در بازار بورس به دلیل وجود ابزارهای سرمایه‌گذاری و روش‌های معاملاتی متنوع، فرصت‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد.
در این بازار طیف گسترده‌ای از دارایی‌های فیزیکی و ابزارهای مالی وجود دارند که سرمایه‌گذاران می‌توانند به روش‌های گوناگون از آنها بهره ببرند.
سرمایه‌گذاران و سهامداران برای موفق شدن در سرمایه‌گذاری خود باید با انواع روش‌های معاملات دارایی‌ها در بورس آشنا شوند و بر اساس شرایط خود از روش مناسب استفاده کنند.
عناوین مطلب:
احتمالاً همه فعالان بازار با ابتدایی‌ترین شکل معامله سهام و سایر دارایی‌ها که همان ثبت سفارش خرید یا فروش در سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها است آشنا هستند.
بیشتر بخوانید: تریدر (trader) یا معامله‌گر کیست؟
این روش متداول معامله با نام معاملات خرد شناخته می‌شود. اما در کنار معاملات خرد روش‌های دیگری برای انجام معاملات سهام و اوراق بهادار در بورس وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
انواع معاملات در بورس
به طور کلی، در بازار بورس تهران 3 نوع معامله وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های متفاوتی دارند.
شرایط هر نوع از معاملات توسط سازمان بورس تعریف شده و برای شرکت در این معاملات باید قوانین آنها را رعایت کرد. انواع معاملات در بازار بورس عبارت‌اند از:
- معاملات خرد یا عادی
- معاملات عمده
- معاملات بلوکی
در ادامه با هر کدام از انواع معاملات و ویژگی‌های خاص آنها آشنا خواهیم شد.
1. معاملات خرد (عادی)
منظور از معاملات خرد یا عادی، همان معاملاتی است که معمولاً در روزهای کاری بورس توسط سهامداران خرد بازار انجام می‌شود.
سرمایه‌گذار با توجه به ارزش معاملات خرد و میزان نقدینگی وارد شده به بازار می‌تواند تصمیم‌های آگاهانه‌تری برای خرید یا فروش سهام بگیرد. مثلاً اگر ارزش معاملات چند روز متوالی بازار بین 650 تا 850 میلیارد تومان باشد، می‌توان گفت که سهام شرکت‌ها هم با حجم متوسط یا بیشتر معامله می‌شوند.
در چنین شرایطی به اصطلاح گفته می‌شود که نقدینگی وارد بازار شده است. لازم به ذکر است که برای محاسبه ارزش معاملات کل بازار، ارزش معاملات خرد را مبنا قرار می‌دهیم.
منظور از ارزش معاملات در بورس چیست؟
ارزش معاملات بیانگر مجموع ارزش کل معاملاتی است که در یک جلسه معاملاتی بر روی سهام شرکت‌های بورسی انجام شده است.
ارزش معاملات می‌تواند به خوبی حجم نقدینگی موجود در بازار را نشان دهد. در واقع، بالا رفتن ارزش کل معاملات بازار نشان دهنده ورود نقدینگی به بازار و در سوی مقابل، کاهش ارزش معاملات کل بازار نشان می‌دهد که نقدینگی از بازار خارج شده است.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان خرید سهام: سیستم سرمایه‌گذاری موفق چگونه است؟
ارزش معاملات خرد بورس
برای محاسبه ارزش معاملات خرد، باید ارزش معاملات بلوکی بازار را از ارزش معاملات کل کم کنید.
همچنین، ارزش معاملات کل بازار با ضرب کردن تعداد کل معاملات در حجم کل معاملات محاسبه می‌شود.
2. معاملات عمده
در بورس تهران منظور از معاملات عمده آن دسته از معاملاتی است که تعداد سهام یا حق تقدم قابل معامله در آنها، برای شرکت‌هایی که سهام پایه آنها بیش از سه میلیارد عدد است، بزرگ‌تر یا مساوی 5 درصد باشد.
در واقع، معاملات بر اساس تعداد سهام موضوع معامله و سرمایه شرکت ممکن است در دسته معاملات عمده قرار گیرند.
از آنجا که مبلغ اسمی سهام صد تومان است، معاملاتی با حجم یک درصد یا بیشتر که بر روی سهام شرکت‌هایی با سرمایه بیش از سیصد میلیارد تومان انجام می‌شود، از نوع معاملات عمده محسوب می‌شود. میزان حجم معاملات عمده در شرکت‌هایی با سرمایه مساوی یا کمتر از سیصد میلیارد تومان، بیش از 5 درصد است.
به طور کلی، برای اینکه معامله‌ای از نوع عمده باشد، باید یکی از شرایط زیر برقرار باشد:
- تعداد سهام مورد معامله، نسبت به میزان درصد معینی از کل سهام شرکت، بیشتر باشد.
- حجم معامله، در یک مقطع زمانی مشخص، از حجم کل معاملات بازار بیشتر باشد.
اطلاع از نحوه انجام معاملات عمده به این دلیل اهمیت دارند که دارای مقررات خاصی هستند. معمولاً معامله این تعداد سهام در برنامه کسب و کار شرکت‌ها و تصمیم سرمایه‌گذاران و اشخاصی که قصد مدیریت شرکت را دارند در نظر گرفته می‌شود.
به همین منظور و با توجه به تأثیر این معاملات، علاوه بر سهامداران، تمامی افرادی که می‌خواهند در یک فضای رقابتی مالک این مقدار سهام باشند باید از چنین معاملاتی مطلع شوند.
بیشتر بخوانید: گره معاملاتی در بورس چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ + قوانین مربوط به آن
قطعیت معامله در معاملات عمده
معاملات عمده بر اساس زمان تسویه وجه (ثمن) به دو نوع عادی و شرایطی تقسیم می‌شوند.
فرایندی که طی آن سهام موضوع فروش به خریداران بالقوه عرضه می‌شود و آن سهام در سیستم معاملاتی خریداری می‌شود میان معاملات عمده عادی و عمده شرایطی مشترک است، اما نحوه تحقق معاملات عمده شرایطی، روال متفاوتی دارد.
در معاملات عمده عادی، مبادله عوضین ظرف 3 روز انجام می شود؛ اما در معاملات عمده شرایطی، در حالی که انتقال سهام در زمان قطعیت معامله صورت می‌گیرد، پرداخت بخشی از وجه، خارج از سازوکار بورس یا فرابورس و به صورت مدت‌دار انجام می‌شود.
نحوه انجام معاملات عمده در بازار بورس
معاملات عمده در بازار بورس به دو روش انجام می‌شود:
- مدیریتی: در معاملات عمده مدیریتی، خریداران به دنبال به دست آوردن حق مدیریت شرکت هستند به همین دلیل در روش مدیریتی، معامله (خرید) معمولاً در قیمتی بالاتر از قیمت تابلو انجام می‌شود. دلیل این اختلاف قیمت این است که در چنین معاملاتی فروشنده سهام، علاوه بر دارایی خود، امتیازهای خود در شرکت را هم به خریدار واگذار می‌کند.
- غیر مدیریتی: در معاملات عمده غیر مدیریتی، سهام درست مانند عرضه عادی و از طریق کارگزاران خریداری می‌شود. در روش غیر مدیریتی، فروشنده بخش بزرگی از سهام خود را از طریق کارگزار برای فروش عرضه کرده و در مورد حجم، قیمت و زمان معامله با خریدار به توافق می‌رسد. در این روش خریدار به جز مالکیت سهام هیچ حقی در مدیریت شرکت ندارد.
محدودیت معاملات عمده در بازار بورس و فرابورس
- یکی از محدودیت‌های معاملات عمده در بورس، مربوط به ارزش سهام پایه شرکت است. همان‌طور که گفته شد، در شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آنها بیشتر از سه میلیارد است، باید حداقل یک درصد سهام پایه آنها معامله شود؛ این رقم برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آنها کمتر یا مساوی سه میلیارد است، حداقل پنج درصد سهام پایه است.
- از محدودیت‌های دیگر معاملات عمده در فرابورس، حداقل تعداد سهام یا حق تقدم قابل معامله در فرابورس است. در انجام معاملات فرابورس هم برای انتقال عمده سهام، محدودیت حداقل ارزش سهام وجود دارد. این محدودیت برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آنها بیش از یک میلیارد است، بزرگ‌تر یا مساوی یک درصد سرمایه پایه است و برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آنها کمتر یا مساوی یک میلیارد است، بزرگ‌تر یا مساوی پنج درصد از سرمایه پایه است.
مزیت معاملات عمده در بورس
- ورود سهامداران راهبردی به شرکت‌ها و به دست آوردن حق مدیریت
- با توجه به اینکه امکان انجام معاملات عمده بورس به صورت نقد و اقساط وجود دارد، کارآفرینان فرصت مناسبی دارند تا با سرمایه کمتر بتوانند صاحب بخشی از سهام یک شرکت شوند. همین قابلیت موجب تسهیل فرآیند خصوصی‌سازی می‌شود.
نحوه دسترسی به اطلاعیه‌های معاملات عمده
برای دستیابی به اطلاعات مربوط به معاملات عمده شرکت‌های بورسی باید به وب‌سایت tse.ir مراجعه کنید.
در تصویر زیر مراحل دسترسی به اطلاعیه‌های معاملات عمده را مشاهده می‌کنید.
اطلاعات معاملات عمده شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس را هم می‌توانید در سایت ifb.ir مشاهده کنید. برای آشنایی با مراحل دریافت این اطلاعیه‌ها به تصاویر زیر توجه کنید:
در تصویر زیر یک نمونه اطلاعیه معامله عمده، مربوط به شرکت توسعه سرمایه و صنعت غدیر را مشاهده می‌کنید.
دامنه نوسان قیمت و ساعات معامله عمده
دامنه نوسان قیمت مجاز برای نمادها در معاملات عمده هیچ تفاوتی با شرایط بازار عادی ندارد، اما در شرایط مختلف ممکن است تغییر کند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره دامنه نوسان بورس (آپدیت 1401)
نماد معاملاتی سهام شرکتی که می‌خواهد در بازار بورس معاملات عمده انجام دهد، حداکثر یک ساعت زودتر از پایان جلسه معاملاتی باز می‌شود. اما در بازار فرابورس، این نمادها حداکثر تا یک ساعت پس از شروع جلسه معاملاتی برای معامله باز می‌شوند.
3. معاملات بلوک
نوع سوم و آخر از انواع معاملات بازار بورس، معاملات (سفارشات) بلوکی است.
معاملات بلوکی در واقع سفارشاتی هستند که برای فروش یا خرید بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار، مانند سهام یک شرکت ثبت می‌شوند. از این رو، این معاملات با نام سفارش‌های بلوکی هم شناخته می‌شوند.
در معاملات بلوکی، مانند معاملات عمده، هیچ محدودیتی برای حجم و قیمت سهام وجود ندارد. در واقع، معاملات بلوکی بر روی تعداد زیادی از سهام یا اوراق مشارکت و در قیمتی که خریداران و فروشندگان بین خود تعیین کرده‌اند در خارج از بورس یا فرابورس انجام می‌شود.
دلیل انجام معاملات بزرگ بلوکی در فرابورس برای کاهش تأثیر بالقوه آنها بر قیمت جاری سهم در بازار بورس است. یکی از ابزارهای مفید برای شناسایی معاملات بلوکی، فیلتر معاملات بلوکی در بورس است که معامله‌گران به کمک آن می‌توانند بسیاری از تحرکات بزرگ در بازار را شناسایی کنند.
بیشتر بخوانید: همه‌چیز درباره فیلتر سایت بورس (Tsetmc) + لیست فیلترهای کاربردی
در ایران برای انجام معاملات بلوکی یک بازار جداگانه وجود دارد که به آن بازار بلوک گفته می‌شود. به دلیل حجم و در نتیجه مبلغ بسیار زیاد معاملات بلوکی، معامله‌گران این بازار معمولاً از نوع سرمایه‌گذاران حقوقی هستند.
انجام معامله در بازار بلوک دارای قوانین و مقررات خاصی است. در معاملات بلوکی سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام و حق تقدم قابل معامله را به شرطی در بازار معامله کنند که حجم آن حداقل 50 برابر محدودیت حجم سفارش یا ارزش آن معادل 20 میلیارد باشد.
این معاملات به روش حراج انجام شده و خریداران و فروشندگان برای شرکت در آنها باید به کارگزار مراجعه کنند.
بیشتر بخوانید: منظور از حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس چیست؟
ویژگی‌های معاملات بلوکی
برخی از ویژگی‌هایی که متخص معاملات بلوکی هستند عبارت‌اند از:
- محدودیت حجم در آنها رعایت نمی‌شود.
- محدودیت قیمت در آنها رعایت نمی‌شود.
- بازاری جداگانه به نام بازار بلوک دارند.
- سفارشاتی قابل اجرا هستند که محدود باشند.
- در این بازار استفاده از کد معاملاتی گروهی مجاز نیست.
- دامنه نوسان قیمت در آن مانند بازار معاملات خرد است.
- شروع و پایان و طول جلسه معاملات بازار بلوک مشابه سایر معاملات بازار عادی است.
- در صورت توقف نماد در بازار عادی، نماد در بازار بلوک نیز متوقف می‌شود.
- معاملات بلوکی در محاسبه قیمت پایانیو شاخص‌های فرابورس محاسبه نمی‌شوند.
- قیمت مرجع روزانه در بازار معاملات بلوک، برابر با قیمت مرجع در بازار عادی است.
- برای شرکت‌هایی با ارزش سهام پایه بیشتر از 3 میلیارد، حجم معاملات باید بیشتر یا مساوی نیم و کمتر از 1% تعداد سهام پایه باشد.
- برای شرکت‌هایی با ارزش سهام پایه کمتر یا برابر با 3 میلیارد، حجم معاملات باید بیشتر یا مساوی با 1% و کمتر از 5% تعداد سهام پایه باشد.
حجم سفارش معاملات بلوک
معاملات بلوکی دارای محدودیت حجمی متفاوتی در بازار بورس و فرابورس هستند.
در بازار بورس، معاملات با ارزش بیش از 20 میلیارد ریال می‌توانند در بازار بلوک انجام شوند. اما در بازار فرابورس، شرکت‌هایی که سرمایه پایه آنها از 1 میلیارد عدد بیشتر باشد، حجم معامله بلوکی می‌تواند بزرگ‌تر یا مساوی نیم و کمتر از یک درصد سرمایه پایه باشد.
برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آنها کمتر یا مساوی 1 میلیارد است، حجم معامله می‌تواند بزرگ‌تر یا مساوی یک و کمتر از 5 درصد سرمایه پایه شرکت باشد.
به طور کلی، میزان حداقل و حداکثر حجم سفارشات در بازار بلوکی کمتر از حداقل و حداکثر حجم سفارشات در معاملات عمده است.
در تصویر زیر فرایند انجام معاملات بلوکی را مشاهده می‌کنید:
تأثیر معاملات بلوکی در قیمت سهام
ممکن است گاهی برای ایجاد تغییرات مثبت در روند شاخص کل و یا کاستن از اثر منفی آن، در بعضی از نمادها معاملات بلوکی انجام شود.
برای مثال، در سال 1394 انجام معاملات بلوکی در سه نماد بانک‌های تجارت، ملت، و صادرات موجب افزایش تقاضا برای خرید سهام آنها و مثبت شدن روند قیمتی این نمادها شد.
سامانه معاملات بلوکی
معاملات در بازار بلوک در نمادهایی متفاوت از معاملات عادی سهم انجام می‌شود و همان‌طور که گفته شد، در محاسبه قیمت پایانی و شاخص‌های فرابورس لحاظ نمی‌شوند.
همچنین در بازار بلوک، سفارش محدود قابل اجرا بوده و استفاده از کد معاملاتی گروهی مجاز نیست.
برای مشاهده نماد سهامی که معامله بلوکی بر روی آنها انجام می‌شود، باید به نمادهایی که در کنار نام آنها در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران عدد 2 ثبت شده است توجه کنید:
جمع‌بندی
در بازار بورس، معاملات سهام و اوراق بهادار با توجه به ماهیت آنها از نظر حجم و خصوصیات دیگر در سه دسته معاملات خرد یا عادی، عمده و بلوکی قرار می‌گیرند.
تمام معاملاتی که هر روز توسط معامله‌گران عادی در بورس انجام می‌شوند از نوع معاملات خرد
هستند. معاملات عمده معمولاً توسط معامله‌گران حقوقی انجام می‌شود و با توجه به حجم بالای آنها به سرمایه‌های کلان نیاز دارند. در نهایت، معاملات بلوکی به معنای سفارشات فروش یا خرید بخش بزرگی از یک نوع اوراق بهادار در بازار است.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: