ظرفیت (به انگلیسی Capacity) که با عنوان ظرفیت تولید نیز شناخته می‌شود، حداکثر میزانی است که یک شرکت می‌تواند خدمات یا محصولات خود را ارائه کند.
دانستن ظرفیت تولید امکان برنامه‌ریزی و بهبود تولید و نیز تعیین زمان‌بندی دقیق‌تر برای جریان نقدینگی شرکت را فراهم می‌کند.
عناوین مطلب:
گاهی می‌بینیم برخی از تولیدکنندگان، ظرفیت دقیق تولید خود را نمی‌دانند و یک تخمین تقریبی بدون تکیه بر اعداد و ارقام دقیق ارائه می‌کنند.
با در نظر گرفتن وابستگی پیشرفت مالی افراد و تصمیمات تجاری آنها به ظرفیت تولید، این موضوع می‌تواند نگران‌کننده باشد. تصمیماتی که بر مبنای حدس و گمان گرفته می‌شوند هرگز به خوبی تصمیماتی که براساس آمار دقیق هستند کار نمی‌کنند.
نکات کلیدی
- ظرفیت تولید به‌صورت کلی به این معناست که حداکثر بازدهی یک واحد تولیدی یا خدماتی چقدر است.
- هنگام محاسبه ظرفیت باید در نظر بگیریم که کدام نوع ظرفیت را می‌خواهیم محاسبه کنیم.
- محاسبه ظرفیت به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود که دقت و صحت عملکرد آنها باهم متفاوت است.
درک بیشتر ظرفیت تولید
برنامه‌ریزی برای ظرفیت نیازمند این است که مدیریت شرکت، محدودیت‌های فرایند تولید را بپذیرد و انواع ظرفیت تولید را بشناسد.
مدیر مجموعه باید بداند ظرفیت اسمی تولید چیست و با ظرفیت واقعی چقدر تفاوت دارد.
همچنین با ظرفیت خالی تولید آشنا باشد تا بتواند تصمیم‌گیری درستی برای خط تولید خود، خرید موارد اولیه، استخدام، سفارش گیری و غیره داشته باشد.
ظرفیت اسمی تولید، حداکثر توان تولید در حالت ایده‌آل است که در عمل امکان دستیابی به آن وجود ندارد. این سطح تولید، فرض را بر این می‌گیرد که هیچ ماشین یا تجهیزاتی خراب نمی‌شود و توقفی در تولید به دلیل مرخصی کارکنان یا عدم حضور آنها رخ نمی‌دهد.
ازآنجایی‌که رسیدن به این سطح از ظرفیت ممکن نیست، شرکت‌ها باید به‌جای آن، از ظرفیت کاربردی (practical capacity) استفاده کنند که تعمیرات و نگهداری دستگاه‌ها و زمان‌بندی کارکنان را نیز لحاظ می‌کند.
به این نوع از ظرفیت، ظرفیت واقعی یا موثر نیز می‌گویند که با در نظر گرفتن شرایط معمولی محاسبه می‌شود. ظرفیت واقعی یا موثر، حداکثر راندمان را در شرایط معمولی نشان می‌دهد.
هرقدر از سیستم بیشتر کار بکشیم و نزدیک به حداکثر توان آن باشیم، مقدار این دو ظرفیت به هم نزدیک‌تر می‌شوند.
ظرفیت خالی تولید نیز به معنی درصدی از خط تولید است که کار نمی‌کند و تولید محصول ندارد. بعضی از کارخانجات ظرفیت خالی خود را در اختیار تولید محصولات برندهای دیگری که خط تولید کافی قرار می‌دهند.
در نظر گرفتن تنگناها (Bottlenecks)
مدیر مجموعه تولیدی می‌تواند با اجتناب از تنگناها در فرایند تولید، ظرفیت تولید را در سطح بالایی حفظ کند.
تنگنا، فرایند تولید را کند می‌کند، مثلا تاخیر در رسیدن مواد اولیه شلوار به کارخانه یا تولید محصولات ناقص به دلیل عدم آموزش صحیح کارکنان می‌تواند یک تنگنا باشد.
هر رویدادی که تولید را متوقف کند، هزینه‌ها را بالا می‌برد و احتمال تاخیر در تحویل کالا به مشتریان را افزایش می‌دهد. این تاخیر ممکن است باعث از دست دادن مشتری یا از دست رفتن سفارش و سود آینده شرکت شود.
مدیریت به وسیله همکاری با فروشندگان قابل اتکا و داشتن کارکنان آموزش‌دیده از این تنگناها دور می‌ماند.
هر کسب‌وکاری باید برای سطوح تولید و فروش بودجه‌بندی داشته باشد و سپس نتایج واقعی را ببیند تا تشخیص دهد که آیا تولید به شکلی کارآمد انجام می‌شود یا نه.
روش‌های محاسبه ظرفیت تولید
چندین روش برای تعیین ظرفیت تولید وجود دارد که ما در مثال‌هایی که در ادامه آورده‌ایم ظرفیت تولید اسمی را در نظر گرفته‌ایم:
- اندازه‌گیری دستی ظرفیت: یک روش ساده برای تعیین بازده گذشته و برنامه‌ریزی آینده براساس آن است.
- برنامه‌ریزی سرانگشتی ظرفیت (RCCP): رویکردی برای برنامه‌ریزی کلی و بلندمدت است.
- زمان‌بندی و برنامه‌ریزی ظرفیت: روش برای برنامه‌ریزی دقیق کوتاه‌مدت است.
اندازه‌گیری دستی ظرفیت
یکی از راه‌های اندازه‌گیری دستی ظرفیت شمارش تعداد محصولاتی است که در یک بازه زمانی مشخص، هنگامی که تولید با ظرفیت کامل انجام می‌گردد ارائه می‌گردد.
بااین‌حال این روش فقط در فضاهای تولید برای ذخیره‌سازی یا (Make-to-Stock) امکان‌پذیر است که مبتنی بر سیستم فشار هستند اما در سیستم‌های تولید براساس سفارش (and in Make-to-Order) وقتی تقاضا به اندازه ظرفیت تولید یا بیشتر از آن باشد قابل انجام است.
در نظر داشته باشید که:
- این روش بسیار ساده است و ممکن است نتایج اشتباهی داشته باشد.
- این نوع محاسبه براساس ظرفیت تاریخی است و هیچ تضمینی نیست که ظرفیت آینده نیز به اندازه گذشته باشد.
- وقتی کالاهای متنوعی داریم ارزیابی ظرفیت تولید با این روش امکان‌پذیر نیست.
برنامه‌ریزی سرانگشتی ظرفیت (RCCP)
برای اینکه عدد واقعی‌تری از ظرفیت تولید خود داشته باشید بخصوص اگر چند محصول دارید باید از محاسباتی استفاده کنید که موارد زیر را در نظر بگیرد:
- ساعات بهره‌وری در روز. چه تعداد فرد یا ماشین، هم‌زمان روی یک محصول کار می‌کنند؟ طول شیفت کاریشان چقدر است؟ هر روز چند شیفت دارد؟ متوسط زمان استراحت یا کار نکردن چقدر است؟ زمان تعمیرات یا تعطیلات چه زمانی است؟
- زمان عملیات تولید محصول. ابتدا تا انتهای فرآیند تولید محصول چقدر زمان می‌برد؟
با دانستن این متغیرها، می‌توانید ظرفیت تولید خود را مشخص کنید و ببینید حداکثر تعداد از محصولی که می‌توانید تولید کنید چقدر است.
سپس می‌توانید ترکیب‌های مختلفی برای محصولات در نظر بگیرید و برآورد کنید که برای تقاضاهای دریافتی به چه میزان زمانی نیاز دارید.
مثال عددی
شرکتی، مبلمان چوبی شامل صندلی، میز نهارخوری و میز قهوه تولید می‌کند.
همه محصولات آن فرآیند مشابهی برای تولید دارند فقط زمانی که طول می‌کشد تا تولید شود متفاوت است. این زمان برای صندلی 0.4 ساعت، برای میز نهارخوری 0.8 ساعت و برای میز قهوه‌خوری 0.6 ساعت است.
این شرکت 16 پرسنل دارد که در دو شیفت 8 ساعته و 5 روز هفته مشغول کارند. به این معنی که مجموع ساعات مولید در هفته حاصل ضرب 16 در 8 در 5 یعنی 640 ساعت است.
بنابراین فرمول محاسبه ظرفیت تولید یک هفته می‌توان به‌صورت زیر است:
- 0.4/640 = 1600 صندلی
- 0.8/640 = 800 میز نهارخوری
- 0.6/640 = 1066 میز قهوه
فرض کنید شرکت باید این سفارشات را تحویل دهد.
- 800 صندلی در انتهای هفته دوم
- 300 میز نهارخوری در پایان هفته اول و 400 عدد در پایان هفته سوم
- 400 میز قهوه در پایان هفته اول و 500 عدد در انتهای هفته سوم
در پایان هفته دوم نیز 12 کارمند به مرخصی سالیانه خود می‌روند.
برنامه‌ریزی سرانگشتی ظرفیت (RCCP) مثال بالا به‌صورت جدول زیر می‌شود:
این محاسبات را می‌توان به‌راحتی در اکسل انجام داد اما نرم‌افزارهای تخصصی‌تری هم وجود دارند.
در نظر داشته باشید که برنامه‌ریزی سرانگشتی ظرفیت (RCCP) موارد زیر را در نظر نمی‌گیرد:
- توالی عملیات و زمان تعویض محصولات. درنتیجه ایجاد گلوگاه‌های غیرمنتظره، زمان تولید یک محصول طولانی‌تر شده و ظرفیت تولید کاهش می‌یابد. بهتر است برای حل آن از یک ضریب استفاده شود.
- میزان دسترسی به مواد اولیه
بیشتر بخوانید: درآمد غیرعملیاتی چیست و چه مواردی را شامل می‌شود؟ (لیست کامل)
زمان‌بندی و برنامه‌ریزی ظرفیت
برای تعیین دقیق ظرفیت آینده، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق است.
تولید هر محصول باید به رشته عملیات‌های تقسیم شود، ایستگاه‌های کاری و میزان دسترسی به افراد تعیین گردد، زمان راه‌اندازی محاسبه گردد، میزان دسترسی به مواد اولیه و زمان تحویل آن و نیز جزییات دیگر نیز در نظر گرفته شوند.
انجام این کار به‌صورت دستی دشوار است و با استفاده از نرم‌افزار MRP انجام می‌شود. راهکارهای این نرم‌افزار با استفاده از اطلاعات و محدودیت‌های موجود برای ایجاد یک زمان‌بندی واقعی ارائه می‌گردد.
در نظر داشته باشید که:
- چون جزییات زیاد است، این روش برای طراحی‌های کوتاه‌مدت بهتر است. به خاطر اثر پروانه‌ای یک تغییر کوچک در کوتاه‌مدت می‌تواند تغییرات وسیعی در بلندمدت به همراه داشته باشد.
- این رویکرد نسبت به منابع موجود حساس است بنابراین نیاز به نرم‌افزارهای تخصصی دارد.
روش‌های افزایش ظرفیت تولید
همه می‌دانند که میزان ظرفیت با اضافه کردن دستگاه و پرسنل جدید بیشتر می‌شود. بااین‌حال با روش‌های زیر نیز می‌توان ظرفیت تولید را افزایش داد:
- برنامه‌ریزی بهتر: هرگاه چیزی براساس برنامه پیش نرفت، کار متوقف شود. حتی یک مسئله کوچک می‌تواند باعث ایجاد موج مشکلات در سراسر تولید شود.
- بهبود فرآیندهای کسب‌وکار: مثلا برای تهیه مواد اولیه و تکمیل فرآیند تولید از برنامه‌ریزی عقب به جلو استفاده کنید تا موجودی کالاها کاهش و جریان نقدینگی بهبود یابد.
- از متدهای تولید برای بهبود استفاده کنید: مثلا از برای کاهش ضایعات از اصول تولید ناب استفاده کنید برای بهبود تنگناها از تئوری محدودیت (TOC) و برای کاهش زمان تعویض از روش تعویض یک‌دقیقه‌ای قالب (SMED) بهره بگیرید.
به‌عنوان یک راهکار کوتاه‌مدت، افزایش ظرفیت تولید برای پاسخ به تغییر ناگهانی تقاضا می‌تواند به‌صورت زیر انجام شود:
- اضافه کردن شیفت یا اضافه کردن کارمند: این کار زمانی انجام می‌شود که کار موردنیاز، دستی است یا وقتی ماشین‌های کنونی در حداکثر ظرفیت خود کار می‌کنند.
- برون‌سپاری تولید: زمانی که ماشین‌های با ظرفیت کامل کار می‌کنند و نمی‌توان ماشین‌آلات جدیدی نیز اضافه کرد.
نتیجه‌گیری
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در تولید در نظر گرفته می‌شود ظرفیت تولید است.
ظرفیت تولید را می‌توان به شکل اسمی یا کاربردی محاسبه کرد. برای محاسبه آنها نیز روش‌های مختلفی وجود دارد که بهترین روش، کمک گرفتن از نرم‌افزار و در نظر گرفتن همه ابعاد دخیل در تولید است.
به‌این‌ترتیب ظرفیت واقعی مشخص شده و می‌توان مدیریت بهتری بر جریان سفارشات و درآمدها داشت.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: