فروش تعهدی سهام (فروش استقراضی) چیست؟

در سال‌های اخیر بازار بورس رشد فزاینده‌ای داشته و سعی می‌شود با استفاده از تکنیک‌هایی رشد این بازار را بیشتر کرد.

یکی از مواردی که می‌تواند باعث پویایی بیشتر بازار بورس شود فروش تعهدی سهام است.

به فروش تعهدی سهام، Short selling یا فروش استقراضی نیز می‌توان گفت.

اگر بخواهیم یک توضیح کلی درباره فروش تعهدی بدهیم می‌توان اینطور بیان کرد که سرمایه‌گذاران به کمک فروش تعهدی می‌توانند از افت قیمت سهام نیز سود ببرند.

در زیر اطلاعات بیشتری درباره این موضوع ارائه خواهیم کرد.

تعریف و مفهوم فروش تعهدی سهام

همانطور که می‌دانید یکی از موارد مهمی که در بازار بورس وجود دارد بحث ریسک و بازار منفی است.

فروش تعهدی به شما کمک می‌کند که در هر حالت بتوانید از بورس سود کنید، حتی زمانی که قیمت‌ها در حال افت است.

در وضعیت معمولی فردی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند در صورتی که قیمت سهام بالا برود سود می‌کند و در غیر اینصورت متضرر می‌شود اما اگر فرد معاملات خود را به کمک فروش تعهدی انجام دهد با پیش‌بینی اینکه سهم افت می‌کند، آن سهم را در وضعیت فعلی بازار به صورت تعهدی از سهام‌دار اصلی می‌خرد یا به عبارتی قرض می‌کند و می‌فروشد.

وقتی قیمت سهام کاهش پیدا کرد همان سهام را مجددا با قیمت پایین‌تر می‌خرد و دوباره به صاحب سهام بازمی‌گرداند.

در این پروسه فرد از خرید سهام با قیمت پایین‌تر سود می‌کند.

برخی افراد معتقدند فروش تعهدی باعث ریزش بازار خواهد شد اما اینطور نیست و هر فرد می‌تواند استراتژی‌های مختلفی برای خرید و فروش سهام داشته باشد.

در فروش تعهدی، فرد می‌تواند از سهامدار اصلی وکالت بگیرد و به وکالت از او سهام را بفروشد و در زمان مناسب همان سهام را با قیمت پایین‌تر بخرد و به این صورت از اختلاف قیمت خرید و فروش سهام سود کند.

یکی از موارد مهم خرید و فروش تعهدی این است که شرایط این معاملات باید بین طرفین کاملا مشخص شود و هر دو طرف به تعهدات خود پایبند باشند.

همانطور که از توضیحات بالا نیز متوجه شدید در خرید و فروش تعهدی رابطه استقراضی بین خریدار و فروشنده برقرار است.

هر فردی که کد بورسی داشته باشد می‌شود معاملات را به صورت تعهدی انجام دهد.

شاید برایتان جالب باشد بدانید مالک و متقاضی هریک چه انگیزه‌ای برای خرید و فروش تعهد دارند.

مالکانی که سهام‌دار عمده هستند معمولا سهام خود را راکد نگه می‌دارند و فقط به صورت سالانه سود آن را کسب می‌کنند اما در این حالت می‌توانند سهام خود را به صورت تعهدی به متقاضیان بفروشند و از این طریق نیز سود دریافت کنند.

متقاضی نیز با پیش بینی صحیح از روند بازار و دانش مالی خوب می‌تواند با خرید و فروش تعهدی سهامی که کاهش قیمت خواهند داشت سود بدست بیاورد. مالک نیز برای این کار به او نرخ تشویقی ارائه خواهد کرد.

مزایای فروش تعهدی

فروش تعهدی به عنوان یکی از روش‌های خرید و فروش سهام مزایا و معایب خاص خود را دارد.

• می‌تواند حجم معاملاتی که در بازار بورس انجام می‌شود را افزایش دهد و در نتیجه رشد و کارایی بازار بورس بیشتر خواهد شد.
• افرادی که سهامدار عمده هستند و به صورت سالانه از سهام خود سود کسب می‌کنند می‌توانند با این روش میزان سود کسب شده خود را افزایش دهند.
• خرید و فروش تعهدی در واقع بازار بورس را به بازاری دو طرفه تبدیل می‌کند که باعث بالا رفتن کیفیت بازار می‌شود.

نحوه انجام معاملات فروش تعهدی

در این فرآیند مالکی که قصد دارد سهام خود را به صورت فروش تعهدی یا همان قرضی بفروشد باید این سهام را در سامانه تامین قرار دهد.

مالک پس از آنکه به سامانه وارد شد باید حداکثر تعداد سهامی که می‌خواهد بفروشد را مشخص کند و دوره تنفس را نیز مشخص کند.

در اینجا لازم است توضیح دهیم دوره تنفس به مدت زمانی گفته می‌شود که مالک حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی بدهد. علاوه بر این، مالک تعیین می‌کند که وجه حاصل از فروش تعهدی به صورت سپرده بانکی سرمایه گذاری شود یا به صورت صندوق‌های قابل معامله.

در آخر مالک یک نرخ تشویقی تعیین می‌کند.

هدف از تعیین نرخ تشویقی این است که متقاضی برای خرید تعهدی سهام جذب شود.

کسی که سهام را به صورت قرضی از مالک می‌خرد و به فروش می‌رساند تعهد دارد که سهام را مجددا از بازار بخرد و به مالک برگرداند.

در فرآیند خرید مجدد ممکن است قیمت سهام بر خلاف انتظار متقاضی، بالا رفته باشد.

طبیعی است که در این صورت متقاضی تمایلی ندارد سهام را با قیمت بالاتر بخرد زیرا ضرر می‌کند اما مالک سهام خود را می‌خواهد.

به همین خاطر است که فرد باید با دانش کافی وارد معاملات فروش تعهدی شود.

برای اینکه متقاضی در این حالت به تعهد خود پایبند باشد وجه تضمین در نظر گرفته شده است.

وجه تضمین در واقع درصدی از ارزش قرارداد است که باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد. وجه تضمین در بورس به صورت روزانه تعیین می‌شود و بخش اعظمی از این مقدار باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد و اگر اینطور نباشد بورس زمان مشخصی برای متقاضی تعریف می‌کند و او باید در زمان مشخص شده حساب خود را شارژ کند.

همانطور که گفته شد متقاضی مدت زمان مشخصی فرصت دارد که سهامی که به صورت قرضی خرید و فروش کرده را به مالک اصلی سهام بازگرداند.

متقاصی می‌تواند تسویه سهام را به دو صورت انجام دهد:

1. قبل از رسیدن زمان سررسید
2. در زمان سررسید

تسویه قبل از سررسید به درخواست مالک یا متقاضی انجام می‌شود. البته توجه کنید که مالک در دوره تنفس نمی‌تواند چنین درخواستی بدهد. در واقع در زمان بین دوره تنفس و زمان سررسید امکان ایجاد این درخواست وجود دارد. متقاضی نیز می‌تواند زودتر از زمان سررسید سهام را از بازار بخرد و به مالک بازگرداند. در این دو حالت قبل از زمان سررسید معامله تسویه می‌شود.

در نظر داشته باشید اگر خرید و فروش سهام در یک روز انجام شود متقاضی باید 20 درصد از سود کسب شده را به مالک بدهد.

اگر متقاضی بخواهد یک روز بعد از فروش، خرید را انجام دهد باید 10 درصد سود را به مالک بدهد و اگر دو روز بعد از فروش این کار را انجام دهد 5 درصد از سود بدست آمده به مالک تعلق می‌گیرد اما اگر زمان خرید سهام بیشتر از دو روز از زمان فروش گذشته باشد لازم نیست مبلغی را به مالک بپردازد.

بنابراین چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد:

گاهی ممکن است زمان سررسید فرابرسد و متقاضی با صف خرید روبرو شود یا به هر دلیلی نتواند سهام را از بازار خرید کند. در این صورت معامله باید تسویه نقدی شود و متقاضی باید جریمه‌های مربوطه را پرداخت کند.

شاید سوال کنید آیا می‌توان هر سهمی را به صورت تعهدی خرید و فروش کرد؟ پاسخ خیر است.

بورس مشخص می‌کند چه سهامی قابلیت فروش تعهدی (فروش استقراضی) را دارند.

کارمزد این معاملات نیز مانند سایر معاملات بورسی است و متقاضی آن را می‌پردازد. معاملات فروش تعهدی و معاملات معمولی سهام هر دو در ساعت کاری بورس یعنی 8.30 تا 12.30 انجام می‌شوند.

مثال معامله فروش تعهدی

برای اینکه فرآیند فروش تعهدی را بهتر درک کنیم بهتر است یک مثال بزنیم. فرض کنید شما می‌خواهید سهامی با قیمت 2000 تومان را به صورت تعهدی بخرید و البته قبلا پیش‌بینی کرده‌اید که قیمت این سهام در آینده نزدیک کاهش می‌یابد و می‌توانید از خرید و فروش تعهدی آن سود ببرید.

فرض کنید شما 5000 سهم و ساخت را از یک سهامدار قرض می‌کنید و این سهام را به نمایندگی از مالک اصلی با قیمت فعلی بازار یعنی همان دو هزار تومان برای هر سهم می‌فروشید.

همانطور که پیش‌بینی کرده‌اید باید منتظر شوید تا قیمت سهام کاهش یابد.

مثلا بعد از 5 روز قیمت همان سهام از دو هزار تومان به 1800 تومان می‌‎‌رسد و شما مجددا همان تعداد سهامی که فروخته اید را با قیمت 1800 تومان خریداری می‌کنید.

این 5000 سهم را به مالک اصلی بازمی‌گردانید و سود این معامله نصیب شما می‌شود.

البته همانطور که در بالا توضیح داده شد اگر در دو روز اول پس از خرید سهام از مالک بخواهید سهام را بازگردانید و معامله را تمام کنید باید مقداری از سود را به مالک تقدیم کنید.

مقدار سودی که از این معامله داشته اید برابر است با 5000*200 (5000 سهم که هر سهم 200 تومان برایتان سود داشته است). البته این قانون سرانگشتی برای محاسبه میزان سود و زیان است و در واقعیت باید مقادیر خواب سرمایه و کارمزد نیز در نظر گرفته شود.

سخن آخر

فروش تعهدی در بسیاری از بازارهای مالی دنیا (که به اصطلاح Short selling نامیده می‌شود) وجود دارد اما به تازگی وارد بورس تهران هم شده است.

«فروش تعهدی» یکی از ابزارهای جدید بازار سرمایه که منجر خواهد شد تا هم روزهای منفی و هم روزهای مثبت بازار برای سهامداران جذاب باشد.

با فروش تعهدی سهام، سرمایه‌گذاران صرفا به دنبال روزهای مثبت بازار نبوده و چشم‌انداز آتی شرکت‌ها در تصمیم سهامداران و اتخاذ استراتژی سرمایه‌گذاران اثرگذار خواهد بود.

با بکارگیری این ابزار در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری که تصور می‌کند قیمت سهام یک شرکت بیش از اندازه رشد کرده و یا در آینده احتمال کاهش قیمت آن سهم به دلایل بنیادین و یا تحلیل شخصی او وجود دارد می‌تواند یک استراتژی معاملاتی انتخاب کند.

به طوری‌که می‌تواند سهام را به وکالت از شخص دیگر (مالک سهام) بفروشد و هر زمان که خود یا مالک سهام اراده کرد مثل اوراق فروش رفته را برای مالک خریداری کند، البته شرایط و ضوابط وکالت باید بین طرفین مشخص و تعهدات هر طرف در قرارداد فروش تعهدی تعیین شده باشد.

در نتیجه با افت قیمت سهم که بر اثر بررسی شرایط و تحلیل ارزش سهام با عملکرد یک شرکت صورت گرفته کسب منفعت می‌کنند.