آموزش گام‌به‌گام فرآیند تسویه در بورس کالا + بررسی مهلت تسویه

معاملات در بازار بورس تهران، توسط کارگزاری‌ها انجام می‌گیرد و لازم است که هر فرد برای انجام معاملات خود، یک حساب شخصی در کارگزاری‌ مورد نظرش داشته باشد.

برای تسویه در بازار بورس نیز باید وجه مشخص شده در معامله، میان خریدار و فروشنده جابه‌جا شود.

حال اینکه این فرآیند در بازار بورس و به ویژه در بورس کالا چگونه صورت می‌گیرد، موضوعی است که در این مطلب به آن می‌پردازیم. در ادامه؛ مفهوم تسویه معاملات و چگونگی تسویه در بورس کالا را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

نکات کلیدی

• به طور کلی؛ معاملات در بورس کالا توسط کارگزاری‌ها و مابین خریدار و فروشنده انجام می‌شود که در اینجا کارگزاری به عنوان یک واسط عمل می‌کند.
• یکی از موضوعات مهم، فرآیند تسویه و مدت زمانی است که افراد برای تسویه معاملات خود در بازار بورس در اختیار دارند. تسویه در بورس کالا نیز از موضوعات مهمی است که امروزه بیشتر به آن پرداخته می‌شود.
• مهلت تسویه معاملات در بورس کالا، 3 روز کاری بعد از انجام معامله است که زمان‌بندی انجام امور مربوط به تسویه، براساس مصوبه هیئت مدیره بورس کالا تعیین می‌شود.

تسویه معاملات در بازار بورس به چه معناست؟

همانطور که اشاره کردیم؛ معاملاتی که در بازار بورس وجود دارند، توسط کارگزاری‌های مختلفی و بین افرادی تحت عنوان خریدار و فروشنده انجام می‌شوند.

به طور کلی؛ معاملات در بازار بورس دو طرف دارد: طرف مستقیم و طرف غیرمستقیم. طرف مستقیم فروشندگان و خریداران، و طرف غیرمستقیم کارگزاری‌هایی هستند که به عنوان واسطه میان خریداران و فروشندگان قرار می‌گیرند.

فرآیند تسویه معاملات در بورس زمانی رخ می‌دهد که پس از انجام معاملات میان خریدار و فروشنده توسط کارگزاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، میزان وجه معامله میان فروشندگان، خریداران و کارگزاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها جابه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جا شود.

به عبارت دیگر؛ تسویه معاملات در بورس به معنای انتقال و جا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جایی وجه (پول یا اوراق بهادار) میان فروشندگان و خریداران در یک سیستم معاملاتی یا همان کارگزاری است.

تسویه در بورس کالا به چه معناست؟

برای تسویه معاملات در بورس کالا، اتاق پایاپای نقش اساسی و حائز اهمیتی دارد.

در واقع؛ این اتاق قبل از انجام معامله در بورس کالا، از طریق فرآیند کنترل پیش از عرضه موظف است مستندات عرضه، تضامین و سپرده‌های مورد نیاز جهت عرضه کالاها را براساس ضوابط تضمین کنترل کند.

به این ترتیب حداکثر تا ساعت 15:30 روزکاری قبل از عرضه، موافقت یا عدم موافقت خود را به بورس و کارگزار عرضه‌کننده اعلام نماید.

بیشتر بخوانید: منظور از قیمت تسویه در قراردادهای آتی بازار بورس چیست؟

ضوابط تضمین جهت تسویه در بورس کالا چیست؟

مهم‌ترین بخش از فرآیند کنترل پیش از عرضه کالا در اتاق پایاپای، کنترل تضامین و وثیقه‌هایی است که توسط کارگزار ارائه شده است.

در واقع این کنترل، به عنوان شرط لازم برای عرضه محصولات تلقی گردیده که نقش بسیار مهمی در کنترل ریسک دارند.

در این فرآیند؛ کارگزاران عرضه‌کننده با روش‌هایی از جمله تودیع وجه نقد و یا تسویه تعهدات باز قبلی، نسبت به ایجاد اطمینان از وجود تضامین کافی برای عرضه اقدام می‌کنند.

بعد از عرضه و در جریان معامله، کالاها با فرآیند خاص و براساس مقررات بورس، به شکل قراردادهای جداگانه با اجزای مشخص به اتاق پایاپای ارسال خواهند شد.

بیشتر بخوانید: راهنمای ثبت نام و ورود به معاملات فیزیکی بورس کالا

فرآیند تسویه در بورس کالا

در اتاق پایاپای، فارغ از نوع قرارداد (نقدی، سلف یا نسیه)، تسویه معاملات تنها به دو صورت نقدی و اعتباری امکان‌پذیر است.

در تسویه نقدی، خریدار موظف است ظرف مهلت مقرر (حداکثر 3 روز کاری)، وجه قرارداد را با احتساب کارمزد دو طرف، به حساب تسویه واریز نماید.

از طرفی در تسویه اعتباری، سند تسویه اعتباری براساس فرمت شرکت، پس از تایید  فروشنده، کارگزار فروشنده و کارگزار خریدار و به همراه سایر مستندات توسط کارگزار خریدار، به اتاق پایاپای ارائه می‌شود.

در سند تسویه اعتباری، فروشنده به دریافت ثمن معامله اقرار می‌کند.

مهلت تسویه در بورس کالا

مهلت تسویه معاملات در بورس کالا، 3 روز کاری بعد از انجام معامله است که زمان‌بندی انجام امور مربوط به تسویه، براساس مصوبه هیئت مدیره بورس کالا تعیین می‌شود.

براساس این مصوبه، آخرین ساعت واریز وجه برای قراردادها، ساعت 15 روز سوم است که بایستی فیش‌های واریزی و مدارک قراردادها، قبل از ساعت 15 هر روز از طریق سامانه، جهت تسویه توسط کارگزاری مربوطه به اتاق پایاپای ارسال گردد.

در این فرآیند، حساب بانکی که به منظور تسویه طبق ضوابط توسط اتاق پایاپای مورد استفاده قرار می‌گیرد، حساب عملیاتی نام دارد.

بیشتر بخوانید: خرید خودرو در بورس کالا [راهنمای تصویری + جدیدترین جزئیات]

جرایم تاخیر در هنگام تسویه چقدر است؟

گاهی ممکن است که معاملات در بورس کالا با تاخیر انجام شوند. در این حالت چه باید کرد؟

چنانچه قراردادها ظرف مدت 3 روز کاری تسویه نشوند، این امکان وجود دارد که مشتری حداکثر تا 3 روز کاری بعد از مهلت تسویه نیز نسبت به واریز وجوه و تسویه نهایی اقدام نماید.

لازم به ذکر است که به ازای تاخیر در هر روز تقویمی، خریدار باید 0.25 از درصد ارزش معامله را به عنوان جریمه پرداخت کند.

از آنجایی که جریمه به حساب فروشنده منظور می‌شود، اگر فروشنده انصراف خود را از دریافت جریمه اعلام نماید، اتاق پایاپای  با ” تائید خاص “، نسبت به تسویه اقدام می‌نماید.

حال اگر خریدار حتی بعد از گذشت 3 روز کاری هم امور تسویه را انجام ندهد، معامله او فسخ گردیده و کارگزار خریدار موظف است 5 درصد از ارزش معامله را به عنوان خسارت انفساخ به اضافه کارمزد طرفین قرارداد، پرداخت نماید.

توجه داشته باشید که ملاک تسویه صرفا واریز وجوه قرارداد توسط خریدار نیست؛ بلکه انتقال وجه و اخذ تایید نهایی توسط کارگزار از طریق سیستم کارگزاری، به منزله تسویه قرارداد تلقی خواهد شد.

بیشتر بخوانید: حساب وکالتی بورس کالا چیست؟ + آموزش افتتاح حساب وکالتی

فرآیند تحویل کالا بعد از تسویه در بورس کالا

پس از تسویه قرارداد در بورس کالا، فروشنده موظف است که کالای مشخص شده در قرارداد را طبق زمان ذکر شده در اطلاعیه عرضه، تحویل بگیرد.

در ادامه به چند نکته درباره زمان تحویل کالا اشاره می‌کنیم:

• زمان تحویل کالا در قراردادهای نقدی و نسیه، حداکثر تا 3 روز کاری پس از مهلت تسویه است. در صورت انجام تسویه با تاخیر، به میزان روزهای تاخیر به این مهلت اضافه می‌شود.
• زمان تحویل کالا در قراردادهای سلف با سررسید 30 روز یا بیشتر، حداکثر تا 15 روز تقویمی خواهد بود.
• زمان تحویل کالا در قراردادهای سلف با سررسید کمتر از 30 روز، حداکثر تا 5 روز تقویمی پس از سررسید تحویل خواهد بود.

حال که با فرآیند کلی تسویه در بورس کالا آشنا شدید؛ به منظور درک بهتر این فرآیند، مثالی از نحوه تسویه خودروهای عرضه شده در بورس کالا را شرح می‌دهیم.

بیشتر بخوانید: نحوه دریافت کالا از بورس کالا چگونه است؟

تسویه خرید خودروهای عرضه شده در بورس کالا

طبق آیین‌نامه خرید خودرو در بورس کالا، سرمایه‌گذارانی که خرید خودرو را از طریق بورس انجام داده‌اند، حداکثر تا 3 روز کاری فرصت دارند که مابه‌التفاوت مبلغ خودرو را با شرکت عرضه‌کننده تسویه نمایند.

در ادامه به صورت گام‌به گام مراحل تسویه در بورس کالا (جهت خرید خودرو) بیان می‌کنیم.

مراحلی که در ادامه شرح می‌دهیم، مربوط به تسویه خودروهای عرضه شده توسط کرمان موتور، ایران خودرو، سایپا و آرین موتور است.

لینک خرید خودرو در بورس کالا: برای شروع خرید خودرو از بورس کالا اینجا کلیک کنید.

مرحله اول

ابتدا باید وارد سامانه EBGO کارگزاری موردنظرتان شوید و اعلامیه خرید را از طریق بخش «کارتابل» و «کارتابل خریدار از نوع فیزیکی»، دانلود و مطالعه کرده و سپس برای پرداخت مابقی هزینه خودرو اقدام کنید.

با کلیک روی گزینه «جزئیات»، کلیه جزئیات قرارداد به شما نمایش داده می‌شود.

در این مرحله لازم است مابقی مبلغ خرید که تحت عنوان «وجه تسویه» در اعلامیه قید شده را به حساب وکالتی خود واریز کنید.

مرحله دوم

در مرحله بعدی تسویه خودرو در بورس کالا، باید نوع تسویه خود را مشخص کنید. برای این منظور با کلیک بر روی «نوع درخواست تسویه مشتری»، گزینه «نقدی» را انتخاب کنید.

توجه داشته باشید که ممکن است پس از انتخاب گزینه «پرداخت نقدی»، با پیام بخشودگی جرایم مواجه شوید.

در این حالت به‌هیچ عنوان تیک گزینه بخشودگی جرایم را نزنید؛ چراکه خریداران تالار خودرو و سیمان شامل بخشودگی جرایم نمی‌شوند. ضمنا در صورت انتخاب این گزینه، قرارداد شما فسخ خواهد شد.

در پایان روی گزینه تایید کلیک کنید. بعد از تایید، پیامی با مضمون موفق بودن درخواست تامین وجه برایتان به نمایش درمی‌آید.

مرحله سوم

بعد از طی مراحل قبل، لازم است تا در فرم مشخصات هویتی موجود در سامانه ایبیگو، کلیه مشخصات خود اعم از اطلاعات هویتی، آدرس، کد پستی و… را بررسی و در صورت نیاز آن‌ها را تکمیل نمایید.

بعد از تکمیل مشخصات هویتی، بایستی تصویر پشت و روی کارت ملی و صفحه اول شناسنامه خود را در بخش اطلاعات تکمیلی مشتری بارگذاری کنید.

مرحله چهارم

در مرحله بعدی باید از بخش «مستندات تسویه»، نماینده خود را انتخاب کنید.

منظور از تعیین نماینده، معرفی شخصی است که می‌تواند برای تکمیل فرآیند و تحویل خودرو اقدام کند. در واقع نماینده می‌تواند به انتخاب خریدار، خود شخص یا فرد دیگری باشد.

مرحله پنجم

در این مرحله، ایجاد حساب کاربری در سایت شرکت عرضه‌کننده خودرو (ایران خودرو، سایپا، کرمان موتور و …) است.

بعد از ایجاد پروفایل شخصی در سایت ذکر شده، بایستی برای پرداخت سایر هزینه‌های مربوطه مانند مالیات بر ارزش افزوده، عوارض، بیمه شخص ثالث، شماره‌گذاری و… اقدام کنید.

لازم به ذکر است که اطلاعات ضروری مانند آدرس سایت عرضه‌کننده خودرو و هزینه‌های جانبی قابل پرداخت، در اطلاعیه عرضه هر خودرو به صورت مجزا درج می‌شود.

توجه داشته باشید که جهت واریز مبالغ مربوط به مالیات و هزینه‌های جانبی، تنها تا 5 روز بعد از ارسال پیامک «ردیف قرارداد» فرصت دارید.

مرحله ششم

در مرحله آخر، از بین نمایندگی‌های مجاز موجود در سایت شرکت عرضه‌کننده، نزدیک‌ترین نمایندگی به خود را جهت تحویل خودرو انتخاب و در زمان مقرر همراه با مدارک ضروری به نمایندگی منتخب مراجعه کنید.

در صورتی که در مهلت مقرر برای تحویل خودرو اقدام نکنید، مسئولیت و هزینه‌های مربوط به نگهداری خودرو در پارکینگ به عهده شما خواهد بود.

سوالات متداول

سخن پایانی

اگر شما هم معامله‌ یا قراردادی را در بورس کالا انجام داده‌اید، لازم است نسبت به فرآیند تسویه در بورس کالا، مهلت پرداخت وجه و جرایمی که برای تاخیر در پرداخت در نظر گرفته شده است اطلاعات کافی داشته باشید.

نکته مهمی که درباره نحوه تسویه در بورس کالا وجود دارد این است که نقش و اهمیت اتاق پایاپای در فرآیند قبل از معاملات، بعد از معاملات و در مراحل تسویه و پایاپای کالاها بسیار حائز اهمیت است.

به این ترتیب؛ در این مقاله از مجله بورسینس به مفهوم تسویه معاملات در بازار بورس و آموزش مراحل تسویه در بورس کالا پرداختیم. امیدواریم که این مقاله مورد توجه شما قرار گیرد.