یکی از اهداف علم حسابداری تهیه و ارائه اطلاعات یا تراز مالی مربوط به یک واحد اقتصادی به افراد ذی‌ربط در داخل یا خارج از آن واحد است تا آن‌ها بر اساس این اطلاعات مالی تصمیم‌گیری‌های مناسب را انجام دهند.
برای مثال اگر شرکتی بخواهد از تسهیلات مالی بانک‌ها استفاده کند، بخشی از تصمیم‌گیری در مورد موافقت با اعطای وام با توجه به این تراز مالی انجام می‌شود.
همچنین مدیران شرکت‌ها با توجه به اطلاعات ارائه شده در صورت‌های مالی اساسی در مورد شرکت خود تصمیم‌گیری می‌کنند.
عناوین مطلب:
یکی از این صورت‌های مالی اساسی ترازنامه یا تراز مالی است. اما تراز مالی چیست؟
در این مقاله به طور کامل با ترازنامه مالی، اطلاعات موجود در آن، و نحوه قرارگیری این اطلاعات آشنا خواهیم شد.
تراز مالی چیست؟
ترازنامه یا تراز مالی که در انگلیسی Balance Sheet نامیده می‌شود، یکی از سه صورت مالی اساسی است و نقش کلیدی در مدل‌سازی مالی و رویه‌های حسابداری دارد.
ترازنامه کل دارایی‌های شرکت و نحوه تأمین مالی دارایی‌ها را از طریق بدهی یا حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد. همچنین می‌توان از ترازنامه مالی به عنوان «صورت ارزش خالص» یا «صورت وضعیت مالی» شرکت‌ها یاد کرد.
در پاسخ به این سوال که «تراز مالی چیست؟» به طور خلاصه می‌توان گفت:
از ترازنامه می‌توان در کنار سایر صورت‌های مالی مهم برای انجام تحلیل‌های بنیادی یا محاسبه نسبت‌های مالی شرکت‌ها استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: 5 فاکتور مهم در ترازنامه شرکت‌ها
ساختار ترازنامه
ساختار ترازنامه بر اساس معادله ساده زیر است:
دارایی = بدهی + حقوق صاحبان سهام
به این ترتیب، ترازنامه مالی به دو طرف (یا بخش) تقسیم می‌شود. سمت چپ ترازنامه تمام دارایی‌های شرکت را نشان می‌دهد. در سمت راست ترازنامه بدهی‌های شرکت و حقوق صاحبان سهام یا حقوق مالکانه گزارش می‌شود.
در سال‌های اخیر، بدهی‌های شرکت و حقوق مالکانه نیز در ستون سمت راست و در زیر دارایی‌های شرکت نوشته می‌شود.
بدهی‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- بدهی جاری (کوتاه‌مدت)
- بدهی غیرجاری (بلندمدت)
حساب‌های دارای نقد شوندگی بیشتر مانند موجودی کالا، وجه نقد و بدهی‌های تجاری، در بخش جاری و قبل از حساب‌های غیر نقدی (یا غیرجاری) مانند کارخانه، اموال و تجهیزات (PP&E) و بدهی بلندمدت قرار می‌گیرند.
مثال ترازنامه
در زیر نمونه‌ای از ترازنامه مالی «شرکت بورسی سیمان قاین» را مشاهده می‌کنید که مربوط به سال 1396 است. همان‌طور که خواهید دید، ساختار ترازنامه با دارایی‌های جاری شروع می‌شود و سپس دارایی‌های غیرجاری و کل دارایی‌ها در آن ثبت می‌شود.
در ستون سمت چپ، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام قرار دارد که شامل بدهی‌های جاری، بدهی‌های غیرجاری و در نهایت حقوق صاحبان سهام می‌شود.
نحوه چینش اقلام ترازنامه
تراز مالی سازمان‌ها و صنایع مختلف، مانند تمام صورت‌های مالی دیگر، دارای تفاوت‌های جزئی است.
با این حال، چندین دسته‌بندی و اقلام مشخص وجود دارد که تقریباً در همه ترازنامه‌ها یافت می‌شوند. در ادامه به اختصار اقلام مشترک در زیر دسته دارایی‌های جاری، دارایی‌های بلندمدت، بدهی‌های جاری، بدهی‌های بلندمدت و حقوق صاحبان سهام را بررسی می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: تفاوت دارایی ثابت با دارایی جاری چیست؟
دارایی‌های جاری
انواع دارایی‌های جاری شامل موارد زیر می‌شود:
پول نقد و معادل
دارایی‌های با بیشترین نقدشوندگی، یعنی وجه نقد، در سرفصل اول ترازنامه مالی قید می‌شود.
معادل‌های وجه نقد نیز زیر این قلم قرار می‌گیرند و شامل دارایی‌هایی می‌شوند که سررسید آن‌ها کوتاه مدت و کمتر از سه ماه است یا دارایی‌هایی که شرکت می‌تواند در مدت کوتاه آن‌ها را نقد کند، مانند اوراق بهادار قابل فروش. شرکت‌ها عموماً معادل‌های وجه نقد را در پاورقی ترازنامه مالی ذکر می‌کنند.
حساب‌های دریافتنی
این حساب شامل مانده تمام درآمدهای فروش است که هنوز به صورت اعتباری باقی‌مانده است -بدون ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول (که هزینه بدهی وصول نشدنی ایجاد می‌کند).
موجودی کالا
موجودی کالا شامل مقادیر مواد خام، کالاهای در دست تهیه و کالاهای نهایی است.
شرکت از این حساب زمانی استفاده می‌کند که فروش کالاها را گزارش می‌کند و عموماً آن را زیر بخش بهای تمام شده کالای فروخته شده در صورت سود و زیان ذکر می‌کند.
دارایی‌های غیرجاری
دارایی‌های غیرجاری شامل موارد زیر می‌شود:
کارخانه، اموال و تجهیزات (PP&E)
دارایی‌ها، کارخانه‌ها و تجهیزات (در انگلیسی به عنوان PP&E شناخته می‌شود) شامل دارایی‌های ثابت مشهود شرکت است.
این سرفصل اقلام بدون استهلاک انباشته ذکر می‌شود. برخی از شرکت‌ها این سرفصل را بر اساس انواع مختلف دارایی‌ها، مانند زمین، ساختمان و انواع مختلف تجهیزات طبقه‌بندی می‌کنند. تمام دارایی‌ها، کارخانه‌ها و تجهیزات غیر از زمین قابل استهلاک است.
دارایی‌های نامشهود
این سرفصل اقلام شامل تمام دارایی‌های ثابت نامشهود شرکت است که ممکن است قابل شناسایی یا غیرقابل شناسایی باشند.
دارایی‌های نامشهود قابل شناسایی شامل حق ثبت اختراعات، مجوزها و فرمول‌های محرمانه است. دارایی‌های نامشهود غیرقابل شناسایی شامل نام تجاری و سرقفلی است.
بدهی‌های جاری
در ادامه با بدهی‌های جاری آشنا می‌شویم:
حساب‌های پرداختنی
حساب‌های پرداختنی مبلغی است که شرکت در ازای خرید مواد یا خدمات به صورت طلب به تأمین کنندگان بدهکار است.
به محض اینکه شرکت حساب‌های پرداختنی خود را پرداخت می‌کند، میزان این حساب‌ها کاهش پیدا می‌کند و در عین حال میزان حساب نقدی شرکت هم کم می‌شود.
بدهی جاری / اسناد پرداختنی
این قلم شامل تعهدات غیر حساب‌های پرداختنی است که در مدت یک سال یا در یک چرخه عملیاتی شرکت (هر کدام طولانی‌تر باشد) سررسید می‌شوند. اسناد پرداختنی ممکن است دارای نسخه بلندمدت نیز باشند که شامل اسناد با سررسید بیش از یک سال می‌شود.
بخش جاری بدهی‌های بلند مدت
این حساب ممکن است با حساب فوق، یعنی بدهی جاری، جمع شود یا به صورت جداگانه نوشته شود. اگرچه شاید این دو شبیه هم به نظر برسند، اما بخش جاری بدهی‌های بلند مدت به طور خاص بخشی از بدهی است که سررسید آن در سال جاری بدهی‌هایی است که سررسیدشان بیش از یک سال است.
به عنوان مثال، اگر شرکتی یک وام بانکی با زمان باز پرداخت 5 ساله دریافت کند، این حساب شامل بخشی از آن وام است که باید در ظرف یک سال آینده پرداخت شود.
بدهی‌های غیر جاری
اما بدهی‌های غیر جاری چیست؟
اوراق قرضه پرداختنی
این حساب شامل مبلغ مستهلک شده تمام اوراقی است که شرکت منتشر کرده است.
بدهی طولانی مدت
این قلم کل مبلغ بدهی بلند مدت (به استثنای بخش جاری، در صورتی که آن حساب تحت بدهی‌های جاری وجود داشته باشد) را شامل می‌شود. این حساب از روی برنامه بدهی شرکت استخراج می‌شود که تمام بدهی‌های معوق شرکت، هزینه بهره و بازپرداخت اصل را برای هر دوره نشان می‌دهد.
حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام نیز شامل این موارد می‌شود:
سرمایه سهام
این بخش معادل ارزش وجوهی است که سهامداران در شرکت سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
هنگامی که یک شرکت برای اولین بار تشکیل می‌شود، سهامداران معمولاً مبلغی پول نقد وارد می‌کنند. به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار شرکتی را راه‌اندازی می‌کند و دو میلیارد تومان پول وارد شرکت می‌کند.
در این صورت، وجه نقد (دارایی) شرکت دو میلیارد تومان و سرمایه سهام (حساب سهام) دو میلیارد تومان افزایش می‌یابد و به این ترتیب طرفین ترازنامه به حالت تراز در می‌آید.
سود انباشته
سود انباشته مقدار کل درآمد خالصی است که شرکت تصمیم می‌گیرد حفظ کند. در هر دوره، شرکت ممکن است از درآمد خالص خود به سهامدارانش سود سهام پرداخت کند. مقدار باقی‌مانده (یا کسری) به سود انباشته اضافه می‌شود (یا از آن کسر می‌شود).
بیشتر بخوانید: نحوه محاسبه سود و زیان انباشته + جایگاه آن در ترازنامه
چگونه از ترازنامه در مدل‌سازی مالی استفاده می‌شود؟
تراز مالی ابزاری عالی برای تحلیل وضعیت مالی یک شرکت است.
تحلیلگر به طور کلی می‌تواند از ترازنامه برای محاسبه نسبت‌های مالی زیادی استفاده کند که به تعیین میزان عملکرد یک شرکت، میزان نقدینگی یا حلال بودن یک شرکت و میزان کارآمدی آن کمک می‌کند.
از تغییرات ایجاد شده در حساب‌های تراز مالی نیز برای محاسبه جریان نقدی در صورت جریان نقدی استفاده می‌شود. برای مثال، ایجاد هرگونه تغییر مثبت در دارایی‌های کارخانه، دارایی و تجهیزات برابر با مخارج سرمایه‌ای منهای هزینه استهلاک است.
اگر هزینه استهلاک مشخص باشد، مخارج سرمایه‌ای را می‌توان محاسبه و به عنوان جریان نقدی خروجی تحت بخش جریان نقدی حاصل از سرمایه‌گذاری در صورت جریان نقدی لحاظ کرد.
اهمیت ترازنامه چیست؟
تراز مالی به دلایل زیادی یک صورت مالی بسیار مهم است.
می‌توان این سند را به تنهایی یا همراه با سایر صورت‌های مالی مانند صورت سود و زیان و صورت جریان نقدی بررسی کرد تا تصویر کاملی از سلامت یک شرکت به دست آورد.
چهار معیار مهم عملکرد مالی هر شرکت عبارت‌اند از:
- نقدینگی: با مقایسه دارایی‌های جاری شرکت با بدهی‌های جاری آن می‌توان تصویر مناسبی از نقدینگی شرکت به دست آورد. دارایی‌های جاری شرکت باید بیشتر از بدهی‌های جاری آن باشد تا بتواند تعهدات کوتاه مدت خود را پوشش دهد. «نسبت جاری» و «نسبت آنی» نمونه‌هایی از معیارهای مالی نقدینگی هستند.
- اهرم: با بررسی کردن نحوه تأمین مالی یک شرکت می‌توان متوجه شد شرکت چقدر اهرم دارد، که به نوبه خود نشان می‌دهد که شرکت چقدر ریسک مالی می‌کند. مقایسه بدهی با حقوق صاحبان سهام و بدهی به کل سرمایه روش‌های رایج ارزیابی اهرم در ترازنامه است.
- کارایی: با استفاده از صورت سود و زیان در ارتباط با ترازنامه، می‌توان ارزیابی کرد که یک شرکت تا چه اندازه از دارایی‌های خود به طور کارآمد استفاده می‌کند. به عنوان مثال، با تقسیم درآمد بر میانگین کل دارایی‌ها، «نسبت گردش دارایی‌ها» به دست می‌آید که با توجه به آن می‌توان فهمید شرکت چقدر دارایی‌های تحت تملکش را به درآمد تبدیل می‌کند. علاوه بر این، چرخه سرمایه در گردش نشان می‌دهد که یک شرکت تا چه اندازه وجه نقد خود را در کوتاه مدت مدیریت می‌کند.
- نرخ بازده: از ترازنامه می‌توان برای ارزیابی میزان بازدهی یک شرکت استفاده کرد. برای مثال، با تقسیم سود خالص بر حقوق صاحبان سهام، بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) به دست می‌آید، و با تقسیم سود خالص بر کل دارایی‌ها، بازده دارایی‌ها (ROA) به دست می‌آید، و بالاخره از تقسیم سود خالص بر بدهی به اضافه حقوق صاحبان سهام، می‌توان بازده سرمایه (ROIC) را به دست آورد.
بیشتر بخوانید: نرخ بازده حسابداری چیست؟
اشکال تنظیم ترازنامه
ترازنامه را می‌توان به دو شکل زیر ارائه نمود:
شکل حسابی
همانگونه که اطلاع دارید شکل حسابی، مطابق حرف T در زبان انگلیسی است. در این روش، سرفصل‌های مربوط به دارایی‌ها در سمت راست ترازنامه و بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام در سمت چپ ترازنامه نمایش داده می‌شود.
در این روش بیشتر بر روی معادله حسابداری تأکید می‌شود و باید جمع ارقام سمت راست ترازنامه با جمع اقلام سمت چپ ترازنامه برابر باشد. این نوع شکل ارائه ترازنامه، بر روی معادله حسابداری تأکید دارد. در صورت‌های مالی تهیه شده در ایران بیشتر از شکل حسابی برای ارائه ترازنامه استفاده می‌شود.
نمونه ترازنامه مربوط به شرکت سیمان قاین که در بالا ارائه کردیم از نوع شکل حسابی است.
بیشتر بخوانید: در هنگام تهیه یا مطالعه ترازنامه به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
شکل گزارشی
در این روش قسمت چپ ترازنامه یعنی حساب بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام در زیر سرفصل‌های دارایی آورده می‌شود.
تراز آزمایشی چیست؟
یکی از مهم‌ترین گزارش‌های نرم‌افزار حسابداری تراز آزمایشی است. تراز آزمایشی صحت ثبت اسناد و دفاتر را نشان می‌دهد.
گزارش تراز آزمایشی علاوه بر آن این امکان را فراهم می‌کند که مدیران و حسابداران دیدی کلی از گردش حساب‌ها در طی یک دوره مالی داشته باشند.
محدودیت‌های ترازنامه چیست؟
اگرچه ترازنامه اطلاعات ارزشمندی به سرمایه‌گذاران و تحلیلگران ارائه می‌دهد، اما اشکالاتی نیز دارد.
از آنجا که ترازنامه یک صورت مالی ثابت است، در بسیاری از نسبت‌های مالی از داده‌های موجود در ترازنامه و صورت‌های درآمد پویاتر و صورت جریان‌های نقدی برای ارائه تصویر کامل‌تری از آنچه در یک شرکت می‌گذرد استفاده می‌شود. به همین دلیل، شاید ترازنامه نتواند به تنهایی تصویر کاملی از سلامت مالی یک شرکت ارائه نکند.
یکی دیگر از محدودیت‌های تراز مالی، تنظیم آن بر اساس یک بازه زمانی محدود است.
تراز مالی فقط وضعیت مالی یک شرکت را در یک روز خاص نشان می‌دهد. پی بردن به عملکرد شرکت صرفاً بر اساس ترازنامه به تنهایی ممکن است دشوار باشد.
به عنوان مثال، تصور کنید شرکتی در پایان ماه یک میلیارد دلار پول نقد را گزارش می‌دهد. بدون داشتن زمینه کافی، مرجع مقایسه، آگاهی از موجودی نقدی قبلی شرکت، و اطلاع از تقاضاهای عملیاتی صنعت، دانستن اینکه شرکت چقدر پول نقد دارد ارزش چندانی ندارد.
جمع‌بندی
ترازنامه یا تراز مالی یکی از صورت‌های مالی اساسی در حسابداری است که مانده‌های پایانی سرفصل‌های دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شرکت را در تاریخ ذکر شده در گزارش نشان می‌دهد.
سرمایه‌گذاران و تحلیلگران می‌توانند با مراجعه به ترازنامه یک شرکت تصویری کلی از دارایی‌ها و بدهی‌ها شرکت و همچنین میزان سرمایه‌گذاری سهامداران در شرکت به دست بیاورند. از تراز مالی معمولاً برای تحلیل مالی و پی بردن به عملکرد شرکت‌ها استفاده می‌شود.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: