هر آنچه که باید درباره نسبت D/E (بدهی به حقوق صاحبان سهام) بدانید!

نسبت D/E یا نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام برای ارزیابی اهرم مالی یک شرکت به کار می‌رود.

این نسبت با تقسیم کل بدهی‌های یک شرکت بر حقوق صاحبان سهام یا همان سرمایه آن محاسبه می‌شود.

نسبت D/E معیار مهمی است که در امور مالی شرکتی (corporate finance) از آن استفاده می‌شود.

این نسبت میزان تامین مالی فعالیت‌های شرکت از طریق بدهی در مقابل سرمایه تحت مالکیت آن را اندازه می‌گیرد. به طور دقیق‌تر، این نسبت نشان‌دهنده توانایی حقوق صاحبان سهام برای پوشش و پرداخت تمام بدهی موجود در صورت افت و رکود فعالیت‌های شرکت را نشان می‌دهد.

نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام نوع خاصی از نسبت‌های اهرمی (gearing ratio) است.

بیشتر بخوانید: نسبت‌های مالی چیست؟ + معرفی و فرمول 5 نسبت مالی پرکاربرد

مروری بر نکات مهم

• نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، مجموع بدهی‌های شرکت را با حقوق صاحبان سهام آن مقایسه می‌کند و برای ارزیابی میزان اهرمی که شرکت از آن استفاده می‌کند به کار می‌رود.
• نسبت‌های اهرمی بالاتر نشان‌دهنده ریسک بالاتر شرکت یا سهام برای سهامداران آن است.
• با توجه به متفاوت بودن میزان ایده‌آل بدهی، مقایسه نسبت D/E صنایع مختلف با هم، کار دشواری است.
• سرمایه‌گذاران اغلب نسبت D/E را طوری تغییر می‌دهند که تمرکزشان تنها روی بدهی بلندمدت باشد؛ زیرا ریسک‌های مربوط به بدهی‌های بلندمدت، با ریسک‌های بدهی‌ها و پرداختی‌های کوتاه‌مدت تفاوت دارد.

فرمول و نحوه محاسبه نسبت D/E

اطلاعاتی که برای محاسبه نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام مورد نیاز است، در ترازنامه شرکت قابل یافتن هستند.

بیشتر بخوانید: 5 فاکتور مهم در ترازنامه شرکت‌ها

در ترازنامه لازم است که مجموع حقوق صاحبان سهام برابر با دارایی منهای بدهی شود که شکل دیگری از معادله اصلی حسابداری یا همان معادله ترازنامه است:

ممکن است اجزای ترازنامه حاوی حساب‌های شخصی باشند که معمولاً از نظر معنای سنتی وام یا ارزش دفتری دارایی، به عنوان بدهی یا حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته نمی‌شوند.

از آنجا که این نسبت ممکن است توسط سود یا زیان انباشته، دارایی‌های نامشهود و تعدیل‌های مربوط به طرح‌های بازنشستگی از میزان واقعی خود منحرف شود، معمولاً برای درک میزان حقیقی اهرم یک شرکت نیاز است که تحقیق و بررسی بیشتری انجام گیرد.

به دلیل ابهام برخی از حساب‌ها در بخش‌ها و اجزای ترازنامه اصلی، تحلیلگران و سرمایه‌گذاران اغلب نسبت D/E را تغییر می‌دهند تا کارآمدتر شده و مقایسه آن بین سهام مختلف آسان‌تر گردد.

نحوه محاسبه نسبت D/E در اکسل

صاحبان کسب‌وکار از نرم‌افزارهای مختلفی برای دنبال کردن نسبت D/E و سایر معیارهای اندازه‌گیری مالی استفاده می‌کنند.

مایکروسافت اکسل (Microsoft Excel) قالبی برای ترازنامه در اختیار کاربران می‌گذارد که نسبت‌های مالی مثل D/E و نسبت بدهی (نسبت کل بدهی به کل دارایی [debt ratio]) را به طور خودکار محاسبه می‌کند. 

با این وجود حتی یک معامله‌گر آماتور هم ممکن است بخواهد که موقع ارزیابی یک فرصت بالقوه سرمایه‌گذاری، نسبت D/E یک شرکت را محاسبه کند. در این صورت، محاسبه این نسبت بدون کمک این قالب‌های آماده هم امکان‌پذیر است.

نسبت D/E چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟

با توجه به این که نسبت D/E میزان بدهی یک شرکت را در مقایسه با ارزش دارایی خالص آن اندازه می‌گیرد، بیشتر از همه برای سنجش میزان استفاده از بدهی برای اهرم کردن دارایی‌های شرکت به کار برده می‌شود.

بیشتر بخوانید: روش‌های تامین مالی شرکت‌ها در بازار بورس

اگر برای تامین مالی و رشد شرکت از میزان زیادی از بدهی استفاده شود، آن شرکت به طور بالقوه می‌تواند در مقایسه با عدم انجام این تامین مالی، سود و درآمد بیشتری کسب کند.

اگر اهرم بتواند درآمد را بیشتر از میزان هزینه بدهی (بهره) افزایش دهد، سهامداران می‌توانند انتظار سود داشته باشند. در مقابل، اگر هزینه تامین مالی از طریق بدهی از افزایش درآمد حاصل از آن بیشتر باشد، ارزش سهام افت خواهد کرد.

تغییر در بدهی و دارایی بلندمدت، بیشترین اثر را روی نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام دارد؛ زیرا این حساب‌ها از حساب بدهی کوتاه‌مدت و دارایی‌های کوتاه‌مدت بزرگ‌ترند. اگر سرمایه‌گذاران بخواهند اهرم کوتاه‌مدت یک شرکت و توانایی آن برای ایفای تعهدات بدهی یک ساله یا کمتر را ارزیابی کنند، می‌توانند از نسبت‌های دیگری استفاده نمایند.

بیشتر بخوانید: نسبت جاری چیست؟

برای مثال، سرمایه‌گذاری که بخواهد نقدینگی یک شرکت یا توانایی آن برای بازپرداخت بدهی در کوتاه‌مدت را بررسی کند، به جای استفاده از نسبت اهرمی بلندمدتی مثل نسبت D/E، از نسبت وجه نقد (cash ratio) استفاده می‌کند:

یا نسبت جاری (current ratio) را به کار می‌گیرد:

تعدیل و اصلاح نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام

قسمت «حقوق صاحبان سهام» در ترازنامه، برابر با مجموع ارزش دارایی‌ها منهای بدهی‌هاست؛ اما این با محاسبه دارایی‌ها منهای بدهی‌های مربوط به همان دارایی‌ها فرق دارد.

یک راه معمول برای حل این مشکل، تبدیل نسبت D/E به نسبت D/E بلندمدت است. چنین رویکردی به تحلیلگر کمک می‌کند که بتواند روی ریسک‌های مهم تمرکز کند.

البته بدهی کوتاه‌مدت هم بخشی از اهرم کلی یک شرکت محسوب می‌شود اما از آنجا که این بدهی‌ها در مدت یک سال یا کمتر پرداخت می‌شوند، چندان ریسکی نیستند.

برای مثال شرکتی را تصور کنید که یک میلیارد تومان پرداختی کوتاه‌مدت (حقوق و دستمزد، حساب‌های پرداختنی، اسناد پرداختنی و…..) و 500 میلیون تومان بدهی بلندمدت دارد و آن را با شرکت دیگری که 500 میلیون تومان پرداختی کوتاه‌مدت و یک میلیارد دلار بدهی بلندمدت دارد مقایسه نمایید.

اگه حقوق صاحبان سهام هر دو شرکت برابر با 1.5 میلیارد تومان باشد، نسبت D/E هر دوی آن‌ها برابر با 1.00 خواهد بود. در ظاهر، ریسک اهرم این دو شرکت مثل هم است اما در واقعیت، شرکت دوم ریسکی‌تر است!

به عنوان یک قانون، بدهی کوتاه‌مدت ارزان‌تر از بدهی بلندمدت بوده و نسبت به تغییرات نرخ بهره حساسیت کمتری دارد؛ یعنی هزینه بهره و هزینه سرمایه شرکت دوم بیشتر است.

ممکن است این‌طور به نظر برسد که افزایش نرخ بهره به نفع شرکتی است که بدهی بلندمدت بیشتری دارد اما اگر بدهی بتواند توسط دارندگان اوراق قرضه بازپرداخت شود، این موضوع می‌تواند همچنان یک ایراد باشد.

نسبت D/E برای مدیریت منابع مالی شخصی

نسبت D/E می‌تواند برای صورت‌ها و گزارشات مالی شخصی هم به کار رود. در این صورت، به آن نسبت D/E شخصی هم گفته می‌شود.

در اینجا، «سرمایه» یا همان «حقوق صاحبان سهام»، همان اختلاف میان مجموع ارزش دارایی‌های شخصی و مجموع ارزش بدهی‌ها یا تعهدات مالی شخصی است.

فرمول نسبت D/E شخصی به این صورت است:

نسبت D/E اغلب وقتی به کار می‌رود که یک شخص یا کسب‌وکار کوچک درخواست دریافت وام می‌کند. وام‌دهندگان از نسبت D/E استفاده می‌کنند تا توانایی وام‌گیرنده برای بازپرداخت اقساط وام را در صورت توقف موقت درآمد بسنجند.

برای مثال، وام‌گیرنده آینده‌نگری را در نظر بگیرید که برای چند ماه بیکار است. اگر میزان دارایی‌های این فرد بیشتر از میزان بدهی‌هایش باشد، احتمال بیشتری دارد که بتواند پرداخت اقساط وام خود را ادامه دهد.

این مسئله درباره کسی که برای دریافت وام یا خط اعتباری (line of credit) بابت یک کسب‌وکار کوچک اقدام می‌کند هم صادق است. اگر صاحب کسب‌وکار دارای نسبت D/E شخصی خوبی باشد، محتمل‌تر است که بتواند در زمان رشد کسب‌وکار خود پرداخت اقساط وامی که دریافت کرده را ادامه دهد.

مقایسه نسبت بدهی به سرمایه (D/E) و نسبت اهرمی

نسبت‌های اهرمی، دسته وسیعی از نسبت‌های مالی را تشکیل می‌دهند که نسبت D/E بهترین مثال آن‌هاست.

نسبت‌های اهرمی در مقایسه با سایر نسبت‌هایی که در حسابداری یا تحلیل سرمایه‌گذاری به کار می‌روند، به میزان خیلی بیشتری روی مسئله و مفهوم اهرم تمرکز می‌کنند.

این تمرکز مفهومی نسبت‌های اهرمی، از محاسبه دقیق آن‌ها و تفسیر یکنواخت و یکسان از آن‌ها جلوگیری می‌کند. این اصل اساسی به طور کلی این‌طور فرض می‌کند که به کار بردن حدی از اهرم خوب است اما اگر در این مسئله زیاده‌روی شود، شرکت یا سازمان مورد نظر را در موقعیت ریسکی قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: ریسک نکول چیست و چه اقداماتی برای مدیریت آن باید انجام داد؟

اگر بخواهیم مسئله را از نظر ریشه‌ای و پایه‌ای بررسی کنیم، عبارتِ «gearing» گاهی با مفهوم «leverage» تفاوت دارد.

«Leverage» به میزانی از بدهی اشاره دارد که افراد و شرکت‌ها با هدف سرمایه‌گذاری و کسب سود بیشتر متحمل می‌شوند؛ در حالی که «gearing» به معنای بدهی همراه کل سرمایه است.

نکته: کاربرد اصلی نسبت D/E، مقایسه نسبت‌های بین شرکت‌هایی است که در یک صنعت فعالیت دارند. اگر این نسبت یک شرکت به طرز قابل توجهی با نسبت‌های شرکت‌های رقیب اختلاف داشته باشد، می‌تواند زنگ خطر را به صدا درآورد.

محدودیت‌های نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام

این خیلی مهم است که موقع استفاده از نسبت D/E، به صنعتی که شرکت مورد نظر در آن فعالیت دارد توجه کنید.

علت این مسئله این است که صنایع مختلف، نیازهای سرمایه‌ای و نرخ‌های رشد متفاوتی دارند. ممکن است در یک صنعت، یک نسبت D/E بالا معمول باشد و در صنعت دیگری، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام پایین رواج داشته باشد.

شرکت‌های خدمات شهری (مثل آب، برق، گاز و تلفن)، اغلب در مقایسه با میانگین بازار دارای نسبت D/E بسیار بالایی هستند. یک شرکت خدمات شهری به‌آهستگی رشد می‌کند اما معمولاً می‌تواند یک جریان درآمدی ثابت را حفظ نماید؛ همین ویژگی باعث می‌شود که این شرکت‌ها بتوانند با هزینه بسیار کمی وام بگیرند.

نسبت D/E بالا در شرکت‌هایی که رشد آهسته و درآمد باثباتی دارند، نشان‌دهنده استفاده بهینه از سرمایه است. کالاهای مصرفی اساسی (consumer staples) یا بخش‌های مصرفی غیردوره‌ای (صنایعی که کالاهای اساسی تولید می‌کنند) هم دارای نسبت D/E بالایی هستند؛ چون این شرکت‌ها می‌توانند با قیمت و هزینه کمی وام بگیرند و درآمد نسبتاً باثباتی دارند.

بیشتر بخوانید: معرفی انواع صنایع بورسی در ایران + بررسی مهم‌ترین صنایع

تحلیلگران همیشه درباره این که چه چیزی «بدهی» حساب می‌شود، یکپارچه و متفق‌القول نیستند. برای مثال، سهام ممتاز (preferred stock) گاهی به عنوان حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته می‌شود اما سود سهام ممتاز (preferred dividend)، ارزش اسمی (par value) و حق تسویه و نقد کردن (liquidation rights)، عواملی‌اند که باعث می‌شوند این نوع سرمایه خیلی بیشتر شبیه بدهی به نظر برسد.

در نظر گرفتن سهام ممتاز در قسمت حقوق صاحبان سهام در این نسبت، باعث می‌شود که مخرج بزرگ‌تر شده و در نتیجه، نسبت کوچک‌تر شود. به حساب آمدن سهام ممتاز در نسبت D/E، می‌تواند می‌تواند برای شرکت‌های صندوق سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات (real estate investment trust یا REIT) مشکل و مسئله بزرگی باشد.

مثال‌هایی از نسبت D/E

در پایان سال 2017، مجموع بدهی‌های شرکت آپاچی (Apache Corporation یا APA) برابر با 13.1 میلیارد دلار، مجموع حقوق صاحبان سهام برابر با 8.79 میلیارد دلار و نسبت D/E آن مساوی 1.49 بوده است.

مجموع بدهی‌های شرکت کونوکو فیلیپس (ConocoPhillips یا COP) برابر با 42.56 میلیارد دلار، مجموع حقوق صاحبان سهام برابر با 30.8 میلیارد دلار و نسبت D/E آن مساوی 1.38 بوده است.

در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که نسبت اهرمی بالاتر شرکت APA نشان‌دهنده ریسک بیشتر است. با این حال، چنین تفسیری می‌تواند بسیار کلی‌نگرانه باشد و در این جایگاه کمکی نکند. به همین علت، تحقیق و بررسی بیشتری لازم است.

همچنین در مثال زیر می‌توانیم ببینیم که دسته‌بندی مجدد سهام ممتاز چگونه می‌تواند نسبت D/E را تغییر دهد. در این مثال فرض شده است که یک شرکت دارای 500,000 دلار سهام ممتاز است، مجموع بدهی آن (بدون در نظر گرفتن سهام ممتاز) برابر با 1 میلیون دلار و مجموع حقوق صاحبان سهام (بدون در نظر گرفتن سهام ممتاز)، برابر با 1.2 میلیون دلار است.

در صورتی که سهام ممتاز را قسمتی از بدهی در نظر بگیریم، نسبت D/E به این شکل خواهد بود:

در صورتی که سهام ممتاز را قسمتی از حقوق صاحبان سهام در نظر بگیریم، نسبت D/E به این شکل خواهد بود:

سایر حساب‌های مالی مثل سود کسب‌نشده (unearned income) در دسته بدهی قرار می‌گیرند و می‌توانند نتیجه نسبت D/E را منحرف کنند.

شرکتی را تصور کنید که یک قرارداد پیش‌پرداخت‌شده به ارزش 1 میلیون دلار برای ساخت یک ساختمان دارد. هنوز کار تکمیل نشده است؛ بنابراین این 1 میلیون دلار، به عنوان بدهی در نظر گرفته می‌شود. اگر این مبلغ را در محاسبه D/E به حساب آوریم، صورت کسر به اندازه 1 میلیون دلار افزایش خواهد یافت.

مرور و پاسخ به چند پرسش

حال ضمن ارائه پاسخی کوتاه و خلاصه به پرسش‌های اصلی و مهم درباره نسبت D/E، به مرور مطالبی که گفته شد می‌پردازیم:

نسبت D/E مناسب چقدر است؟

این که چه میزانی از این نسبت برای یک شرکت نسبت خوبی محسوب شود، به ماهیت کسب‌وکار و صنعتی که در آن فعالیت می‌کند بستگی دارد.

بعضی از صنایع مثل بانکداری، نسبت D/E بسیار بالاتری در مقایسه با بقیه دارند. این نکته را هم در نظر داشته باشید که اگر نسبت D/E خیلی کم باشد، در واقع می‌تواند یک علامت منفی محسوب شود؛ زیرا نشان می‌دهد که شرکت مورد نظر از تامین مالی از طریق بدهی برای رشد و گسترش خود بهره نمی‌برد.

نسبت D/E برابر با 1.5 چه چیزی را نشان می‌دهد؟

اگر نسبت D/E برابر با 1.5 باشد، به این معنی است که شرکت مورد نظر به ازای هر 1 تومن سرمایه، 1.5 تومن بدهی دارد.

برای نشان دادن این موضوع، فرض کنید که شرکت 20 میلیارد تومن دارایی و 12 میلیارد تومن بدهی دارد. از آنجا که سرمایه برابر با دارایی منهای بدهی است، سرمایه یا حقوق صاحبان سهام شرکت برابر با 8 میلیارد تومن خواهد بود.

بنابراین، نسبت D/E این شرکت برابر با 12 میلیارد تومن تقسیم بر 8 میلیارد تومن خواهد بود که برابر با 1.5 است.

منفی بودن نسبت D/E به چه معناست؟

اگر نسبت D/E شرکتی منفی باشد، به این معناست که سرمایه این شرکت منفی است.

به بیان دیگر، یعنی بدهی‌های این شرکت بیشتر از دارایی‌های آن است. در بیشتر موارد، این نشانه ریسک خیلی زیادی است و گویای این امکان است که شرکت در خطر ورشکستگی قرار دارد.

کدام صنایع دارای نسبت D/E بالایی هستند؟

در بخش بانکداری و خدمات مالی، D/E نسبتاً بالا، رایج و معمول است. بانک‌ها بدهی بیشتری دارند؛ زیرا مالک دارایی‌های ثابت به صورت شبکه شعب مختلف هستند.

بقیه صنایعی که D/E نسبتاً بالاتری دارند، صنایع سرمایه‌بر (capital-intensive) هستند؛ مانند صنعت هواپیمایی یا شرکت‌های تولیدی بزرگ که در آن‌ها سطح بالایی از تامین مالی از طریق بدهی، یک رویه عادی و معمول است.

چگونه می‌توان برای سنجش میزان ریسکی بودن یک شرکت از نسبت D/E استفاده کرد؟

داشتن نسبت D/E بالا، در آینده تامین مالی را برای شرکت دشوارتر خواهد کرد. این یعنی ممکن است شرکت برای رسیدگی به بدهی‌های فعلی خود به شرایط و وضعیت سختی بربخورد.

اگر این نسبت بالا باشد، می‌تواند از یک بحران اعتباری در آینده خبر دهد که می‌تواند خود را به صورت نکول در پرداخت وام یا اوراق قرضه و یا حتی ورشکستگی نشان دهد.

جمع‌بندی

در این مقاله به نحوه بررسی نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام یک شرکت برای ارزیابی وضعیت ریسک و اهرم آن پرداختیم.

در استفاده از این نسبت باید به محدودیت‌های ذاتی آن آگاه بود و دچار مقایسه‌های اشتباه نشد. در عین حال توجه به نکات فنی مثل در نظر گرفتن سهام ممتاز در قسمت بدهی یا سرمایه هم اهمیت زیادی دارد.

هر شرکتی باید حد متعادل و مناسبی از این نسبت را داشته باشد؛ یعنی از فرصت تامین مالی از طریق بدهی استفاده کند تا به رشد بیشتر برسد اما در عین حال، با زیاده‌روی در استفاده از این امکان، شرکت را وارد موقعیت‌های ریسکی و خطرناک نکند.

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره