باند بولینگر (Bollinger Band)

باند بولینگر (به انگلیسی Bollinger Bands) یک اندیکاتور قدرتمند برای اندازه‌گیری مومنتوم و شتاب حرکت قیمت در بازارهای مالی است.

اندیکاتورهای تکنیکال شاید رایج‌ترین روش برای تحلیل داده‌های بازار مالی باشد که درک ارزشمندی در مورد روند قیمت بازارها را به معامله‌گران می‌دهند.

اندیکاتور ‌بولینگر باند ابزاری بسیار مفید برای تمام معامله‌گران است؛ اما بولینگر باند چیست، چه محدودیت‌هایی دارد و چگونه می‌توان از باند های بولینگر برای معامله دارایی‌های مختلف از جمله ‌ارزهای دیجیتال استفاده کرد؟

نکات کلیدی

• اندیکاتور بولینگر باند یک ابزار تحلیل تکنیکال بر اساس مومنتوم و نوسان قیمت است که سیگنال‌های نواحی اشباع فروش و اشباع خرید را به معامله‌گران می‌دهد.
• بولینگر باند از سه خط تشکیل شده است: یک میانگین متحرک ساده یا باند میانی و دو باند بالایی و پایینی.
• باندهای بالایی و پایینی معمولاً دو انحراف معیار از میانگین متحرک ساده 20 دوره‌ای کمتر و بیشتر هستند.
• هنگامی که قیمت به‌طور مداوم با باند بالایی تماس پیدا می‌کند، می‌تواند نشانه رسیدن قیمت به ناحیه اشباع خرید و سیگنال فروش باشد.
• اگر قیمت به‌طور مداوم باند پایین را لمس کند، می‌تواند نشان‌دهنده اشباع فروش و سیگنال خرید باشد.

اندیکاتور بولینگر باند چیست؟

اندیکاتور بولینگر باند یک اندیکاتور مومنتوم محبوب در تحلیل بازارهای مالی است که بر اساس یکی از پرکاربردترین اندیکاتورهای جهان یعنی شاخص قدرت نسبی (RSI) ساخته شده است.

بولینگر باند مانند RSI در درجه اول برای شناسایی نواحی اشباع خرید و اشباع فروش قیمت دارایی استفاده می‌شود.

علاوه بر این، باندها اطلاعات مفیدی در مورد نوسان‌های قیمت به معامله‌گران ارائه می‌دهند. این اطلاعات بر روی نمودار قیمت قرار می‌گیرند (برخلاف RSI که در یک پنجره جداگانه در زیر نمودار قیمت قرار می‌گیرد).

اندیکاتور بولینگر باند در دهه 80 توسط جان بولینگر ابداع شد. بولینگر این ابزار را برای تکامل RSI که ابزاری مطمئن و ساده برای شناسایی مومنتوم قیمت و همچنین محاسبه نوسان بود طراحی کرد.

نحوه کار اندیکاتور بولینگر باند

باندهای بولینگر از سه بخش اصلی تشکیل شده است.

اولاً، این اندیکاتور از یک میانگین متحرک ساده (SMA) استفاده می‌کند که میانگین قیمت دارایی را در یک مدت زمان مشخص نمایش می‌دهد.

به‌طور پیش‌فرض، دوره زمانی SMA روی 20 تنظیم شده است و این اندیکاتور به شکل یک خط در وسط باندهای بالایی و پایینی بولینگر نشان داده می‌شود.

در بالا و پایین میانگین متحرک ساده دو خط داریم. این دو خط همان «باندهایی» هستند که اندیکاتور ما از روی آن‌ها نام‌گذاری شده است.

این خطوط بر اساس انحراف معیارهای SMA محاسبه می‌شوند. نوار بالای خط وسط به‌عنوان باند بالایی شناخته می‌شود و به‌طور خودکار دو انحراف معیار بزرگ‌تر از SMA است.

باند زیر خط وسط، باند پایینی نامیده می‌شود و به‌طور پیش‌فرض به اندازه دو انحراف معیار از SMA کوچک‌تر است.

بیشتر بخوانید: تفاوت میانگین متحرک ساده (SMA) و نمایی (EMA) چیست؟

هدف از استفاده از انحراف معیار در فرمول باندهای بولینگر برای محاسبه و نشان دادن نوسان‌های قیمت است.

این باندها به معامله‌گر کمک می‌کند به سادگی متوجه شود چه زمانی قیمت یک ‌ارز دیجیتال به سرعت در حال نوسان کردن است؛ در زمان نوسان زیاد، فاصله بین باند بالایی و پایینی بسیار زیاد خواهد بود.

محاسبه انحراف‌های معیار به صورت دستی می‌تواند بسیار پیچیده باشد اما اندیکاتور بولینگر باند این کار را به صورت خودکار انجام می‌دهد.

نحوه معامله با اندیکاتور بولینگر باند

در ادامه نحوه معامله دارایی‌ها به ویژه ارزهای دیجیتال را بررسی می‌کنیم:

1. باز کردن نمودارهای ارزهای دیجیتال

اولین قدم برای استفاده از هر نوع استراتژی تحلیل تکنیکال، یافتن نرم‌افزار نمودار ‌ارزهای دیجیتال است.

بسیاری از صرافی‌های پیشرفته ابزارهای تحلیل نمودار مختلف را در رابط‌های کاربری خود ارائه می‌کنند. در غیر این صورت، می‌توانید از چند وب‌سایت مستقل دیگر که به ارائه نمودارهای قیمت اختصاص دارند استفاده کنید.

یکی از بهترین گزینه‌ها وب‌سایت تریدینگ ویو (TradingView) است که تقریباً از هر بازار مالی که فکرش را بکنید پشتیبانی می‌کند.

در تریدینگ ویو به‌راحتی می‌توانید یک حساب کاربری رایگان ایجاد کنید و به اندیکاتور باند بولینگر و ده‌ها ابزار تحلیل دیگر دسترسی پیدا کنید.

اندیکاتور بولینگر باند در تریدینگ ویو بر روی نمودار قیمت اضافه می‌شود.

2. انتخاب یک جفت معاملاتی ارز دیجیتال

نرم‌افزارهای نمایش نمودار قیمت و حجم معاملات هزاران جفت معاملاتی در بازارهای مالی مختلف را نمایش می‌دهند. حتماً باید جفت معاملاتی را انتخاب کنید که با استراتژی معاملاتی شما مطابقت داشته باشد.

برای مثال، اگر از صرافی بایننس برای معامله کردن بیت‌کوین استفاده می‌کنید، باید جفت معاملاتی BTC/USDT را بر اساس قیمت لحظه‌ای (اسپات) بایننس جستجو کنید.

دلیل این کار این است که قیمت هر ارز در صرافی‌های مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد. دیگر جفت‌های معاملاتی رایج ارزهای دیجیتال عبارت‌اند از ETH/USD، ETH/BTC، BTC/USDT و XRP/USD.

3. پیدا و اضافه کردن اندیکاتور ‌بولینگر باند به نمودار

مرحله بعدی اضافه کردن اندیکاتور ‌بولینگر باند به نمودار قیمت ارز دیجیتال است.

برای این کار در محیط نمودار قیمت روی «Indicators» (در نوار بالای تریدینگ ویو) کلیک کنید و عبارت «Bollinger Bands» را تایپ کنید. در نتیجه جستجو روی اندیکاتور مورد نظر کلیک کنید تا به نمودار قیمت اضافه شود.

4. تغییر دادن تنظیمات اندیکاتور بولینگر باند

معامله‌گران تازه‌کار که به‌تازگی با نحوه استفاده از اندیکاتورهای تکنیکال در ارزهای دیجیتال آشنا می‌شوند بهتر است اندیکاتور بولینگر باند را با همان تنظیمات پیش‌فرض آن استفاده کنند.

اما، معامله‌گران پیشرفته‌تر می‌توانند بسته به استراتژی خود تنظیمات اندیکاتور را دست‌کاری کنند.

برای مثال، یک تریدر کوتاه‌مدت ممکن است بخواهد طول میانگین متحرک ساده (SMA) باند را به 10 تا 15 کاهش دهد (پیش‌فرض آن 20 است).

یا، یک معامله‌گر بلندمدت ممکن است انحراف استاندارد را به 2.5 افزایش دهد تا سیگنال‌های مطمئن‌تری دریافت کند (پیش‌فرض 2 است).

5. استفاده از اندیکاتور بولینگر باند برای شناسایی نواحی اشباع خرید یا فروش

بولینگر باند یک اندیکاتور مومنتوم است که با یک نگاه سریع به می‌توان فهمید قیمت چه زمانی وارد ناحیه اشباع خرید یا اشباع فروش شده است.

ساده‌ترین راه برای پیاده‌سازی این استراتژی بولینگر باند، «سوار شدن به باندها» است. اساساً، اگر قیمت ارز دیجیتال به بالای باند بالایی (ناحیه اشباع خرید) یا به پایین باند پایینی (ناحیه اشباع فروش) اندیکاتور حرکت کند، این می‌تواند یک سیگنال خرید/فروش باشد.

6. تأییدیه سیگنال‌های باند بولینگر

اندیکاتور بولینگر باند می‌تواند نقاط ورود و خروج احتمالی معاملات انواع ارز دیجیتال را به معامله‌گران بدهد. با این حال، این ابزار، درست مانند هر اندیکاتور دیگر، اگر به تنهایی استفاده شود ممکن است سیگنال‌های اشتباه تولید کند.

مثلاً، پرایس اکشن بیت‌کوین ممکن است باند بالایی را بشکند و این را یک سیگنال فروش تلقی کنید. اما این اتفاق ممکن است صرفاً یک اصلاح جزئی قیمت در روند صعودی قوی و بلندمدت‌تر قیمت باشد.

به همین دلیل، معامله‌گران باید همیشه از ابزارهای دیگری برای ارزیابی رفتار قیمت و پیدا کردن سیگنال‌های تأییدیه استفاده کنند. محبوب‌ترین اندیکاتورها برای استفاده در کنار باندهای بولینگر شاخص قدرت نسبی (RSI)، استوکاستیک و مکدی است.

7. ثبت سفارش‌های معاملاتی بر اساس استراتژی معاملاتی

پس از آن‌که سیگنال ورود به معامله توسط چند ابزار تأیید شد، زمان اجرای استراتژی معاملاتی است.

صرافی‌های معاملات ‌ارزهای دیجیتال مانند بایننس و بای بیت اندیکاتور بولینگر باند را با کیفیت بسیار بالا ارائه می‌کنند (این صرافی‌ها به دلیل مشکلات بین‌المللی به کاربران ایرانی خدمات نمی‌دهند).

هر معامله‌گر باید همیشه شیوه‌های مدیریت ریسک را رعایت کند تا یک معامله اشتباه حساب او را نابود نکند. داشتن حد ضرر و حد سود یکی از بهترین راه‌ها برای به حداقل رساندن ضرر و کنترل احساسات است.

بیشتر بخوانید: استراتژی قدرتمند ترکیب باندهای بولینگر (Bollinger Bands) و RSI

انواع استراتژی بولینگر باند در معاملات

استراتژی «سوار شدن به باندها» (Riding the Bands) محبوب‌ترین و ساده‌ترین استراتژی برای معامله در اندیکاتور بولینگر باند است.

این استراتژی یک راه خوب برای شناسایی تغییرات کوتاه‌مدت مومنتوم است، با این حال، برای پیش‌بینی روند بلندمدت نباید به این اندیکاتور اعتماد کنید. شما همچنین می‌توانید از استراتژی فشردگی باند بولینگر که یک استراتژی پیشرفته‌تر است استفاده کنید.

سوار شدن به باندها

سوار شدن به باندها یک استراتژی معاملاتی بسیار ساده در اندیکاتور بولینگر باند است که نسبتاً قابل اعتماد و مؤثر است.

این آن هم این است که قیمت هر ارز دیجیتال در بیشتر اوقات در محدوده باندها نوسان می‌کند. این رفتار قیمت اساساً مقدمه استراتژی معاملاتی اولیه ‌بولینگر باند است.

قیمت هر دارایی معمولاً با رسیدن به باند بالایی تغییر جهت می‌دهد و سمت به باند پایینی حرکت می‌کند و در محدوده باند بولینگر به صورت زیگزاگ حرکت می‌کند.

با این حال، زمانی که قیمت یک ارز دیجیتال باندهای بالایی یا پایینی را می‌شکند، این را می‌تواند یک سیگنال اولیه خرید یا فروش در نظر گرفت.

بیشتر بخوانید: آموزش تحلیل باندهای بولینگر در نمودار قیمت

اما اگر کندل در بالای نوار بسته نشد، یعنی روند ضعیف است و باید رویکرد دیگری در پیش بگیرید.

اگرچه می‌توان از سیگنال‌هایی که در هر دو جهت خرید یا فروش تولید می‌شوند می‌توان استفاده کرد، اما بهتر است روی گرفتن تأییدیه برای سیگنال‌هایی تمرکز کنید که در جهت روند قبلی تولید شده‌اند.

مثلاً، اگر قیمت یک دارایی روند نزولی داشته باشد، باید به‌طور کلی سیگنال‌های خرید را نادیده بگیرند. در عوض، باید به دنبال شکسته شدن باند بالایی باشید تا پوزیشن‌های شورت باز کنید (یا ارز‌های خودتان را بفروشید تا بیشتر ضرر نکنید).

سوار شدن به باندها در بازارهای رنج یا خنثی بیشترین کارایی را دارد.

دلیل آن هم این است که روندهای قوی قیمت ممکن است به‌طور کامل در محدوده دو باند وجود داشته باشند، به این معنی که معامله‌گران هرگز سیگنال ورود/خروج را مشاهده نخواهند کرد و حرکات بزرگ قیمت را از دست نمی‌دهند.

شکست‌های باند ممکن است در کوتاه‌مدت با اصلاح قیمت همراه شوند، اما معمولاً نشانه روند قیمتی بلندمدت محسوب نمی‌شوند.

بیشتر بخوانید: 5 استراتژی پرسود برای فعالیت در ارزهای دیجیتال

برای ورود به معامله در این استراتژی باندهای بولینگر:

1. یک جفت معاملاتی ‌ارز دیجیتال را انتخاب کنید و اندیکاتور بولینگر باند را به نمودار اضافه کنید.
2. در تنظیمات اندیکاتور مقادیر مورد نظرتان را برای باندهای بالایی و پایینی اندیکاتور وارد کنید.
3. قیمت را زیر نظر بگیرید و منتظر بمانید تا قیمت به باندهای بالایی یا پایینی نزدیک شود.
4. وقتی قیمت به باندهای بالایی یا پایینی نزدیک شد، به ترتیب سفارش فروش یا خرید را وارد کنید.
5. حد ضرر معاملات را کمی خارج از باندها قرار دهید.
6. وقتی قیمت به باند میانی برگشت نیمی از معامله را ببندید.
7. با رسیدن قیمت به باند بالایی یا پایینی به‌طور کامل از معامله خارج شوید.

فشردگی اندیکاتور بولینگر باند

فشردگی باند بولینگر در تحلیل تکنیکال یک استراتژی معاملاتی دیگر است که بر اساس یکی دیگر از عناصر کلیدی این اندیکاتور یعنی «نوسان» طراحی شده است.

از نظر تئوری، معامله کردن در استراتژی فشردگی بر اساس یک مفهوم مشابه استراتژی قبلی (سوار شدن به باندها) انجام می‌شود. در هر دو استراتژی، معامله‌گران انتظار دارند که وقتی یک چیز اتفاق افتاد، عکس آن به زودی رخ دهد.

تشخیص فشردگی در نمودار قیمت فوق‌العاده ساده است، اما فشردگی به تنهایی به معامله‌گر نمی‌گوید قیمت کدام باند را خواهد شکست.

به همین دلیل است که بهتر است باندهای بولینگر را در کنار یک اندیکاتور مومنتوم پیشرو استفاده کنید تا مشخص شود روند جدید چقدر قوی خواهد بود و احتمالاً در کدام جهت حرکت خواهد کرد.

برای ورود به معامله در این استراتژی باندهای بولینگر:

1. یک ‌ارز دیجیتال را انتخاب کرده و اندیکاتور بولینگر باند را به نمودار قیمت اضافه کنید.
2. در قسمت تنظیمات اندیکاتور مقادیر مورد نظرتان را وارد کنید تا باندهای اندیکاتور شخصی‌سازی شوند.
3. پرایس اکشن را زیر نظر بگیرید و منتظر بمانید تا قیمت در نزدیکی خط پایه یا میانگین متحرک 20 دوره‌ای برای مدت زمان طولانی رنج بزند و یک فشردگی ایجاد کند.
4. صبر کنید تا قیمت با قدرت از خط SMA دور شود.
5. سفارش خرید یا فروش را در جهت شکست باند وارد کنید.
6. حد ضرر را کمی خارج از دو طرف باندها قرار دهید.
7. حد سود را بر اساس یکی از روش‌های رایج قرار دهید.

فیلتر فشردگی باند بولینگر برای سایت tsetmc

هنگامی که قیمت در یک بازه کوچک بین دو باند محدود شده باشد و در آن محدوده کوچک نوسان کند، می‌توان انتظار شروع حرکت شارپ صعودی یا نزولی را داشت.

بعد از این نوسان‌ها، اگر کندل‌ها از سمت بالا بیرون بروند، باید انتظار حرکت تند صعودی را داشت و اگر از باند پایینی خارج شوند، باید انتظار روند کاهشی را داشته باشید.

برای اطلاع از این شرایط می‌توانید از فیلتر زیر استفاده کنید:

function STDV(day, start) {

var sum = 0;

for (var i = start; i < day + start; i++) {

sum += [ih][i].PDrCotVal;

}

var avg = sum / day;

var sum2 = 0;

for (var i = start; i < day + start; i++) {

sum2 += Math.pow([ih][i].PDrCotVal - avg, 2);

}

var avg2 = sum2 / day;

var STDV = Math.sqrt(avg2);

return STDV;

}

function bollinger(day, start, coefficient) {

var sum = 0;

for (var i = start; i < start + day; i++) {

sum += [ih][i].PDrCotVal;

}

var avg = sum / day;

var stdv = STDV(day,start);

var middleband = avg;

var upperband = middleband + (stdv * coefficient);

var lowerband = middleband - (stdv * coefficient);

return [lowerband, middleband, upperband];

}

مزایای استفاده از اندیکاتور بولینگر باند در معاملات

• سهولت استفاده از استراتژی‌ها: دو استراتژی اصلی معاملاتی ‌اندیکاتور بولینگر باند یعنی سوار شدن بر باندها و شناسایی فشردگی باندها در تحلیل نمودار قیمت از نظر بصری بسیار واضح هستند. در نتیجه، افراد مبتدی هم می‌توانند بدون دانش پیچیده شانس خود را در تحلیل تکنیکال امتحان کنند.
• اندازه‌گیری نوسانات: بسیاری از اندیکاتورهای مومنتوم و روند، عامل بسیار مهم نوسان‌های قیمت را نادیده می‌گیرند، اما اندیکاتور بولینگر باند به آن توجه می‌کند. در نتیجه معامله‌گران می‌توانند از استراتژی‌هایی مانند فشردگی قیمت نهایت استفاده را ببرند.
• تنظیمات و فرمول ساده: اندیکاتور بولینگر باند تنها با استفاده از دو نقطه داده واقعی داده شامل یک میانگین متحرک ساده و انحراف معیارهای حاصل از آن محاسبه می‌شود. بنابراین، تنظیمات این اندیکاتور تنها شامل مقادیر این دو فاکتور است. میانگین متحرک ساده انحراف معیار با دوره بیشتر برای معامله‌گران بلندمدت بهتر است و برعکس آن برای معامله‌گران روزانه بهتر است.

معایب استفاده از اندیکاتور بولینگر باند در معاملات

• از نوع تأخیری بودن: باندهای بولینگر بر اساس داده‌های قیمت قدیمی (به‌طور پیش‌فرض از 20 دوره قبل) است که شاید ارتباط کمی با روند فعلی یا آتی داشته باشد. این یعنی اندیکاتور بولینگر باند شکست‌ها یا بریک آوت‌ها را دیر شناسایی می‌کند در نتیجه پتانسیل کسب سود از آن‌ها تا حدود زیادی کاهش پیدا می‌کند.
• کارایی کمتر در بازارهای رونددار: حتی روندهای بزرگ قیمت با نوسان‌های بالا ممکن است به‌طور کامل در محدوده باندهای بالایی و پایینی اندیکاتور رخ دهد. در این شرایط اندیکاتور هیچ سیگنال معاملاتی آشکاری به تریدرها نمی‌دهد و منجر به از دست رفتن فرصت‌های بالقوه خرید/فروش می‌شود.
• غیر قابل اعتماد بودن: مانند همه اندیکاتورهای دیگر، سیگنال‌های تولید شده توسط باندهای بولینگر را هرگز نباید به‌طور کامل معتبر دانست. بلکه برای تمام سیگنال‌ها باید از طریق سایر اشکال تحلیل تکنیکال، مانند اندیکاتورهای RSI یا استوکاستیک تأییدیه دریافت کرد.

اندیکاتورهای مناسب برای استفاده در کنار بولینگر باند

در ادامه بهترین اندیکاتورهایی که می‌توان در کنار بولینگر باند استفاده کرد را بیان می‌کنیم:

شاخص قدرت نسبی (RSI)

اسیلاتور RSI یکی از محبوب‌ترین و موثرترین اندیکاتورهای تکنیکال موجود است. با استفاده از این اسیلاتور مومنتوم در کنار اندیکاتور بولینگر باند می‌توان شرایط اشباع فروش یا اشباع خرید را تأیید کرد.

این دو اندیکاتور در کنار یکدیگر نتیجه بسیار خوبی دارند چرا که هر دو چیزهای مشابهی را اندازه‌گیری می‌کنند، اما از فرمول‌های متفاوتی برای رسیدن به هدف خود استفاده می‌کنند.

اگر نتایج تفسیر این دو ابزار با هم در تضاد بود، بهتر است استراتژی ورود و خروج خود را بیشتر بررسی کنند. RSI همچنین می‌تواند قدرت یک روند را به ما نشان دهد.

میانگین متحرک همگرایی واگرایی یا مکدی (MACD)

مکدی یکی دیگر از اندیکاتورهای مومنتوم است که از چند میانگین متحرک برای تحلیل روندهای فعلی بازار استفاده می‌کند. یکی از استراتژی‌های ابتدایی حاصل از ترکیب باندهای بولینگر و مکدی توجه به کراس اوور یا تقاطع خطوط مکدی و سیگنال است.

اگر زمانی که قیمت به باند بالایی بولینگر نزدیک می‌شود، در اندیکاتور مکدی کراس اوور نزولی رخ دهد، این یک سیگنال فروش خواهد بود.

سخن پایانی

اندیکاتور بولینگر باند یک اندیکاتور تکنیکال با کارایی بسیار آسان است. از آنجا که قیمت دارایی در 90 درصد مواقع بین دو باند این اندیکاتور حرکت می‌کند، معامله‌گران کم‌تجربه هم می‌توانند به‌راحتی از سیگنال‌های این اندیکاتور استفاده کنند.

با این حال، سیگنال‌هایی که این اندیکاتور تولید می‌کند به تنهایی قابل اعتماد نیستند و باید آن‌ها را به کمک روش‌های دیگر تحلیل تکنیکال از جمله پرایس اکشن یا سایر اندیکاتورها مانند مکدی، RSI یا استوکاستیک تأیید کنید.

آیا این مطلب مفید بود؟

‌بله‌‌خیر‌

این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.

مطالب مرتبط:

• نوسان قیمت

سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید ...

شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:

• می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
• در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید

برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

نام شرکت	ویژگی‌ها	امتیاز	لینک ثبت‌نام
کارگزاری آگاه	باشگاه مشتریان با جایزه نرم‌افزار معاملاتی پیشرفته دریافت اعتبار معاملاتی خرید آنلاین صندوق‌ سرمایه‌گذاری ثبت‌نام آنلاین برای کد بورسی

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

نام خدمات	ویژگی‌ها	لینک ثبت‌نام
دوره‌های آموزش تحلیل تکنیکال	دوره‌های حضوری + غیرحضوری شناخته‌شده‌ترین اساتید در سطح مقدماتی، متوسط و پیشرفته ارائه مدرک معتبر گذراندن دوره