوانب احتیاط را بسنجد؛ مگر اینکه این مباحث تاثیری بر ” headline numbers ” آن شرکت، یعنی درآمد و سود هر سهم (EPS)، نداشته باشد.
اما سوال اصلی این است که دقیقا چه چیزی سبب به وجود آمدن چنین مباحثی می‌شود؟
در ادامه، چند دلیل که باعث به وجود آمدن چنین موضوعاتی می‌شوند را شرح می‌دهیم.
سرمایه‌گذاری‌در شرکت‌های دارای رشد سریع
یک شرکت می‌تواند روندهای واگرایی مثل مواردی که ذکر کردیم را داشته باشد؛ چراکه مدیریت یک شرکت، در اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات سرمایه گذاری می‌کند تا تجارت خود را گسترش دهد.
در مثال قبلی، یک سرمایه‌گذار می‌تواند درستی این مورد را با بررسی اینکه آیا CAPEX در بازه سال‌های 2016 تا 2018 بیشتر شده است یا خیر، تشخیص دهد.
درصورتی که اگر FCF+CAPEX ، به صورت افزایشی در حال حرکت بود، آنگاه این حرکت یک مورد خوب برای ارزش سهام محسوب می‌شد.
انباشتن موجودی کالا
بین سال‌های 2015 تا 2016، فروش شرکت DECK، که به تولید چکمه‌های UGG معروف است، بیش از 3 درصد افزایش داشت. با این حال، موجودی کالای این شرکت به مقدار بیش از 26 درصد افزایش یافته بود. در این مورد، با وجود اینکه درآمد شرکت در حال افزایش بود، سبب افت شدید FCF در آن سال شد.
این احتمال وجود دارد که یک سرمایه‌گذار قبل از سرمایه گذاری در این مورد که به طور بالقوه ریسک بالایی دارد؛ بخواهد با استفاده از اطلاعات موجود، به بررسی این موضوع بپردازد که آیا DECK قادر بود که موضوع موجودی کالای خود را حل کند یا اینکه چکمه‌های UGG به‌سادگی از مد افتادند؟
مشکلات در اعتباری
موجودی کالا و یا تغییر در حساب‌های پرداختی و دریافتی، می‌تواند مقدار سرمایه در گردش شرکت را تغییر دهد. اگر فروش یک شرکت با مشکل مواجه شود، آنها زمان بازپرداخت را برای مشتریان خود به‌صورت سخاوتمندانه‌ای افزایش می‌دهند؛ درنتیجه حساب‌های دریافتی افزایش می‌یابد که این یک تعدیل منفی برای FCF است.
در مقابل ممکن است تأمین‌کننده‌های یک شرکت، تمایل به سخاوت و پشتیبانی بیشتر نداشته و نیازمند پرداختی سریع‌تری باشند. این مورد حساب‌های پرداختی را کاهش می‌دهد که آن‌هم یک تعدیل منفی برای FCF است.
از سال 2009 تا 2015، بسیاری از شرکت‌های انرژی خورشیدی دقیقاً با این نوع مشکل اعتباری دست‌وپنجه نرم می‌کردند. فروش و درآمد می‌توانست با پیشنهاد شرایط بهتر و سخاوتمندانه‌تر به مشتریان، افزایش یابد؛ اما به دلیل اینکه این قضیه در صنعت بسیار شناخته شده بود، تأمین‌کنندگان علاقه کمتری به تمدید تاریخ پرداخت داشتند و از شرکت‌های انرژی خورشیدی درخواست کرده بودند که پرداختی خود را سریع‌تر انجام دهند.
حال در چنین شرایطی، واگرایی میان روندهای اصلی در FCF آشکار بوده، اما این مورد فقط با بررسی صورتحساب سود و زیان (به تنهایی) قابل تشخیص نخواهد بود.
نحوه محاسبه جریان نقدی آزاد به چه صورت است؟
به طور کلی، 2 رویکرد اصلی جهت محاسبه FCF وجود دارد.
رویکرد نخست، از جریان نقدی آزاد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی به‌عنوان نقطه شروع استفاده کرده و سپس هزینه‌های سود و بهره، سپر مالیاتی بر هزینه بهره و هرگونه هزینه‌های سرمایه‌ای (CapEx) که در آن سال انجام می‌شود را تعدیل می‌کند.
بیشتر بخوانید: مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای چگونه است؟
از طرفی، رویکرد دوم از سود قبل از بهره و مالیات (EBIT) به‌عنوان نقطه شروع استفاده کرده و سپس مالیات بر درآمد، هزینه‌های غیر نقدی همچون استهلاک، تغییرات سرمایه در گردش و CapEx را تعدیل می‌کند.
با این حال، در خصوص هر 2 مورد، اعداد به دست آمده بایستی یکسان باشند؛ ولی بسته به اطلاعات مالی موجود، ممکن است یکی از این رویکردها بر دیگری ارجح‌تر باشد.
جریان نقدی آزاد چه چیزی را نشان می‌دهد؟
جریان نقدی آزاد، از تطبیق سود خالص با هزینه‌های غیر نقدی، تغییرات سرمایه در گردش و هزینه‌های سرمایه (CAPEX) حاصل می‌شود.
همچنین باید در نظر داشت که جریان نقدی آزاد منفی در شرایطی که سود خالص مثبت باشد، الزاماً به معنی شرایط بد نیست؛ چراکه بعضی اوقات برای پشتیبانی از رشد شرکت، سرمایه‌گذاری بزرگی در دارایی‌های عملیاتی انجام می‌شود و این موضوع می‌تواند عامل منفی شدن جریان نقدی آزاد باشد.
معیار FCF تا چه اندازه حائز اهمیت است؟
همانطور که گفتیم؛ جریان نقدی آزاد، یک جریان نقدی است که پس از سرمایه‌گذاری الزام برای حفظ و تداوم عملیات شرکت در دارایی‌های ثابت و سرمایه در گردش، واقعاً جهت توزیع بین سرمایه‌گذاران باقی می‌ماند.
صورت سود و زیان تنها سود حسابداری را بیان می‌کند ولی ارزش عملیات یک شرکت به‌وسیله جریانی از وجوه نقد که عملیات در زمان کنونی و آینده به وجود خواهند آورد، تعیین می‌شود. ارزش عملیات شرکت به جریان‌های نقدی آزاد مورد انتظار در آینده بستگی دارد.
جریان نقدی آزاد، یک معیار مالی مهم است؛ زیرا مقدار واقعی وجه نقدی که در اختیار شرکت است را نشان می‌دهد. شرکتی که FCFای آن دائما پایین یا منفی است، مجبور به تلاش مداوم جهت جمع‌آوری سرمایه و پرداخت بدهی‌هایش خواهد شد.
به طور مشابه، اگر شرکتی FCF کافی برای حفظ فعالیت‌های فعلی خود داشته باشد اما FCF کافی برای سرمایه‌گذاری در رشد کسب و کار خود نداشته باشد؛ ممکن است در نهایت آن شرکت از رقبای خود عقب بماند.
علاوه بر این، FCF برای سرمایه‌گذاران بازده محور، به منظور درک پایداری پرداخت سود سهام شرکت و همچنین احتمال افزایش سود سهام شرکت در آینده، مهم است.
سخن پایانی
به‌طورکلی جریان نقدی آزاد با در نظر گرفتن هزینه‌های غیر نقدی، تغییرات در مقدار سرمایه در گردش و هزینه سرمایه‌ای (CAPEX)، تغییرات در درآمد خالص شرکت را شناسایی می‌کند.
با اینکه جریان نقدی آزاد، به عنوان یک پارامتر اندازه‌گیری سودآوری در مقایسه با درآمد خالص، بسیار نامتوازن است؛ امّا می‌تواند مشکلات پایه‌ای را قبل از اینکه در صورتحساب سود و زیان نمود پیدا کند، آشکار سازد.
در این مقاله از مجله بورسینس، درباره مفهوم جریان نقدی آزاد و ذکر مثال‌هایی از نحوه محاسبه و کاربرد آن، پرداختیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید باشد.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: