ریسک سیاسی و تاثیر آن بر بازار بورس

منظور از ریسک سیاسی، ریسکی است که به دلیل تغییرات بدنه دولت یک کشور به وقوع می‌پیوندد.

به این ترتیب، سرمایه‌گذاران ابزارهای مالی مانند صندوق‌های بدهی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، سهام و… را در معرض ریسک قرار می‌دهد.

ممکن است با وقوع تغییراتی در یک سناریوی سیاسی، مسائلی مانند فساد، تروریسم و سایر مواردی که به سیستم سیاسی یک کشور مربوط است، مطرح شوند که بعد می‌توانند باعث وقوع تغییراتی در مقررات یک کشور گردند.

در این مطلب به مفهوم و کاربرد ریسک سیاسی می‌پردازیم و سپس درباره اثر ریسک سیاسی بر بازار بورس ایران توضیح می‌دهیم.

نکات کلیدی

• وقتی سرمایه‌گذاران ابزارهای مالی از ناحیه تصمیمات و وقایع سیاسی دچار ریسک باشند و تحت تاثیر قرار گیرند، به آن ریسک سیاسی گفته می‌شود.
• ریسک سیاسی را می‌توان به دو نوع ریسک‌های کلان و ریسک‌های خرد تقسیم کرد.
• روش شاخص و ملموسی برای شناسایی ریسک سیاسی وجود ندارد و اندازه‌گیری آن به هیچ وجه کار آسانی نیست.
• یکی از اصلی‌ترین راه‌های مدیریت ریسک سیاسی، تهیه بیمه ریسک سیاسی است.
• ریسک‌های سیاسی، بازار بورس را هم مانند سایر بازارها و ابزارهای مالی تحت تاثیر قرار می‌دهند.
• یکی از مهم‌ترین ریسک‌های سیاسی بازار بورس در زمان فعلی، احیای توافق برجام یا عدم اجرای آن است.

انواع ریسک سیاسی

نااطمینانی سیاسی در بازار یک کشور ایجاد می‌شود. کسب‌وکارهای متعددی در بازار اقتصادی حضور دارند و آن را تشکیل می‌دهند.

تغییراتی که در دولت و حکومت رخ می‌دهند، باعث وقوع تغییراتی در قوانین و مقررات و در سناریوهای کسب‌وکار می‌شوند.

برای مثال، هرگونه تغییری در نرخ مالیات شرکت‌‌ها توسط دولت، می‌تواند میزان سود شرکت‌ها را دستخوش تغییر کند. مسائل قانونی می‌توانند نحوه اداره کسب‌وکار را با مشکل مواجه کنند، سودآوری را کاهش و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش دهند.

ریسک سیاسی می‌تواند در سطوح مختلفی مطرح شود؛ برای مثال، این ریسک می‌تواند در سطح ملی، استانی و … باشد.

بنابراین، بر اساس این سناریوها، ریسک سیاسی می‌تواند به دو دسته ریسک‌های کلان (macro risks) و ریسک‌های خرد (micro risks) تقسیم شود.

• ریسک‌های کلان به شرکت‌های چند ملیتی که در کشور کسب‌وکاری دارند و مشکلاتی که با آن مواجه می‌شوند مربوط است.
• ریسک‌های خرد از تعارضات داخلی مانند فساد، فقر و دستکاری‌های منفی ناشی می‌شوند.

از ریسک سیاسی با عنوان ریسک ژئوپولتیک (geopolitical risk) هم یاد می‌شود که بر اثر تعارض بین دو کشور ایجاد می‌گردد.

بر اثر ریسک سیاسی، ممکن است موانعی بر سر راه کسب‌وکارها ایجاد شود که در نهایت روی سطح اطمینان سرمایه‌گذاران اثر بگذارد.

کمی‌سازی و اندازه‌گیری ریسک‌های سیاسی به طور آشکار عمل دشواری محسوب می‌شود؛ زیرا وقتی یک کشور خاص مورد بحث باشد، اندازه‌های نمونه و مطالعات موردی محدودی وجود دارد.

بعضی ریسک‌های سیاسی را می‌توان بیمه کرد. در نتیجه ریسک سیاسی، بازدهی سرمایه‌گذاری می‌تواند دچار کاهش شود یا حتی تا جایی پیش برود که امکان برداشت سرمایه از یک سرمایه‌گذاری هم از دست برود.

نحوه شناسایی ریسک سیاسی

روش و شاخص ملموسی برای تشخیص و شناسایی اینگونه ریسک‌ها وجود ندارد:

• به طور مشخص، باید بسیار به سناریوی سیاسی فعلی کشور علاقه‌مند بود و آن را با دقت دنبال کرد. باید به دنبال تغییری در مسائل کیفی اقتصاد باشید.
• باید چنین تغییراتی را با دقت دنبال کنید و به تاثیر همزمان آن بر کسب‌وکارها هم توجه داشته باشید.
• تغییرات مربوط به رویکرد و سناریوی اقتصادی، به قوانین و مقررات کشور بستگی دارد؛ در حالی که پیش‌بینی موضع دولت فعلی در رابطه با اقتصاد کار دشواری است. مقررات خاصی مانند افزایش مالیات افراد و شرکت‌ها، می‌تواند باعث بروز تورم یا رکود تورمی شود. بنابراین، برای درک ریسک سیاسی باید از تکنیک‌های کیفی استفاده کرد.
• ریسک‌های خاصی که به سطح کلان مربوط‌ هستند، می‌توانند در زمان جنگ بین دو کشور به وقوع بپیوندند و باعث شوند که این کشورها مرزهای خود را ببندند. بنابراین، شرایط جنگ می‌تواند روی وضعیت کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری‌ها تاثیر بگذارد.
• مقررات سخت‌گیرانه و تغییرات سیستم‌های قانونی، می‌تواند سودآوری شرکت‌ها را دست‌خوش تغییر کند. در عین حال، مشوق‌هایی که در اختیار صنایع ضعیف‌تر قرار می‌گیرد، می‌تواند باعث رشد آن‌ها گردد. چنین اتفاقی می‌تواند باعث ایجاد رقابت میان سرمایه‌گذاران شود.

مثال‌های ریسک سیاسی

در ادامه به دو نمونه واقعی از ریسک سیاسی اشاره می‌کنیم که به درک بیشتر این موضوع کمک زیادی می‌کنند:

مثال اول

از زمان رئیس‌جمهور شدن دونالد ترامپ در سال 2015، تغییرات بسیاری در سیاست‌های تجاری رخ داد.

وضع تعرفه روی واردات که بیش از همه روی کالاهای چینی صورت گرفت، باعث بروز جنگ تجاری شد. این اتفاق باعث کسادی کسب‌وکار شرکت‌های چینی شد و به سرمایه‌گذاران چینی فشار وارد کرد.

همچنین دولت ترامپ، مقررات سختی را برای سازمان FDA‌ آمریکا که بخش دولتی مربوط به صنعت دارو است وضع کرد. بنابراین با رخ دادن چنین تغییراتی، ریسک‌های کلانی به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌شود.

مثال دوم

ورود مهاجران کشورهای آسیایی به بخش‌های مختلف اروپا، در حال بر هم زدن توازن ساختار اجتماعی-اقتصادی این قاره است.

از این رو، به دلیل در دسترس بودن نیروی کار ارزان، بیکاری نیروی کار محلی افزایش می‌یابد. بنابراین، چنین شرایطی می‌تواند از زاویه دید کسب‌وکارها مطلوب باشد اما برای شهروندان آن کشورها مشکل‌ساز است.

بیشتر بخوانید: ریسک مالی و ریسک تجاری چه تفاوت‌هایی دارند؟

نحوه مدیریت ریسک سیاسی

یکی از راه‌های اصلی مدیریت ریسک‌های سیاسی، تهیه بیمه ریسک سیاسی (political-risk insurance) است.

با چنین اقدامی، در صورت وقوع هر‌گونه معضل سیاسی که برای شرکت مشکل‌ساز باشد، خسارت آن جبران خواهد شد.

• همچنین توصیه می‌شود که باید از هم‌راستا بودن کارکنان کلیدی و اصلی کسب‌وکارها با خود کسب‌وکار اطمینان حاصل کرد.
• کسب‌وکار باید از انعطاف کافی برای مدیریت و مقابله با ریسک‌های سیاسی پیش‌رو برخوردار باشد.
• کسب‌وکارها باید از برنامه و نقشه جایگزینی برخوردار باشند که در صورت شکست برنامه اصلی، بتوان با اجرای آن، زیان سرمایه‌گذاران را جبران کرد.
• شرکت باید چرخه وجوه نقد یا چرخه سرمایه در گردش را با دقت بسیار زیادی مدیریت کند؛ زیرا در صورت بروز هرگونه مشکلی برای کسب‌وکار، مدیریت شرکت باید بتواند آن را از مخمصه بیرون آورد.
• به همین دلیل، توصیه می‌شود که کسب‌وکارها برای چشم‌انداز بهتر شرکت خود، پول نقد در اختیار خود داشته باشند.

توصیه می‌کنیم مطلب مدیریت ریسک و اهمیت آن در سرمایه‌گذاری در بورس را از دست ندهید.

اندازه‌گیری ریسک سیاسی

تغییراتی که یک کسب‌وکار به دنبال ایجاد تغییر در سناریوی سیاسی تجربه می‌کند، رشد واقعی آن را نشان می‌دهد. مدیریت هر کسب‌وکاری، آمار و ارقام مربوط به بودجه را در اختیار دارد و جریان نقدی خود را برآورد می‌کند.

از این رو، میزان انحرافی که کسب‌وکار در چنین شرایطی تجربه می‌کند، باید به عنوان تغییرات سودآوری به دلیل ریسک‌های سیاسی ثبت شود. با مقایسه میزان واقعی و پیش‌بینی‌شده، می‌توان این ریسک را اندازه گرفت.

بیمه ریسک‌های سیاسی

شرکت‌های چندملیتی مختلفی بسته به شرایط سیاسی فعلی، خدمات بیمه ریسک‌های سیاسی را ارائه می‌کنند. این ریسک‌ها عبارت‌اند از فقر، تروریسم، تغییرات جدی اقتصادی و…

میزان حق بیمه (premium)، به وضعیت و سناریوی فعلی کشور و روش اجتماعی-اقتصادی که در پیش گرفته باشد بستگی دارد.

با این حال در بسیاری از موارد، شرکت بیمه، پرداخت خسارت گفته‌شده را تضمین نمی‌کند. در این موارد لازم است که وضعیت موجود، با شرایط قرارداد بیمه سازگاری داشته باشد.

تاثیر ریسک سیاسی بر بورس

نه تنها شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف، بلکه تمام بازارها هم از ریسک‌های سیاسی تاثیر می‌پذیرند. یکی از این بازارها که از ریسک‌های سیاسی تاثیر می‌گیرد، بازار بورس است.

تاثیر ریسک سیاسی بر بورس، مانند سایر بازارها قابل توضیح است. وجود ریسک‌های سیاسی که به طور کلی توانایی ایجاد تغییر در معیارهای تعیین‌کننده در بازار بورس را دارند، می‌توانند این بازار را دچار تغییر کنند.

برای مثال، اگر ریسک تغییرات مقررات مربوط به سازمان بورس، به نحوی که انجام معاملات را دچار مشکل کند وجود داشته باشد، معامله‌گران نسبت به چنین احتمالی واکنش نشان می‌دهند و نگرش و احساسات منفی سرمایه‌گذاران نسبت به وضعیت بورس، در این بازار نمایان خواهد شد.

اگر این احتمال به واقعیت بپیوندد، نتیجه آن به طور مستقیم در بازار بورس قابل مشاهده بود و روند فعالیت‌ها را دچار تغییر خواهد کرد.

یکی از ریسک‌هایی که در مدت اخیر، تا زمان نگارش این مطلب (اردیبهشت 1402) بر بازار بورس سایه انداخته، مربوط به تاثیر برجام بر بورس است.

تاثیر برجام بر بورس

به طور کلی، برجام از جهات گوناگونی می‌تواند بازار بورس ایران را دچار تغییر کند؛ بنابراین بررسی اثر احیای برجام بر این بازار یا تاثیر عدم توافق برجام بر بورس، چندان ساده و سرراست نیست.

با احیای برجام، ریزشی در قیمت دلار اتفاق خواهد افتاد که برای سهم‌های دلاری بورس ایران که سهام پراهمیت و شاخص‌سازی را هم شامل می‌شوند، اتفاق چندان مطلوبی نخواهد بود.

بنابراین می‌توان گفت که اثر احیای برجام بر بورس، تا حدودی منفی قلمداد می‌شود.

اما این تنها بخشی از ماجراست. شرکت‌‌های ریالی بورس از این مسئله تاثیرات مثبتی خواهند پذیرفت.

همچنین، نکته مهم‌تری که باید به آن توجه زیادی کرد این است که احیای توافقی مانند برجام که اندک فضایی برای اقتصاد ایران فراهم می‌کند و سرعت سقوط آن را کاهش می‌دهد، باعث کاهش ریسک سیستماتیک بازار بورس ایران خواهد شد.

با احیای چنین توافقی، وضعیت اقتصاد حداقل کمی بهتر از قبل می‌شود و شرکت‌ها با شرایط و وضعیت بهتری برای فعالیت و سودآوری روبه‌رو هستند.

بنابراین می‌توان اثر بلندمدت احیای برجام بر بورس ایران را مثبت ارزیابی کرد؛ به این شرط که اصلاً این قرارداد بتواند در بلندمدت حفظ شود.

همانطور که می‌بینید پیچیدگی‌های بررسی چنین ریسکی بر اقتصاد ایران و به طور خاص بازار بورس، قابل توجه است و برآیند آن در هر لحظه بر اساس احساسات و انتظارات فعالان بازار سرمایه، تاثیر خود را بر این بازار نشان می‌دهد.

سوالات متداول

جمع‌بندی

ریسک‌های سیاسی می‌توانند تاثیر زیادی روی وضعیت بازارهای مالی و میزان سودآوری شرکت‌ها یا ابزارهای مالی داشته باشند.

بنابراین لازم است که توسط سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت‌ها در نظر گرفته شوند. در غیر این صورت، ممکن است با وقوع تغییراتی در سناریوهای سیاسی، سودآوری شرکت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیار کاهش یابد و مشکلات قابل توجهی ایجاد شود.

بورس ایران هم مانند سایر بازارهای مالی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری از انواع ریسک سیاسی تاثیر می‌پذیرد. از مهم‌ترین ریسک‌های سیاسی بازار بورس ایران در حال حاضر، احیای توافق برجام یا عدم اجرای آن است.