هزینه فرصت، (به انگلیسی opportunity cost) به معنی هزینه های ناشی از رد بهترین گزینه جایگزین در هنگام اخذ یک تصمیم است.
به گزارش بورسینس، اقتصاد یك علم اجتماعی است كه از عمر آن بیش از چند قرن می‌گذرد. مساله اصلی اقتصاد، تخصیص منابع بهینه به همراه ارضاء نیازهای بشری است.
اقتصاددانان در جهان هستی به علت اینكه نیازهای بشری نامحدودند و منابع محدود است، به دنبال بهترین راه برای تخصیص منابع هستند؛ كه این مهم با هزینه فرصت به بهترین وجه تبین می‌شود.
عناوین مطلب:
بیشتر بخوانید: اقتصاد چگونه شکل می‌گیرد و چطور رشد می‌کند؟
هزینه فرصت چیست؟
هزینه فرصت بیانگر منفعت بالقوه‌ای است که یک شخص، سرمایه گذار یا کسب و کار در حین انتخاب یک گزینه نسبت به دیگری آن را از دست می‌دهد. از آن‌جایی که در این تعریف، نمی‌توان مزایای آن را به صورت دقیق مشاهده کرد، منفعت آن را می‌توان به راحتی نادیده گرفت.
از مفهوم هزینه فرصت می‌توان در یافتن مزیت نسبی در تجارت بهره برد؛ البته بیشتر اوقات در اقتصاد، این مفهوم در پروژه‌های اقتصادی مطرح می‌گردد و هدف اصلی از طرح آن نیز بررسی تخصیص بهینه منابع موجود است.
پس می‌توان گفت یکی از مفاهیم کلیدی که در نظریه‌پردازی درباره سرمایه‌گذاری نقش محوری دارد، مفهوم هزینه فرصت است.
تعریف هزینه فرصت که به آن عباراتی چون هزینه اقتصادی، هزینه واقعی یا قیمت سایه نیز می‌گویند، همان هزینه‌ای است که برای فرصت‌های از دست رفته پرداخت، می‌شود.
اهمیت این مفهوم چیست؟
زمانی که در مورد مصرف منابع کمیاب (دارای محدودیت مصرف)، جهت تولید کالایی معین از کالایی دیگر چشم‌پوشی می‌کنیم، در واقع آن کالای دیگر را جهت تولید کالای معینی، قربانی کرده‌ایم و این کاهش تولید (کالای فدا شده) را می‌توان به منزله هزینه تولید کالای معین تلقی کرد؛ که به آن هزینه فرصت گفته می‌شود.
اگر یک فرد و یا یک بنگاه، از میان چندین انتخاب متفاوت یکی را برگزیند، هزینهٔ فرصت این فرد یا بنگاه، معادل است با هزینه مرتبط با بهترین انتخاب ممکن از بین سایر انتخاب‌های باقی‌مانده که از آن صرف نظر شده‌است.
البته بیشتر اوقات در اقتصاد، هزینهٔ فرصت در پروژه‌های اقتصادی مطرح می‌گردد و هدف اصلی از طرح آن نیز بررسی تخصیص بهینه منابع موجود است. جدای از این تعریف، مفهوم آن نیز نقش مهمی را در تضمین اینکه منابع کمیاب به صورت کارا مورد استفاده قرار گرفته‌اند یا نه، بازی می‌کند.
بنابراین محدود به هزینه‌های پولی و یا مالی نمی‌شود و هر چیزی که دارای ارزش باشد و از آن صرف نظر شده باشد، می‌تواند به عنوان هزینهٔ فرصت تلقی شود. از آن جمله می‌توان به هزینهٔ واقعی محصول صرف نظر شده، زمان و یا لذت از دست رفته اشاره کرد.
فرمول محاسبه هزینه/فرصت چیست؟
اکنون که با تعریف هزینه فرصت آشنا شده‌اید، باید در مورد فرمول آن و نحوه محاسبه این مفهوم به ارقام و اعداد مراجعه کنیم.
هزینه فرصت = FO – CO
در این فرمول متغیر FO نشان دهنده ارزش بهترین گزینه انتخاب نشده و CO ارزش گزینه انتخاب شده است.
با این حال ارزیابی دقیق هزینه فرصت امری مشکل است و حتی در بلند مدت نیز نمی‌توان به طور دقیق آن را پیش‌بینی کرد.
مثال سرمایه گذاری و هزینه فرصت
فرض کنید در یک سهام بورسی نرخ بازگشت سرمایه (ROI) برای سال بعد 12% است. اما سرمایه گذاری بر روی به‌روز رسانی تجهیزات برای شرکت شما 10% سود به دنبال خواهد داشت. مسلما سرمایه گذاری بر روی کسب و کار اهمیت زیادی دارد چرا که در بلند مدت منجر به افزایش بازدهی خواهد شد.
با این حال گزارش‌های مالی معمولا این مفهوم را درنظر نمی‌گیرند، اما مدیران کسب و کار‌ها معمولا از این مفهوم برای اتخاذ تصمیمات حساب شده استفاده می‌کنند.
بهترین مثال تعریف هزینه/فرصت چیست؟
فرض کنید شخصی که 10000 تومان دارد، می‌تواند یا یک کتاب بخرد و یا یک لباس. اگر او کتاب بخرد، هزینهٔ فرصت او لباس خواهد بود و اگر او لباس را بخرد، هزینهٔ فرصت او کتاب خواهد بود. اگر تعداد انتخاب‌های ممکن برای این شخص بیشتر از 2 مورد باشد و او یکی را انتخاب کند، هزینهٔ فرصت او، بهترین انتخاب از بین انتخاب‌های باقی‌مانده خواهد بود.
به عبارتی هزینه فرصت هر تصمیم برابر با بالاترین فایده ای است که به دلیل عدم اتخاذ سایر تصمیم ها از دست می رود. این تحلیل، مبنای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع می باشد.
مثال دیگر هزینه فرصت از دست رفته (opportunity cost)
تعریف هزینه فرصت نه تنها برای اصطلاحات مادی و مالی به کار نمی‌رود بلکه اصطلاحی است برای هر چیز دارای ارزش.
به عنوان مثال شخصی که تمایل دارد هر دو برنامه تلویزیونی را که همزمان پخش می‌شود نگاه کند می‌تواند فقط یکی از آن برنامه‌ها را نگاه کند.
اگر شخصی یکی از برنامه‌ها را ضبط کند وقتی که برنامهٔ دیگر را نگاه می‌کند هزینه فرصت می‌تواند مدت زمانی باشد که فرد برای تماشای برنامه در مقابل برنامه‌های دیگر می‌گذارد.
در موقعیت رستوران هزینه فرصت می‌تواند، تست غذای ماهی باشد. یک خانواده ممکن است تصمیم بگیرد که دورهٔ تعطیلی کوتاه مدت را برای سفر به ”پاریس” استفاده کند بیش از آنکه به کارهای خانه رسیدگی کند. همچنین بهای داشتن فرزندان شادتر می‌تواند یک حمام تعمیر شده باشد!
در حفاظت محیطی هزینه فرصت همچنین قابل اجراست این مطب می‌تواند در قانون اثبات شود که باید بوی سرطانزای بنزین به طور کامل از بین برود. متأسفانه این مسئله نیازمند پالایشگاه‌هایی است که تجهیزاتی با قیمت میلیون‌ها دلار را نصب کند و هزینه را به عهدهٔ مصرف کننده‌ها بگذارد.
تعداد قابل توجهی از موارد سرطانی مربوط به بنزین است. اگرچه کم است اما چند مورد را در سال می‌توان در کشور ایالات متحده تخمین زد. بنابراین تصمیم کاهش بوها به خاطر، بهای سنگین آن مورد انتقاد قرار گرفته است. صدها میلیون دلار که برای این طرح صرف شده می‌توانست در مورد دیگری که بسیار سودمندتر است همچون کاهش مرگ و میر از طریق سرطان و اتومبیل مصرف شود. این اعمال (یا صریح‌تر یکی از بهترین آنها) هزینه فرصت کاهش بوی بنزین هستند.
بهترین رویکرد هزینه فرصت چیست؟
تحلیل و ارزیابی هزینه فرصت نقش مهمی را در تعیین ساختار سرمایه یک کسب و کار ایفا می‌کند. یک کسب و کار از بدهی و سرمایه سهام برای جبران خسارت قرض دهندگان و سرمایه گذاران برای ریسک سرمایه گذاری آنها استفاده می‌کند.
برای نمونه دارایی‌هایی که برای پرداخت وام‌ها استفاده می‌شود را نمی‌توان در اوراق بهادار یا بورس سرمایه گذاری کرد. یک شرکت باید تصمیم بگیرد اگر توسعه یافتگی توسط اهرم بدهی می‌تواند درآمد بیشتری نسبت به سرمایه گذاری در این بازار‌ها به دنبال داشته باشد، باید در مبحث هزینه فرصت یکی از آنها را انتخاب کند.
مقایسه سرمایه گذاری‌ها و هزینه فرصت
زمانی که در حال ارزیابی سود بالقوه انواع روش‌های سرمایه هستیم، کسب و کار‌ها به دنبال گزینه‌هایی هستند که احتمال بازدهی آنها بالا باشد. اغلب آنها برای ارزیابی و برآورد این بازدهی به دنبال نرخ ROR آن هستند.
نرخ ROR یا نرخ بازگشت (Rate of return) متغیری است که در هنگام برآورد هزینه فرصت از آن استفاده می‌شود. با این حال کسب و کار‌ها باید در برآورد‌های خود، هزینه فرصت هر یک از گزینه‌های جایگزین و تاثیرات آن در بلند مدت را نیز لحاظ کند.
فرض کنید یک کسب و کار 1000$ سرمایه در اختیار دارد. این کسب و کار باید بین سرمایه گذاری این دارایی بر روی سهام یا استفاده از آن در خرید دستگاه‌های جدید تصمیم گیری کند. بدون نظر گرفتن اینکه کسب و کار مورد نظر ما کدام یک از آنها را انتخاب می‌کند، سود بالقوه گزینه‌ای که انتخاب نمی‌شود به عنوان هزینه فرصت در نظر گرفته خواهد شد.
در این مثال اگر کسب و کار این سرمایه را در سهام سرمایه گذاری کند، با فرض نرخ بازدهی 10 درصد، سود شرکت پس از یک سال 100$ خواهد بود. بنابراین نرخ سالانه ROR سرمایه گذاری در سهام 10 درصد است. البته با در نظر گرفتن سود ترکیبی و بازه سرمایه گذاری 2 تا 3 سال این سود در هر سال تا 120 دلار نیز افزایش پیدا می‌کند.
در حالت دیگر اگر کسب و کار از این سرمایه برای خرید دستگاه‌ها یا به‌روز رسانی آنها استفاده کند. تولیدات افزایش پیدا خواهند کرد. با این حال تا زمان آموزش کارگران در استفاده از دستگاه جدید، این تجهیزات برای چند سال با نهایت بهره‌وری، استفاده نخواهند بود.
فرض کنیم در سال اول سود خالص (هزینه‌های جاری و آموزش) شرکت از این سرمایه گذاری 25 دلار بوده است، اما با کاهش هزینه آموزش و افزایش بهره‌وری دستگاه‌ها، سود شرکت در سال بعد 100 دلار و سال سوم 250 دلار خواهد بود.
از آن‌جایی که شرکت مورد نظر سرمایه محدودی در اختیار دارد و فقط باید یکی از گزینه‌ها را انتخاب کند، در مثال بالا بهای سرمایه گذاری در سهام و بورس در سال اول و دوم منطقی به نظر می‌رسد. اما از بازه طولانی‌تر مثل سه سال به بالا، با تحلیل هزینه فرصت، متوجه می‌شویم که سرمایه گذاری بر روی دستگاه‌ها ایده بهتری است.
مثالی از دنیای کریپتو و بیت‌کوین
بهترین مثالی که می‌توان برای هزینه فرصت در حوزه کریپتو مطرح کرد داستان معروف خرید پیتزا توسط بیت‌کوین است که به گران‌ترین پیتزای تاریخ شهرت دارد!
در این داستان در سال 2010، شخصی در ازای دو پیتزا 10,000 بیت‌کوین پرداخت کرد که در اوج قیمتی این کوین محبوب در سال 2022، هزینه پرداخت شده بابت آن دو پیتزا در سال 2010، بیش از 700 میلیون دلار برآورد می‌شود.
در اینجا هزینه فرصت در حفظ کوین‌ها و خرج کردن آنها بوده است که هولد نکردن آنها یک ضرر 700 میلیون دلاری به دنبال داشته است.
بیشتر بخوانید: 9 حقیقت جالب (و غیرقابل تغییر) درباره بیت‌کوین
تفاوت هزینه غرق شده و هزینه فرصت چیست؟
هزینه غرق شده پولی است که در گذشته صرف چیزی شده است. در حالی که تعریف هزینه فرصت، به سود بالقوه کسب نشده در آینده بر روی یک سرمایه گذاری اشاره دارد. زمانی که در حال ارزیابی هزینه فرصت هستیم، هر هزینه غرق شده‌ای که قبلا اتفاق افتاده نادیده گرفته می‌شود مگر این که این هزینه‌ها نسبت به سرمایه‌های در نظر گرفته شده خروجی متفاوتی ارائه دهند.
برای مثال فرض کنید شما میزان 1000 واحد سهام شرکت A را به قیمت هر سهم 10 دلار خریداری کرده‌اید. در اینجا هزینه غرق شده شما 10,000$ است. این پولی است که شما برای سرمایه گذاری پرداخت کرده‌اید و برای باز پس گرفتن آن باید سهام نقد شود. در هزینه فرصت از ما خواسته می‌شود انتخاب کنیم سرمایه 10,000$ را برای بازدهی بهتر در کجا باید قرار دهیم.
از دیدگاه حسابداری، هزینه غرق شده به وجه پرداخت شده برای خرید یک دستگاه یا تجهیزات گران قیمت نیز اشاره دارد. این تجهیزات نیز با گذر زمان مستهلک خواهند شد اما از نظر هزینه غرق شده، به صورت مستقیم نمی‌توانید پول پرداخت شده در ازای آن را پس بگیرید.
رابطه ریسک و هزینه فرصت چیست؟
در اقتصاد‌ها، ریسک به احتمال بازدهی سرمایه گذاری و تفاوت آن در واقعیت گفته می‌شود به همین دلیل سرمایه گذار مقداری از سود یا اصل سرمایه را از دست می‌دهد.
اما در هزینه فرصت، نگرانی اصلی این است که در بین گزینه‌های موجود، بازدهی کدام یک از آنها نسبت به دیگری بیشتر است و در بلند مدت این موضوع چگونه برآورد می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک + رابطه آن با بازده سهام
نتیجه گیری
هزینه فرصت یکی از مهم‌ترین پارامتر‌های مالی و اقتصادی است که بسیاری از شرکت‌ها باید در هنگام اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری و مالی به آن توجه کنند.
با این حال یکی از مهم‌ترین معایب چنین مفهومی این است که برآورد آن به شکل گسترده‌ای بر روی فرضیات و برآورد‌های کلی تکیه دارد. در هنگام برآورد هزینه فرصت هیچ راه دقیقی برای پیش بینی نتایج هر یک از گزینه‌های مالی وجود ندارد.
به همین دلیل شرکت‌ها یا سرمایه گذاران معمولا باید هزینه فرصت و تصمیمات سرمایه گذاری خود با به صورت تقریبی پیش‌بینی کنند و تاثیرات مالی آن را در نظر بگیرند.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: