در علم اقتصاد کالاها بر اساس 2 ویژگی رقابت پذیری و تخصیص پذیری به چهار دسته تقسیم می‌شوند. کالایی که نه تخصیص پذیر باشد نه رقابت پذیر را کالای عمومی (به انگلیسی Public good) می‌گویند. در این مقاله از بورسینس قصد داریم شما را با این دسته از کالاها بیشتر آشنا کنیم.
عناوین مطلب:
نکات کلیدی
- ویژگی اصلی کالاهای عمومی غیررقابتی بودن و غیرقابل تخصیص بودن آنهاست.
- هزینه تامین کالاهای عمومی معمولا از طریق مالیات بدست می‌آید و در نتیجه به صورت رایگان در اختیار عموم جامعه قرار می‌گیرد.
- کالاهای عمومی به دو دسته کالای عمومی خالص و کالای عمومی ناخالص تقسیم بندی می‌شوند.
کالای عمومی چیست؟
کالای عمومی به کالایی تخصیص ناپذیر (غیرقابل استثنا) و غیر رقابتی گفته می‌شود. منظور از رقابتی نبودن یعنی مصرف کالای مورد نظر توسط یک فرد، باعث کاهش دسترسی آن کالا توسط فرد دیگر نمی‌شود. منظور از تخصیص ناپذیری هم یعنی هیچ کس نمی‌تواند به طور ویژه و تخصیص یافته از آن استفاده کند.
با توجه به توضیحات داده شده، به کالای عمومی کالای جمعی (Collective Good) یا کالای اجتماعی (Social Good) هم گفته می‌شود و در واقع کالایی است که همه افراد جامعه می‌توانند از آن بدون شرط استفاده کنند.
هر چند که وجود این نوع کالا برای عموم مردم و شهروندان لازم و ضروری است، اما بازار خصوصی دلیل کافی برای ساختن آن را ندارد زیرا این نوع کالاها به صورت رایگان در اختیار عموم افراد قرار می‌گیرد و بر رفاه اجتماعی اثر می‌گذارد.
چند نمونه از کالاهای عمومی
هر کشوری به فراخور رویکردهای خود کالاهای متفاوتی را به عنوان کالاهای عمومی در نظر می‌گیرد و برای بودجه آن از محل درآمدهای مالیاتی هزینه می‌کند. به عنوان مثال دفاع ملی در کشورها یک کالای عمومی است زیرا امنیتی که از آن حاصل می‌شود به نفع همه مردم جامعه است. در نتیجه کشورها از درآمدهای حاصل از مالیات هزینه‌های زیادی را صرف دفاع ملی می‌کنند.
مثال دیگری از این نوع کالاها می‌توان به بهداشت و مراقبت‌های بهداشتی اشاره کرد که کشورها معمولا هزینه زیادی را صرف مراقبت‌های بهداشتی و آموزش آن می‌کنند.
محیط زیست، آموزش، پارک‌ها و فضای سبز مثال‌های دیگری از این نوع کالاها معرفی شده‌اند.
کالای عمومی خالص و ناخالص
کالای عمومی را می‌توان به دو دسته خالص و ناخالص تقسیم بندی کرد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
کالای عمومی خالص
اگر استفاده همزمان مصرف کنندگان، تغییری در منافع دیگران ایجاد نکند، آن کالا، کالای عمومی خالص گفته می‌شود. مثل رادیو و تلویزیون که استفاده مصرف کنندگان باعث کاهش منافع دیگران نمی‌شود و همزمان تعداد زیادی از افراد می‌توانند از آن بهره ببرند.
کالای عمومی ناخالص
اگر استفاده همزمان مصرف کنندگان باعث کاهش منافع دیگران در استفاده از کالای مورد نظر شود به آن کالا، کالای عمومی ناخالص می‌گویند. این نوع کالاها بعد از اینکه ظرفیت مصرف آنها تکمیل شد، استفاده هر فرد باعث کاهش خدمات برای فرد دیگری می‌شود.
کالاهایی مثل جاده، تئاتر، اتوبان، استخر، ورزشگاه و غیره زمانی که وارد مرحله ازدحام می‌شوند به عنوان کالای عمومی ناخالص شناخته می‌شوند زیرا در این مرحله، استفاده افراد باعث کاهش دسترسی دیگران می‌شود. در مرحله ازدحام کالاهای عمومی رقابت پذیر می‌شوند اما استثناناپذیری آنها همچنان باقی می‌ماند.
کالاهای عمومی واسطه‌ای
این نوع کالاها به صورت نهاده در کالاهای دیگر استفاده شده و در تولید آنها به کار گرفته می‌شوند. کالاهای عمومی واسطه‌ای این ویژگی را دارند که در شرایط عدم وجود ازدحام، بدون رقابت و به شکل همزمان استفاده شوند.
معضل مفت سواری در کالاهای عمومی
مفت سواری (free rider problem) یکی از معضلاتی است که در استفاده از کالاهای عمومی وجود دارد. مفت سواری یعنی افرادی که برای کالا هیچ زحمتی نکشیده‌اند به رایگان خود را صاحب و مالک آن کالا بدانند. اگر همه افراد بخواهند به فکر مفت سواری بیفتند، هیج کالای عمومی تولید و وجود نخواهد داشت. این معضل هزینه‌های زیادی را از بین خواهد برد و فرصت‌های سرمایه گذاری بر روی کالاهای دیگر را هم خواهد سوزاند.
نفع کالاهای عمومی برای همه افراد جامعه است و مفت سواری از آن نیز به عنوان یک ضرر و زیان برای تمام جامعه برشمرده خواهد شد.
کالای خصوصی
این نوع از کالاها رقابت پذیر هستند و می‌توانند به فرد یا افراد خاصی اختصاص داده شوند. تعداد این کالاها معمولا محدود است و صاحبان این کالاها می‌توانند مانع استفاده و بهره برداری دیگران از آنها شوند.
برای دریافت کالاهای خصوصی معمولا باید مبلغی پرداخت کرد و همین نکته باعث می‌شود برای بکارگیری از آنها رقابت وجود داشته باشد و معضل مفت سواری هم در این کالاها کمتر دیده شود. پوشاک و مواد غذایی نمونه‌ای از کالاهای خصوصی هستند.
سخن پایانی
کالای عمومی کالایی است که نفع آن برای همه افراد جامعه است به همین دلیل به آن کالای خدماتی نیز می‌گویند. هزینه تامین این کالا معمولا با کمک هزینه‌های مالیاتی تامین می‌شود و در نتیجه به شکل رایگان در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد. ویژگی اصلی کالاهای عمومی تخصیص ناپذیری و غیررقابتی بودن آنهاست که همین نکته هم می‌تواند باعث ایجاد پدیده‌ای به نام معضل مفت سواری در استفاده از آنها شود. در این مقاله سعی کردیم این نوع از کالاها را به طور کامل از ابعاد مختلف بررسی کنیم
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: