بودجه ریزی بر مبنای صفر یا مبتنی بر نیاز (به انگلیسی Zero-Based Budgeting) یکی از روش‌های بودجه بندی است که در آن تمام هزینه‌ها برای هر دوره جدید، بررسی و محاسبه می‌شود.
این فرآیند از “پایه صفر” شروع شده و در آن برای نیازها و هزینه‌های هر کارکرد در یک سازمان یا نهاد، تجزیه و تحلیل صورت می‌گیرد. بعد از آن، صرف نظر از اینکه هر بودجه بالاتر یا کمتر از بودجه قبلی است؛ بودجه مورد نیاز برای دوره بعدی مشخص می‌شود.
در ادامه درباره مفهوم بودجه ریزی بر مبنای صفر، کاربرد، مزایا و معایب آن صحبت خواهیم کرد.
عناوین مطلب:
بودجه ریزی بر مبنای صفر چیست؟
در دهه 1960، شیوه بودجه ریزی بر مبنای صفر توسط مدیر سابق حسابداری شرکت Texas Instruments، آقای Peter Pyhrr، ایجاد شد.
بر خلاف بودجه بندی سنتی، بودجه ریزی مبتنی بر صفر، تمام حساب کتاب‌ها را از صفر شروع کرده و تمام هزینه‌های فردی یا عمومی در یک دوره را طی گزارشی توجیه می‌کند.
در این روش از بودجه بندی، به جای استفاده از بودجه بندی افزایشی که در روش بودجه بندی سنتی وجود دارد، تمام نیازهای کوچک و بزرگ شرکت مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. اساساً، این نوع بودجه بندی برای یک رویکرد استراتژیک بالا به پایین و تجزیه و تحلیل عملکرد یک پروژه خاص، بسیار کاربردی خواهد بود.
بیشتر بخوانید: بودجه‌بندی سرمایه‌ای: هدف، مفروضات و تکنیک‌ها
نحوه عملکرد بودجه ریزی مبتنی بر صفر (ZBB) چگونه است؟
ZBB در یک سازمان به این صورت است که در فرآیند بودجه بندی، اهداف استراتژیک سطح بالا با کارهای خاص آن سازمان ادغام می‌شوند و بعد از آن، هزینه‌ها طبقه‌بندی شده و سپس با نتایج قبلی و انتظارات فعلی مقایسه خواهند شد.
مدیران یا رهبران یک شرکت می‌توانند بودجه ریزی مبتنی بر صفر را در گروه‌های خود به کار ببرند ولی ممکن است این فرآیند به دلیل ماهیت جزئیات‌گرایی که دارد، چندین سال طول بکشد. بودجه ریزی بر مبنای صفر می‌تواند با اجتناب از افزایش یا کاهش کلی بودجه دوره قبل، به کاهش هزینه‌ها کمک کند. با این حال؛ این یک فرآیند زمان‌بر است و نسبت به بودجه بندی سنتی و مبتنی بر هزینه، بسیار طولانی‌تر خواهد بود.
علاوه بر این؛ بودجه ریزی بر مبنای صفر به نفع سازمان یا نهادهایی است که درآمد یا تولید مستقیم دارند؛ چراکه مشارکت آنها نسبت به سازمان‌هایی که دارای بخش خدمات مشتری و تحقیق و توسعه هستند، راحت‌تر می‌باشد.
درست است که بودجه بندی مبتنی بر صفر عمدتاً در تجارت استفاده می‌شود؛ اما می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب برای مدیریت بودجه توسط افراد و خانواده نیز باشد.
مقایسه بودجه ریزی مبتنی بر صفر با روش بودجه بندی سنتی
برخلاف بودجه بندی مبتنی بر صفر، در بودجه بندی سنتی بایستی افزایش تدریجی بودجه نسبت به بودجه‌های قبلی وجود داشته باشد. به عنوان مثال؛ در هزینه‌ها افزایش 2 درصدی اعمال شود و با این افزایش هزینه، بودجه بندی مناسب برای سال جدید در نظر گرفته شود.
علاوه بر این؛ در بودجه بندی سنتی فقط هزینه‌های جدید تجزیه و تحلیل می‌شوند، در حالی که در بودجه ریزی مبتنی بر صفر بایستی از صفر شروع کرده و علاوه بر مخارج جدید، هزینه‌های قدیمی و تکراری نیز توجیه شود. توجه داشته باشید که توجیه هزینه‌ها در بودجه ریزی مبتنی بر صفر، بر عهده مدیران است و بهینه‌سازی هزینه‌ها و نه فقط درآمدها، ارزش زیادی را برای سازمان یا شرکت مورد نظر به همراه دارد.
مثالی از بودجه بندی مبتنی بر صفر
فرض کنید یک شرکت تولید تجهیزات، قصد دارد فرآیند بودجه ریزی بر مبنای صفر را اجرا کند که این کار نیازمند بررسی دقیق‌تر هزینه‌های بخش تولید است. این شرکت متوجه می‌شود که قطعات خاصی که در محصولات نهایی خود به کار می‌برد و به تولیدکننده دیگری برون سپاری شده، هر سال 5 درصد افزایش قیمت دارد.
شرکت با بررسی جزئیات، مشاهده می‌کند که امکان تولید این قطعات، با کمک کارگران خود در داخل نیز وجود دارد؛ بنابراین، پس از ارزیابی نکات مثبت و منفی تولید داخلی، شرکت تصمیم می‌گیرد که خودش قطعات را تولید کند تا هزینه آن ارزان‌تر از تامین‌کننده خارجی شود.
به این ترتیب؛ شرکت می‌تواند به جای افزایش کورکورانه بودجه با درصد معین و پنهان کردن افزایش هزینه‌های جاری، موقعیت‌های مهم را شناسایی کرده و تصمیم بگیرد که آیا خودش توانایی ساخت قطعه با هزینه کمتر را دارد یا لازم است برای محصولات خود، قطعه را از تامین‌کننده خارجی خریداری کند.
در بودجه بندی سنتی امکان شناسایی موقعیت‌ها و هزینه‌های موجود در هر بخش، وجود ندارد. بودجه ریزی مبتنی بر صفر فرآیندی دقیق‌تر است که هدف آن شناسایی و توجیه تمام هزینه‌های موجود است. با این حال؛ بودجه ریزی مبتنی بر صفر بیشتر در هزینه‌های یک شرکت دخیل است و می‌تواند هزینه‌های جاری را با صرفه‌جویی‌هایی که ممکن است در روند کار شناسایی شوند، ارزیابی کند.
مزایای بودجه ریزی مبتنی بر صفر
بودجه ریزی مبتنی بر صفر، به عنوان یک روش حسابداری خوب مزایای بسیاری دارد که از جمله می‌توان به عملیات متمرکز، وجود هزینه‌های کمتر، انعطاف‌پذیری در فرآیند بودجه بندی و اجرای استراتژیک فرآیند در آن اشاره کرد.
زمانی که مدیران یک شرکت به نحوه خرج کردن هر دلار در عملیات موجود در آن شرکت فکر می‌کنند، عملیاتی که کم هزینه‌تر و درآمدزا تر باشد، بیشتر مورد توجه آنها قرار می گیرد. علاوه بر این؛ بودجه ریزی مبتنی بر صفر منجر به کاهش هزینه‌ها شده و از تخصیص نادرست منابع که ممکن است در طول زمان رخ دهد، جلوگیری خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درآمد غیرعملیاتی چیست و چه مواردی را شامل می‌شود؟ (لیست کامل)
معایب بودجه ریزی مبتنی بر صفر
علاوه بر مزایایی که برشمردیم، بودجه ریزی مبتنی بر صفر، معایبی نیز دارد. اول اینکه وابسته به زمان و نیازمند منابع است. از آنجایی که در هر دوره بایستی بودجه جدید تهیه شود، ممکن است هزینه زمانی مربوطه، چندان ارزشمند نباشد. در عوض، شاید استفاده از یک الگوی بودجه بندی اصلاح شده در یک موقعیت خاص، سودمندتر عمل کند.
دوم، ممکن است زمینه‌هایی مانند تحقیق و توسعه یا مواردی که در یک سازمان دیدگاه بلندمدتی برای آنها وجود دارد، نادیده گرفته شود و به جای آن، به چشم‌اندازهای کوتاه‌مدت با تخصیص منابع بیشتر و دریافت بالاترین درآمد، بهای بیشتری داده شود.
سخن پایانی
در این مقاله، درباره یک نوع جدیدی از بودجه بندی، با عنوان بودجه ریزی مبتنی بر صفر (ZBB) صحبت کردیم و مزایا، معایب و تفاوت‌های آن با بودجه بندی سنتی را مورد بررسی قرار دادیم.
همانطور که گفتیم؛ بودجه ریزی بر مبنای صفر، تکنیکی است که معمولا توسط شرکت‌ها استفاده می‌شود و به مدیران شرکت کمک می‌کند تا با صرف هزینه کمتر، بهترین نتیجه ممکن برای تولید محصولات خود را به دست آورند. در این روش، تمام هزینه‌های گذشته، هزینه‌های جاری و جزئیات تولید یک محصول یا انجام عملیات موجود در شرکت مورد بررسی قرار می‌گیرد و با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته، تصمیم نهایی برای تخصیص منابع انجام می‌شود.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: