تراز تجاری (به انگلیسی Balance of Trade) یک فاکتور مهم در تعیین میزان توانمندی کشورها در تامین ارز و درآمد ارزی است تا بتوانند با تامین درآمد بیشتر، هزینه‌های خود را در جهت توسعه اقتصادی تامین کنند.
در این مقاله از بورسینس قصد داریم شما را با این تراز و نحوه محاسبه آن آشنا کنیم.
عناوین مطلب:
نکات کلیدی
- به تفاوت ارزش پولی صادرات و واردات یک کشور در یک دوره مشخص، تراز تجاری می‌گویند.
- اگر تراز تجاری مثبت باشد، به آن مازاد تجاری گویند و اگر منفی باشد به آن کسر تجاری یا شکاف تجاری گفته می‌شود.
- تراز تجاری ایران در سال 1401 برای چهارمین سال متوالی عددی منفی را نشان می‌دهد.
تراز تجاری چیست؟
در واقع این تراز مشخص کننده صادرات خالص یک جامعه است. اگر مقدار آن یک عدد مثبت باشد نشان دهنده این است که صادرات از واردات بیشتر بوده و اگر عدد آن منفی باشد بیان کننده بیشتر بودن مقدار واردات نسبت به صادرات است.
فرمول محاسبه تراز تجاری
تراز تجاری = ارزش کل صادرات – ارزش کل واردات
در شرایط مثبت بودن عدد این تراز، به آن مازاد تجاری گفته می‌شود و در صورت منفی بودن به آن کسری تجاری یا شکاف تجاری می‌گویند.
کشورها تلاش می‌کنند این تراز را در یک حالت تعادل نگه دارند و این مسئله یک فاکتور مهم برای تصمیم گیران و کارشناسان اقتصادی کشورها محسوب می‌شود.
چه عواملی بر تراز تجاری موثرند؟
عوامل و فاکتورهای زیادی در تغییر تراز تجاری یک کشور دخیل هستند، از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اندازه عرضه و تقاضا
- تغییرات نرخ ارز
- هزینه‌های نیروی کار، سرمایه و غیره
- محدودیت‌های تجارت جهانی
- وجود و دسترسی به ارز برای واردات
- هزینه تامین موارد اولیه
تراز تجاری مثبت چه مزایایی برای یک کشور دارد؟
اگر این تراز مثبت باشد برای اقتصاد یک کشور سه اثر بزرگ و مثبت خواهد داشت:
- رونق اقتصادی: تراز تجاری مثبت باعث رونق اقتصادی یک کشور خواهد شد زیرا به دنبال آن کشور وارد مرحله توسعه یافتگی می‌شود و وضعیت رفاه مردم نیز بالاتر خواهد رفت.
- کاهش بیکاری: وقتی که شرایط صادرات مناسب باشد، تولید در شرکت‌ها بالا رفته و در نتیجه آمار بیکاری کاهش می‌یاید. در همین راستا بخوانید: تاثیر بیکاری بر اقتصاد؛ بیکاری چه آسیب‌هایی به اقتصاد وارد می‌کند؟
- بالا رفتن ارزش بازارهای مالی و سهام: هر چقدر میزان تولید شرکت‌ها که در پی بالا رفتن صادرات اتفاق می‌افتد بیشتر شود، شاخص بازار سهام نیز رشد کرده و در شرایط بهتری قرار می‌گیرد؛ در پی این اتفاق، استقبال از بازار سرمایه برای سرمایه گذاری بیشتر شده و تورم هم کاهش می‌یاید.
تراز تجاری مناسب
بسیاری از کشور به دنبال اجرای سیاست‌هایی هستند که بتوانند به مازاد تجاری برسند. این کشورها تلاش می‌کنند کالای بیشتری بفروشند و ارز بیشتری به کشور وارد کنند.
این نکته باعث بالا رفتن استانداردهای زندگی شده و برای شرکت‌های داخلی نیز نوعی مزیت رقابتی ایجاد می‌شود.
از طرفی کسری تجاری نیز برای یک کشور امری نامطلوب و نامناسب است. در کشورهایی که به صادرات مواد خام از جمله نفت خام متکی هستند، این مسئله بیشتر به چشم می‌خورد.
در این کشورها ورود کالاهای مصرفی زیاد است که باعث می‌شود تولید داخلی نیز با مشکل مواجه شود. علاوه براین، در این کشورها قیمت کالاها به شدت به قیمت‌های جهانی وابسته است.
در همین راستا بخوانید: 33 مفهوم مهم اقتصادی که بهتر است بدانید
تراز تجاری ایران
بر اساس داده‌های آماری منتشر شده، تراز تجاری ایران در سال 1401 برای کالاهای غیرنفتی 112 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال 1400 رشد 11 درصدی داشته است.
در ده سال گذشته (از سال 1391 تا 1401) از لحاظ عددی، بالاترین مقدار صادرات و واردات مربوط به سال 1401 بوده است؛ اما از نظر وزنی نسبت به سال 1400 کاهش داشته است.
بیشترین تراز ایران از نظر وزنی در سال 1396 بوده که حجم تجارت کالاهای غیرنفتی 141 میلیون تن گزارش شده است.
عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی در مصاحبه‌ای گفته بود آنچه باعث رشد و رسیدن ارزش تجارت خارجی ایران به عدد 113 میلیارد دلار شده، فقط افزایش قیمت‌های جهانی محصولاتی است که صادر و وارد می‌شود نه بالا رفتن مقدار آن.
به گفته آمارها، میزان تجارت خارجی ایران در سال 1401 منفی 6 میلیارد و 490 میلیون دلار بوده است. این عدد در سال 1400 نیز منفی 4 میلیارد دلار بوده است.
همچنین در سال 1401 تراز تجاری ایران برای چهارمین سال پی در پی منفی مانده و بیشترین مقدار منفی در سال‌های اخیر را به خود اختصاص داده است.
کاشناسان بر این باورند که بالا رفتن نرخ ارز و افزایش قیمت کالاهای خارجی باعث کمتر شدن واردات و سهم آن در حجم تجارت می‌شود.
در زیر، نمودار تغییرات تراز تجاری کالاهای غیرنفتی ایران را در ده سال گذشته مشاهده می‌کنید (اعداد برحسب میلیارد دلار است):
سخن پایانی
تراز تجاری رابطه بین میزان واردات و صادرات یک کشور در یک بازه زمانی است. اگر مقدار کل واردات یک کشور را از مقدار صادرات آن کم کنیم، می‌توانیم تراز تجاری را محاسبه کنیم.
تراز تجاری به عوامل زیادی بستگی دارد و عوامل زیادی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد که همه آنها تعیین کننده اقتصاد و توسعه یافتگی یک کشورند.
در این مطلب سعی کردیم به بررسی مفهوم تراز تجاری و میزان آن برای ایران در یک دوره زمانی ده ساله بپردازیم.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: