عبارت ساختار بازار به گوش بسیاری از افراد آشناست اما ممکن است برای آن‌ها درباره مفهوم و کاربرد دقیق این عبارت ابهام زیادی وجود داشته باشد.
ساختار بازار به نحوه طبقه‌بندی صنایع و بازارها بر اساس درجه و ماهیت رقابت در آن‌ها اشاره دارد.
ممکن است در کتاب‌های درسی یا علمی اقتصادی درباره ساختار بازارها مطالبی را دیده باشید اما ساختار بازار در دنیای واقعی چگونه است؟
عناوین مطلب:
در این مطلب درباره ساختار بازار و نحوه طبقه‌بندی بازارها از نظر ساختاری توضیح می‌دهیم. همچنین در انتها ساختار بازار بورس و به طور کلی، ساختار بازار های مالی مختلف را بررسی خواهیم کرد.
نکات کلیدی
- ساختار بازار به نحوه طبقه‌بندی و تفاوت صنایع از نظر درجه و ماهیت رقابت برای کالاها و خدمات در آن‌ها اشاره دارد.
- چهار نوع معروف‌تر ساختارهای بازار عبارتند از: بازار رقابت کامل، انحصار چندجانبه، انحصار کامل و رقابت انحصاری.
- ساختارهای بازار، رابطه بین فروشندگان با یکدیگر، فروشندگان با خریداران و … را نشان می‌دهد.
ساختار بازار چیست؟
می‌توان بازارها را بر اساس ویژگی‌های مختلفی دسته‌بندی کرد اما اساس وجود بازار با مفهوم رقابت گره خورده است.
بازار به دلیل مکانیزم طبیعی و ذاتی خود که به کمک آن می‌تواند بهینه‌ترین شیوه تولید، توزیع و مصرف منابع را مشخص کند، اهمیت بسیار بالایی در اقتصاد دارد.
برای این که بازار بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد و بهینه‌ترین وضعیت را رقم بزند، باید آزاد گذاشته شود تا عنصر رقابت در آن فعال و پویا بماند.
رقابت در صنعت، شرکت‌ها را به نوآوری تشویق می‌کند و قیمت‌ها را در بهینه‌ترین سطح ممکن (که بنا به نحوه تعریف عدالت و انصاف، می‌توان آن را منصفانه‌ترین هم دانست) نگه می‌دارد.
ساختار بازار راهی برای طبقه‌بندی و درک کسب‌وکارها بر اساس درجه رقابتی است که درون صنعت خاص خود دارند.
با درک انواع ساختار بازار به عنوان صاحب کسب‌وکار، می‌توانید قیمت‌های مناسبی تعیین کنید و فعالانه بر اساس تقاضا و نیازهای بازار، به اقدامات رقبای خود واکنش نشان دهید.
به عنوان یک فرد علاقه‌مند به حوزه‌های اقتصادی و مالی، با مطالعه درباره ساختار بازارها، می‌توانید درک بسیار بهتری از نحوه کار آن‌ها داشته باشید که در عملکرد و نحوه تحلیل شما از وضعیت بازار هم موثر خواهد بود.
ساختار بازار محیطی اقتصادی است که یک کسب‌وکار در آن فعالیت می‌کند.
ساختار بازار می‌تواند میزان رقابت در یک صنعت را با در نظر گرفتن عواملی مانند موانع ورود به صنعت و تعداد فروشندگان نشان دهد. همچنین روابط بین شرکت‌ها و مشتریان را برای نشان دادن نحوه نوسان قیمت‌ها در نظر می‌گیرد.
برای مثال، در ساختار بازاری که فروشندگان متعددی در آن فعالیت دارند، مصرف‌کنندگان گزینه‌های بسیاری دارند و در نتیجه، قیمت‌ها رقابتی هستند.
در مقابل، اگر در صنعت خاصی تنها یک شرکت فعالیت کند، رقابت در آن صنعت از دست می‌رود و برای حفظ قیمت‌های عادلانه و منصفانه، وضع مقررات قانونی از سوی دولت لازم است.
معرفی انواع صنایع بورسی در ایران + بررسی مهم‌ترین صنایع را در این مطلب بخوانید.
ویژگی‌ها و معیارهای تعیین ساختار بازار
برای تعیین ساختار بازارهای مختلف، باید به معیارهای مختلفی توجه کرد. این معیارها عبارت‌اند از:
- موانع ورود فروشندگان یا میزان سختی ورود یک شرکت جدید به بازار
- موانع خروج فروشندگان یا میزان سختی خروج یک شرکت از بازار
- میزان همگن و مشابه بودن محصولات فروشنده رقیب از دید خریداران
- تعداد شرکت‌ها در بازار
- تعداد خریداران در بازار
موانع ورود و خروج شرکت‌ها از مهم‌ترین عوامل موثر در تعیین میزان رقابت و به دنبال آن، تعیین ساختار بازار است.
اگر در یک صنعت، شرکت‌ها بدون هیچ محدودیتی امکان ورود و خروج داشته باشند، در صورت شناسایی فرصت سودآوری بیشتر در آن صنعت، شرکت‌ها وارد آن بخش می‌شوند و با شکل‌گیری رقابت بین آن‌ها، آن فرصت سود اضافی از بین می‌رود و به میانگین سود سایر صنایع می‌رسد.
در این صورت، قیمت‌ها کاهش می‌یابند و بازار در بهینه‌ترین حالت ممکن کار می‌کند.
موانع خروج هم به همین شکل عمل می‌کنند.
اگر شرکتی برای خروج از صنعت یا تغییر حوزه فعالیت خود از نظر قانونی دچار محدودیت باشد یا هزینه خروج از صنعت برای آن شرکت بسیار بالا باشد، ممکن است شرکت با وجود زیان‌دهی به فعالیت خود ادامه دهد.
همگن بودن و مشابه بودن دو یا چند کالا از دید خریداران، باعث می‌شود که بتوان فروشنده آن کالاها را رقیب یکدیگر دانست.
در مقابل، اگر شرکتی تنها تولیدکننده و فروشنده کالایی خاص باشد که مشابه آن موجود نیست یا دست‌کم خریداران برای آن کالای جایگزینی سراغ نداشته باشند، آن شرکت از مزیت‌های انحصاری خود استفاده می‌کند و سطح تولید و قیمت را در وضعیت غیربهینه‌ای که برای خودش سودمندتر است نگه می‌دارد.
تعداد خریداران و فروشندگان هم عاملی است که به طور مستقیم در تعیین سطح رقابت موثر است. اگر در بازاری تعداد فروشندگان کمتر باشد، می‌توان گفت درجه رقابت آن کمتر و میزان انحصار در آن بیشتر است.
درباره خریداران هم همین مسئله وجود دارد. اگر برای محصولی، خریداران معدودی وجود داشته باشند یا تنها یک خریدار وجود داشته باشد، خریداران محصول از قدرت انحصاری برخوردار خواهند شد و می‌توانند قیمت آن را کنترل کنند.
عوامل دیگری هم مانند گردش مشتریان، ماهیت هزینه‌های نهاده‌های تولید، میزان ادغام عمودی (vertical integration) در آن صنعت و سهم بزرگ‌ترین بازیگر بازار وجود دارند که در تعیین ساختار بازار موثرند و باید به آن‌ها توجه داشت.
انواع ساختار بازار
برای بررسی تاثیر ساختار بازار روی رقابت و طرز کار بازار مورد نظر، باید تمامی مواردی را که در بالا ذکر شد مورد نظر قرار داد.
بر اساس معیارهایی که گفته شد، می‌توان ویژگی‌های شبیه هم را مشخص کرد. در این صورت، دسته‌بندی و تفاوت قائل شدن بین شرکت‌هایی که در صنایع مرتبط هستند، آسان‌تر خواهد شد.
اقتصاددانان از این اطلاعات استفاده می‌کنند و طبق معیارهای بالا، ساختارهای بازار را به 4 نوع اصلی دسته‌بندی می‌کنند. این چهار دسته، شامل رقابت کامل، انحصار چندجانبه، انحصار کامل و رقابت انحصاری است.
در ادامه به همه این موارد می‌پردازیم و هر یک را توضیح می‌دهیم. اما ابتدا انواع ساختار بازار را معرفی می‌کنیم:
- بازار رقابت انحصاری؛ در حالتی اتفاق می‌افتد که تعداد زیادی از شرکت‌ها در بازار هستند که هر یک سهم کوچکی از بازار را در اختیار دارد و محصول هر یک از آن‌ها تفاوت کمی با دیگری دارد.
- انحصار چندجانبه فروش؛ به حالتی گفته می‌شود که تعداد کمی از شرکت‌ها، بیشتر سهم بازار را به طور مشترک در اختیار دارند و کنترل می‌کنند.
- انحصار دوجانبه فروش؛ حالت خاصی از انحصار چندجانبه فروش است که تعداد شرکت‌های دارای انحصار، محدود به دو مورد باشد.
- انحصار خرید یا انحصار یک‌جانبه خرید،؛ به حالتی گفته می‌شود که تنها یک خریدار در بازار وجود داشته باشد.
- انحصار چندجانبه خرید؛ بازاری است که در آن فروشندگان زیادی می‌توانند وجود داشته باشند اما تنها چند خریدار در بازار وجود دارد.
- انحصار فروش یا انحصار یک‌جانبه فروش؛ حالتی است که در آن تنها یک عرضه‌کننده برای کالا یا خدمت خاصی وجود داشته باشد.
- انحصار طبیعی؛ نوعی از انحصار فروش است که در آن، صرفه‌های مقیاس (economies of scale) باعث می‌شوند که با بزرگ‌تر شدن شرکت، کارایی به طور مداوم افزایش پیدا کند. اگر شرکتی قادر به تامین کل تقاضای بازار با هزینه تولید کمتری در مقایسه با هر ترکیب دوتایی یا چندتایی شرکت‌های تخصصی‌تر باشد، دارای انحصار طبیعی است.
(وقتی شرکتی قادر باشد با افزایش اندازه خود، هزینه‌ها را سرشکن کند و در نتیجه سود بیشتری به دست آورد، دارای صرفه مقیاس است. مثال ساده‌ای از این موضوع، سوپرمارکت‌ها هستند. یک سوپرمارکت می‌تواند به دلیل خرید عمده یک محصول، روی آن تخفیف بگیرد و هزینه متوسط خود را کاهش دهد).
- رقابت کامل، یک ساختار بازار نظری محسوب می‌شود که در آن مانعی برای ورود وجود ندارد، تعداد زیادی عرضه‌کننده و متقاضی در بازار وجود دارد و منحنی تقاضا کاملاً باکشش است.
حال به 4 نوع اصلی ساختار بازار می‌پردازیم و هر یک را به طور جداگانه بررسی می‌کنیم:
رقابت کامل
ویژگی‌های بازار رقابت کامل (perfect competition) به شرح زیر است:
- خریداران و فروشندگان بی‌شمار: در این ساختار بازار، تعداد بی‌شماری از مصرف‌کنندگان با تمایل و توانایی برای خرید محصول در قیمتی خاص وجود دارد و فروشندگان بی‌شماری هم هستند که مایل و قادر به عرضه محصول در یک قیمت مشخص‌اند.
- عدم وجود هیچ‌گونه مانع ورود و خروج: در این نوع بازار هیچ مانعی برای ورود و خروج شرکت‌ها وجود ندارد و بنابراین، ورود و خروج بنگاه‌ها در چنین بازاری بسیار آسان خواهد بود.
- تحرک کامل عوامل تولید: در بازار رقابت کامل، در بازه زمانی بلندمدت، عوامل تولید به طور کامل قابلیت تحرک دارند و این باعث می‌شود که در بلندمدت بتواند به طور رایگان تغییرات و اصلاحاتی را اعمال کرد که شرایط بازار را تغییر می‌دهند.
- اطلاعات کامل: در این بازار فرض می‌شود که تمامی مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از قیمت، کارایی، کیفیت و روش‌های تولید محصولات اطلاعات کاملی دارند.
- هزینه مبادله صفر: در ساختار بازار رقابت کامل، خریداران و فروشندگان بابت مبادله کالاها متحمل هیچ هزینه‌ای نمی‌شوند.
- حداکثرسازی سود: در بازار رقابت کامل فرض می‌شود که شرکت‌ها در قیمتی محصولات خود را می‌فروشند که هزینه‌های نهایی با درآمد نهایی برابر شود؛ زیرا در این نقطه است که بیشترین سود به دست می‌آید.
- عدم وجود صرفه‌های مقیاس: به دلیل نبود صرفه‌های مقیاس در بازار رقابت کامل، همیشه تعدادی کافی از شرکت‌ها در بازار حضور خواهند داشت.
- حقوق مالکیت: حقوق مالکیت به‌خوبی تعریف می‌شوند و مشخص می‌کنند که چه چیزی می‌تواند فروخته شود. همچنین مشخص می‌کند که چه حقوقی به خریدار اعطا می‌شود.
در دنیای واقعی، شکل خالص این نوع از ساختار بازار به‌ندرت دیده می‌شود. بازار محصولات کشاورزی مانند گندم را معمولاً می‌توان بازاری با ساختاری نزدیک به بازار رقابت کامل در نظر گرفت.
با این حال، این دسته‌بندی در زمان مقایسه شرکت‌هایی که ویژگی‌های مشابهی دارند، می‌تواند مفید واقع شود. در واقع شرایط این بازار واقع‌بینانه نیست؛ زیرا دارای مشکلاتی است که در ادامه گفته خواهد شد.
با این وجود از بازار رقابت کامل برای تبیین نظریات اقتصادی و مدل کردن نحوه کار بازارها استفاده می‌شود.
این موارد از انتقاداتی هستند که به بازار رقابت کامل وارد می‌شود:
- انگیزه‌ای برای نوآوری وجود ندارد: در دنیای واقعی، فرض کنید که رقابت وجود دارد و شرکتی دارای سهم غالب در بازار است. چنین شرکتی تمایل دارد که با استفاده از نوآوری، رقبای خود را کنار بزند و برتری خود را حفظ کند.
اما در بازار رقابت کامل، حاشیه سود ثابت و مشخص است و فروشندگان نمی‌توانند قیمت‌های خود را افزایش دهند؛ زیرا در غیر این صورت، مشتریان خود را از دست خواهند داد.
- موانع بسیار کمی برای ورود وجود دارد: هر شرکتی می‌تواند وارد بازار شود و شروع به فروختن محصول خود کند. بنابراین شرکت‌هایی که در صنعت هستند، باید فعالانه عمل کنند تا سهم بازار خود را از دست ندهند.
رقابت انحصاری
منظور از بازار رقابت انحصاری (monopolistic competition)، نوعی بازار رقابتی غیرکامل است که ویژگی‌های هر دو بازار رقابتی و انحصاری را دارد.
- در این نوع بازار، عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان زیادی در بازار وجود دارند و هیچ بنگاهی کنترل کامل روی قیمت بازار ندارد.
- در این ساختار بازار، فروشندگان با هم به رقابت می‌پردازند و می‌توانند کالاهای خود را از نظر کیفیت و برندینگ متمایز کنند تا از دید خریداران، محصول متفاوتی دیده شود؛ یعنی از دید مصرف‌کنندگان، تفاوت‌های غیرقیمتی بین محصولات رقابت‌کنندگان وجود دارد.
- در این نوع رقابت، فروشندگان قیمتی را که توسط رقبایشان دریافت می‌شود در نظر می‌گیرند و از تاثیر قیمت‌های خودشان روی رقابت، چشم‌پوشی می‌کنند.
- در بازار رقابت انحصاری، موانع کمی برای ورود و خروج وجود دارد.
- عرضه‌کنندگان تا حدی روی قیمت کنترل دارند.
ویژگی‌های بازار رقابت انحصاری در بلندمدت، تقریباً با بازار رقابت کامل یکسان است. دو تفاوت میان این دو بازار وجود دارد: اولین تفاوت این است که در بازار رقابت انحصاری، محصولات تولیدی، ناهمگن و غیریکسان هستند.
تفاوت دوم آن‌ها این است که در رقابت انحصاری، رقابت غیرقیمتی زیادی بین بنگاه‌ها وجود دارد که از تفاوت اندک بین محصولات آن‌ها ناشی می‌شود.
شرکتی که در کوتاه‌مدت درحال کسب سود است، در بلندمدت تنها می‌تواند به نقطه سربه‌سر برسد؛ زیرا تقاضا کاهش می‌یابد و هزینه متوسط کل افزایش خواهد یافت.
معنای این حرف این است که در بازه بلندمدت، سود اقتصادی یک شرکت در بازار رقابت انحصاری برابر صفر خواهد بود.
در بازه کوتاه‌مدت، شرکت انحصاری سود خود را حداکثر می‌کند و از تمام مزایای انحصار بهره‌مند می‌شود.
در ابتدا که تقاضا بالاست، شرکت محصولات بسیاری تولید می‌کند. بنابراین، درآمد نهایی (Marginal Revenue) یا MR آن، با هزینه تولید نهایی (Marginal Cost) یا MC آن برابر است.
با این حال در گذر زمان و با ورود شرکت‌های جدید به بازار، محصولات متفاوتی به بازار عرضه می‌شود و تقاضا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در نتیجه چنین اتفاقی، سود شرکت کاهش خواهد یافت.
در ساختار بازار رقابت انحصاری، به دلیل وفاداری مصرف‌کنندگان به برند مصرفی خود، شرکت‌ها در این ساختار بازار می‌توانند بدون از دست دادن تمام مشتریان، قیمت‌های خود را افزایش دهند.
بنابراین برخلاف بازار رقابت کامل که در آن منحنی تقاضا برای هر شرکت کاملاً کشش دارد، منحنی هر شرکت در بازار رقابت انحصاری دارای شیب نزولی است.
انحصار چندجانبه فروش
بازار انحصار چندجانبه فروش (oligopoly)، از تعداد معدودی شرکت بزرگ تشکیل می‌شود که محصولات متفاوت یا یکسانی را عرضه می‌کنند.
- شرایط حداکثرسازی سود: در بازار انحصار چندجانبه فروش، سود در جایی حداکثر است که درآمد نهایی با هزینه نهایی برابر شود.
- توانایی تعیین قیمت: در بازار انحصار چندجانبه فروش، شرکت‌ها قیمت‌گذارند، نه قیمت‌پذیر.
- ورود و خروج: در این ساختار بازار موانع زیادی برای ورود وجود دارد. مهم‌ترین موانع عبارت‌اند از صرفه‌های مقیاس، حق ثبت اختراع، دسترسی به فناوری گران‌قیمت و پیچیده و اقدامات استراتژیک شرکت‌های حاضر در بازار که با هدف منع و منصرف کردن شرکت‌های جدید طراحی می‌شود و انجام می‌گیرد. بقیه موانع ورود در این نوع بازار معمولاً از مقررات دولتی ناشی می‌شود که به نفع شرکت‌های فعلی بازار است و شرایط ورود به بازار را برای شرکت‌های جدید دشوار می‌کند.
- تعداد شرکت‌ها: تعداد کمی فروشنده وجود دارد. تعداد بنگاه‌ها در این نوع بازار آنقدر کم است که اقدامات یک شرکت می‌تواند روی اقدامات بقیه شرکت‌ها اثر بگذارد.
- سود بلندمدت: شرکت‌های فعال در بازار انحصار چندجانبه فروش، می‌توانند سود غیرعادی بلندمدت به دست آورند. موانع بزرگی که بر سر راه شرکت‌ها برای ورود به این نوع بازار وجود دارد، باعث می‌شود که شرکت‌های جدید نتوانند وارد بازار شوند و سودهای اضافی را از آن خود کنند.
- تفاوت محصولات: محصول در این ساختار بازار می‌تواند همگن (مانند فولاد) یا غیرهمگن و متفاوت باشد (مانند خودرو).
- اطلاعات کامل: فروض مربوط به اطلاعات کامل متفاوت هستند اما به طور عمومی می‌توان اطلاعات مربوط به معیارهای مختلف اقتصادی را «انتخابی» توصیف کرد. شرکت‌های فعال در بازار انحصار چندجانبه، از هزینه و تابع تقاضای خود اطلاعات کامل دارند اما اطلاعات درون‌شرکتی آن‌ها ممکن است ناقص باشد. خریداران اطلاعات ناقصی از قیمت، هزینه و کیفیت محصول دارند.
- وابستگی متقابل: ویژگی متمایز بازار انحصار چندجانبه، وجود وابستگی متقابل در آن است. بازارهای انحصار چندجانبه، معمولاً از تعداد کمی شرکت بزرگ تشکیل شده‌اند. هر شرکتی در این بازار آنقدر بزرگ است که اقداماتش روی شرایط بازار تاثیر می‌گذارد. بنابراین، شرکت‌های رقیب از اقدامات بازاری یک شرکت آگاه خواهند بود و به طور مناسبی به آن پاسخ خواهند داد.این مسئله به این معناست که یک شرکت، برای ارزیابی اقدامات و تصمیمات خود در بازار، باید واکنش‌های احتمالی تمام شرکت‌های رقیب و پاسخ متقابل آن‌ها را هم در نظر بگیرد.
ماجرا تا حد زیادی شبیه یک بازی شطرنج یا بیلیارد است که در آن، بازیکن باید یک مجموعه کامل از حرکات و پاسخ متقابل آن‌ها را پیش‌بینی کند تا بفهمد چگونه می‌تواند به اهداف خود دست یابد.
به عنوان مثال، شرکتی که در فکر کاهش قیمت محصولات خود است، باید احتمال کاهش قیمت و آغاز یک جنگ قیمتی ویرانگر توسط شرکت‌های رقیب را هم برآورد کند.
همچنین اگر شرکت قصد افزایش قیمت را دارد، باید این را هم در نظر بگیرد که آیا بقیه شرکت‌ها هم قیمت‌های خود را افزایش می‌دهند یا قیمت‌های فعلی خود را حفظ می‌کنند.
این سطح بالا از وابستگی متقابل و نیاز به آگاهی از اقدامات سایر شرکت‌ها در این ساختار بازار، در سایر ساختارهای بازار دیده نمی‌شود. در یک بازار رقابت کامل، هیچ وابستگی متقابلی بین شرکت‌ها وجود ندارد؛ زیرا هیچ شرکتی آنقدر بزرگ نیست که روی قیمت بازار تاثیر بگذارد.
تمام شرکت‌ها در بازار رقابت کامل قیمت‌پذیر هستند و قیمت فعلی در جایی تعیین می‌شود که سود کوتاه‌مدت حداکثر شود.
در بازار انحصار کامل، اصلاً هیچ رقیبی وجود ندارد که اقدامات او جای نگرانی داشته باشد.
در بازار رقابت انحصاری، تاثیر هر شرکت روی وضعیت بازار آنقدر کوچک و قابل چشم‌پوشی است که با خیال آسوده می‌تواند توسط رقبای آن نادیده گرفته شود.
به دلیل وجود همین ویژگی وابستگی متقابل است که برنامه‌ریزی استراتژیک توسط شرکت‌هایی که در بازار انحصار چندجانبه فعالیت می‌کنند، مسئله‌ای الزامی و پراهمیت است.
در چنین شرایطی که چند شرکت به صورت مشترک به رقابت می‌پردازند، ممکن است توافقی بین آن‌ها صورت گیرد که با تقسیم سهم بازار، تولید خود را کاهش داده و محدود کنند تا سودهایی بالاتر از حد عادی و نرمال به دست آورند.
این وضعیت تا زمانی که همه طرفین به تعادل نَش (Nash equilibrium) وفادار باشند و برای ورود به معمای زندانی (prisoner’s dilemma) وسوسه نشوند، ادامه خواهد یافت.
تعادل نش و معمای زندانی از مفاهیم نظریه بازی‌ها هستند و منظور از عبارت گفته‌شده، به طور ساده این است که تا وقتی که یکی از شرکت‌ها وسوسه شود که به توافق وفادار نماند و کاری کند که فقط خودش سود بیشتری ببرد، این وضعیت پایدار خواهد بود.
به تبانی بین این شرکت‌ها، کارتل گفته می‌شود. چنین عملی غیرقانونی محسوب می‌شود و دولت‌ها تلاش می‌کنند که از وقوع چنین تبانی و توافقی بین شرکت‌ها که باعث انحصار شده و حقوق مصرف‌کنندگان را ضایع می‌کند، جلوگیری نمایند.
- رقابت غیرقیمتی: شرکت‌های بازار انحصار چندجانبه تمایل دارند که به جای رقابت قیمتی، بر سر مواردی مانند طرح‌های وفاداری، تبلیغات و تفاوت‌های محصولات رقابت کنند.
انحصار کامل
در یک بازار انحصاری (monopoly market)، تنها یک شرکت در صنعت وجود دارد که کالا یا کالاهای مورد نظر را عرضه می‌کند. این شرکت هیچ رقیبی ندارد؛ زیرا تنها فروشنده کالاها در کل بازار محسوب می‌شود.
این نوع بازار با چنین ویژگی‌هایی شناخته می‌شود: حق انحصاری برای مالکیت منابع، حق ثبت اختراع و کپی‌رایت، مجوزهای صادرشده از طرف دولت یا هزینه بالای راه‌اندازی اولیه شرکت و شروع تولید.
تمامی ویژگی‌های بالا که مربوط به انحصار هستند، بقیه شرکت‌ها را برای ورود به بازار محدود می‌کنند.
بنابراین شرکت انحصارگر، تنها فروشنده و عرضه‌کننده در بازار باقی می‌ماند؛ زیرا قدرت کنترل بازار و تعیین قیمت برای کالاهای خود را دارد.
در بازار انحصار کامل، تنها یک بنگاه عرضه‌کننده است و هیچ رقیبی ندارد؛ بنابراین می‌تواند قیمت محصول خود را کنترل کند.
آشنایی با ساختار بازار سرمایه
در صورتی که به بازار سرمایه و معامله‌گری علاقه‌مند باشید، ممکن است با مطالعه این مطلب، مایل باشید درباره ساختار بازار سرمایه هم بیشتر بدانید.
در واقع این تقسیم‌بندی‌ها در زمینه ساختار بازار، در حوزه تولید کالا و خدمات کاربرد دارند و به حوزه بازار سهام یا سایر بازارهای مالی، به این شکل پرداخته نمی‌شود.
بازار سرمایه اصولاً بازاری رقابتی است و یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن، کشف قیمت است.
برای مثال، با عرضه سهام یک شرکت در بازار بورس، می‌توان قیمت آن در بازار را به‌راحتی شناسایی کرد؛ کاری که در غیر این صورت نیاز به صرف هزینه‌های کارشناسی و ارزیابی قابل توجهی داشت. با انواع سهام در بورس آشنا شوید.
در بازار سهام، به طور خاص در بازار ثانویه که خرید و فروش بین سهامداران انجام می‌گیرد، بازار به صورت رقابتی کار می‌کند اما دو طرف بنگاه و مصرف‌کننده در چنین بازاری لزوماً معنی ندارد.
برای مثال چندان معنایی ندارد که برای سهامداران معیار موانع ورود و خروج یا صرفه‌های مقیاس را بررسی کنیم.
همچنین ناگفته پیداست که همه سهام یک شرکت (به جز سهام ممتاز) با هم یکسان‌اند؛ بنابراین سهام یک شرکت یک کالای همگن است.
به طور کلی در بازار سرمایه نمی‌توان ما به ازای تک‌تک معیارهای بررسی‌شده در تعیین ساختار بازارها را مورد نظر قرار داد و در نتیجه درباره ساختار این بازار به‌راحتی اظهار نظر کرد.
صرفاً می‌توان برخی شباهت‌ها و تفاوت‌ها را با ساختارهای گفته‌شده بررسی کرد تا دید بهتری از نحوه عملکرد بازار سرمایه به دست آورد.
در حقیقت ساختار بازار سرمایه یا برای مثال ساختار بازار فارکس، بیشتر به ارکان چنین بازارهایی اشاره دارد.
برای مثال در بورس ایران، با درک جایگاه سازمان بورس، کارگزاری‌ها، معامله‌گران و شناخت تک‌تک بازارها، مانند بازار بورس و فرابورس، می‌توان ساختار بورس ایران را بهتر درک کرد.
می‌توان بازار مالی را بر اساس نوع دارایی، به بازار بدهی و سهام تقسیم کرد. بر اساس سررسید ابزار مورد معامله می‌توانیم دو دسته بازار پول و سرمایه را داشته باشیم.
بر پایه زمان واگذاری می‌توانیم بازار نقدی و معاملات آتی و اختیار معامله را داشته باشیم. بر اساس معیارهای مختلفی می‌توان بازارهای مالی مانند بورس ایران را دسته‌بندی کرد و هر قسمت آن را در یک دسته قرار داد.
اما باید توجه شود که نوع این دسته‌بندی درباره بازارهای مالی، با بررسی ساختار بازاری که در این مطلب مورد توجه بود تفاوت دارد.
سوالات متداول
ساختار بازار چیست؟
ساختار بازار محیطی اقتصادی است که یک کسب‌وکار در آن فعالیت می‌کند. ساختار بازار می‌تواند میزان رقابت در یک صنعت را با در نظر گرفتن عوامل مختلفی نشان دهد. همچنین روابط بین شرکت‌ها و مشتریان را برای نشان دادن نحوه نوسان قیمت‌ها در نظر می‌گیرد.
انواع اصلی ساختار بازار چیست؟
انواع ساختار بازار عبارت‌اند از بازار رقابت کامل، بازار رقابت انحصاری، بازار انحصار چندجانبه و بازار انحصار کامل.
معیارهای تعیین ساختار بازار چیست؟
معیارهای مختلفی برای تعیین ساختار بازارهای مختلف وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موانع ورود و خروج، میزان همگن بودن و تشابه محصولات و در نهایت، تعداد خریداران و فروشندگان اشاره کرد.
ساختار بازار سرمایه چیست؟
این تقسیم‌بندی‌ها در زمینه ساختار بازار، در حوزه تولید کالا و خدمات کاربرد دارند و به حوزه بازار سهام یا سایر بازارهای مالی، به این شکل پرداخته نمی‌شود.
جمع‌بندی
ترتیب ساختارهای بازار از نظر میزان رقابت و از بیشترین به کمترین، بازار رقابت کامل، رقابت ناقص یا رقابت انحصاری، انحصار چندجانبه و انحصار کامل است.
اصلی‌ترین معیارهایی که طبق آن‌ها می‌توان ساختار بازارهای مختلف را از هم تشخیص داد، تعداد و اندازه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در بازار، نوع کالاها و خدماتی که معامله می‌شود و میزان گردش اطلاعات هستند.
طبقه‌بندی بازارها از نظر ساختار بازار، به ما در فهم بهتر آن‌ها کمک زیادی می‌کند و با این اطلاعات، بهتر می‌توانیم نحوه کارکرد بازارها را درک نماییم.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: