آشنایی با انواع سهام در بازار بورس ایران

ممکن است هنگام فعالیت در بازار بورس، با عناوین مختلفی از انواع سهام مانند سهام عادی، سهام شناور، سهام جایزه و … برخورد کرده باشید و ندانید که هریک از این سهم‌ها چه معنا و کاربردی دارند.

در این مقاله قصد داریم شما را با انواع سهام در بازار بورس ایران و تفاوت‌های آن‌ها باهم آشنا کنیم.

انواع سهام در بازار بورس ایران

برخی از افراد تصور می‌کنند که تنها یک نوع سهم در بازار بورس وجود دارد.

اما باید بگوییم که شرکت‌های فعال در بازار بورس و فرابورس، سهم‌های مختلفی را از نظر ساختاری در اختیار دارند که با توجه به نوع سرمایه‌گذاری فعالان حقیقی یا حقوقی در این بازار، نحوه عملکرد هریک از انواع سهام متفاوت خواهد بود.

در ادامه، به معرفی انواع سهام در شرکت‌های بورسی می‌پردازیم:

سهام عادی

اولین نوع سهام که بسیاری از مردم با آن آشنایی دارند، سهام عادی است.

تمام شرکت‌های فعال در بازار بورس، سهام عادی منتشر می‌کنند. به عبارت دیگر؛ این نوع از سهام، اصلی‌ترین شکل سهام است.

زمانی که درباره بازار بورس صحبت می‌کنیم و کلمه سهام را به تنهایی به کار می‌بریم، منظور همان سهام عادی است.

سهم عادی، سندی است که نشان می‌دهد سرمایه‌گذار، مالکیت درصد مشخصی از یک شرکت را در اختیار دارد.

بنابراین؛ درصد معینی از سود شرکت و مزایای دیگر آن به فردی که سهام عادی را در اختیار دارد، تعلق خواهد گرفت.

مزایای سهام عادی برای دارندگان این نوع سهم عبارتند از:

• حق رای در مجامع عمومی و مجمع فوق‌‌العاده
• حق تقدم در خرید سهام جدید
• حق دریافت سود سهام
• حق اطلاع از فعالیت‌های شرکت
• حق سهم از باقی‌مانده دارایی‌ها بعد از انحلال شرکت

سهام جایزه

چنانچه یک شرکت فعال در بازار بورس، از ذخایر اندوخته بسیار زیادی برخوردار باشد و از طریق سود انباشته، اقدام به افزایش سرمایه کند، می‌تواند بخشی از سود انباشته را به وسیله انتشار سهامی تحت عنوان “سهام جایزه” به سهامداران فعلی خود داده و از این طریق آن را به سرمایه تبدیل کند.

این نوع سهام به گونه‌ای است که سهامداران بدون پرداخت هزینه، سهام اضافی دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر؛ از این طریق درآمد انباشته شرکت در قالب سود سهام داده نمی‌شود، بلکه به سهام آزاد تبدیل می‌شود.

معمولا بعد از انتشار سهام جایزه و با توجه به تعداد سهام منتشر شده، قیمت سهام شرکت در بازار بورس کاهش می‌یابد.

به این ترتیب؛ اصلاح ساختار مالی و معافیت مالیاتی تبدیل اندوخته‌ها به حساب سرمایه، باعث می‌شود که بعد از مدتی قیمت سهم افزایش پیدا کند و سهامداران با توجه به افزایش تعداد سهام خود، منافع بیشتری به دست آورند.

سهام ممتاز

یکی دیگر از انواع سهام در بازار بورس، سهام ممتاز است.

سهام ممتاز، مالکیتی قابل انتقال دارد و دارنده آن حقی محدود و ثابت از دارایی‌های شرکت را در اختیار خواهد داشت.

همانطور که از نام این نوع سهام مشخص است، سهام ممتاز نسبت به سهام عادی یک برتری دارد و آن هم این است که پرداخت سود این نوع از سهام نسبت به سهام عادی، از اولویت برخوردار است و باید به طور کامل پرداخت شود.

یعنی حتی اگر یک شرکت به دلایل مختلف ورشکست شود، بایستی سود سهام ممتاز به دارندگان آن پرداخت شود. اما در مقابل، بعضی از حقوق مانند حق رأی در مجامع عمومی و فوق‌العاده برای صاحبان این نوع از سهام‌ها وجود ندارد.

مزایای سهام ممتاز برای دارندگان این نوع سهم عبارتند از:

• نسبت به دارندگان سهام عادی، به صاحبان سهام ممتاز سود بیشتری تعلق می‌گیرد.
• در هر شرایطی، مالکان سهام ممتاز در دریافت سود، اولویت دارند. مثلا گاهی ممکن است به دلیل شرایط خاصی که برای شرکت‌ها به وجود می‌آید، امکان پرداخت سود به همه سهامداران وجود نداشته باشد، اما در این شرایط نیز باید به سهامداران ممتاز، سود پرداخت شود.
• در تقسیم دارایی های باقی‌مانده شرکت، پس از پرداخت بدهی‌های آن به اشخاص ثالث، نسبت به صاحبان سهام عادی، سهم بیشتری به صاحبان سهام ممتاز داده می‌شود.

سهام شکننده و پرنوسان

همان‌طور که از نام این نوع سهام مشخص است، سهام شکننده یا پرنوسان سهامی است که قیمت آن تحت نوسانات زیاد قرار دارد.

نوسانات قیمت را با دو ضریب آلفا و بتا محاسبه می‌کنند. اگر نوسانات قیمت ناشی از نوسان درآمدها، تعداد سهام اندک منتشر شده و یا اوضاع نابه سامان صنعت باشد، آن را با ضریب آلفا محاسبه می‌کنند؛ در غیر این صورت، چنانچه نوسانات قیمت با اوضاع بازار در ارتباط باشد،

برای محاسبه آن از ضریب بتا استفاده می‌شود. در ادامه درباره ضریب آلفا و بتا بیشتر توضیح خواهیم داد.

ضریب آلفا چیست؟

آلفا، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سرمایه‌گذاری است که از آن برای اندازه‌گیری و مدیریت ریسک استفاده می‌شود.

در واقع آلفا یکی از ضریب‌های مهم مدیریت ریسک در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، انواع سهام و اوراق قرضه است که به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد آیا یک دارایی، عملکرد بهتر یا بدتری نسبت به پیش‌بینی‌های بتا داشته یا خیر.

چنانچه ضریب آلفای صندوق‌های سرمایه‌گذاری بالا باشد، به معنای آن است که عملکرد مدیران سرمایه‌گذاری به اندازه کافی خوب بوده است. اما توجه به این نکته مهم است که نوع شاخص مورد استفاده در ضریب آلفا جهت اندازه‌گیری نیز اهمیت دارد؛ این شاخص باید از جنس سهام و دارایی سرمایه‌گذاری شده باشد.

ضریب بتا چیست؟

بر خلاف آلفا که میزان بازده نسبی را اندازه‌گیری می‌کند، ضریب بتا نوسانات نسبی را نشان می‌دهد.

به عبارت دیگر؛ ضریب بتا، ریسک سیستماتیک ابزار مالی یا سبد سرمایه‌گذاری را در مقایسه با بازار اندازه‌گیری می‌کند. توجه داشته باشید که بتا یک شاخص بسیار مهم و موثر است که می‌تواند به شما بگوید میزان اثر تنوع بر ریسک چقدر است.

چنانچه به ضریب بتای یک صندوق سرمایه‌گذاری عادی نگاه کنید، متوجه خواهید شد که با اضافه کردن هر کلاس دارایی، چه مقدار ضریب بتا تغییر می‌کند. در ضریب بتا نیز انتخاب نوع شاخص برای انجام محاسبات، حائز اهمیت است.

سهام ترجیحی

یکی دیگر از انواع سهام در بازار بورس ایران، سهام ترجیحی است که هر شرکت در جهت خصوصی‌‌سازی خود، آن را به کارکنان حاضر در شرکت واگذار می‌کند.

خصوصی‌سازی، فرآیندی است که در آن نوعی تعادل بین فعالیت‌های اجرایی، مالی و حقوقی صورت گرفته از سوی دولت و بازار برقرار می‌شود. به عبارت دیگر؛ با توسعه مالکیت‌های خصوصی، بازارهای مختلف به رشد و رونق بیشتری خواهند رسید.

سهام موسس

همان طور که از نام این نوع سهم می‌توان حدس زد، سهام موسس به سهامی می‌گویند که برای موسسین یک شرکت در نظر گرفته می‌شود.

صاحبان سهام موسس، به دلیل اینکه در راه‌اندازی و تاسیس شرکت خدماتی را ارائه داده‌اند، از مزایایی مانند دسترسی داشتن به قسمتی از منافع شرکت یا بخشی از دارایی‌های اضافه بر سرمایه باقی‌مانده شرکت، برخوردارند.

به طور کلی؛ سهمی که موسسین یک شرکت در همان ابتدای تاسیس شرکت برای خود در نظر می‌گیرند، سهم موسس است که نسبت به سهم‌های دیگر مزایایی دارد.

به عنوان مثال؛ به موسسین سود بیشتری داده می‌شود یا اگر انحلالی در کار ایجاد شود، از دارایی شرکت قبل از سایر سهام، مبلغ اسمی به سهامداران موسس پرداخت خواهد شد.

سهام کنترلی

یکی از انواع سهام در شرکت‌های بورسی، سهام کنترلی است که احتمالا درباره آن چیزهایی شنیده‌اید.

سهام مدیریتی یا کنترلی به سهامی می‌گویند که دارنده آن می‌تواند از طریق آن سهام، به اعمال مدیریت در شرکت بپردازد.

صاحبان سهام کنترلی با استفاده از دو روش، می‌توانند در شرکت اعمال نفوذ داشته باشند:

• در روش اول، صاحبان سهام کنترلی می‌توانند یک یا چند عضو هیئت مدیره را انتخاب نمایند.
• در روش دوم، با در اختیار داشتن اکثریت آرای اعضای هیئت مدیره، می‌توانند مدیرعامل شرکت را انتخاب نمایند.

سهام کنترلی در یک شرکت، بسیار باارزش است و ارزش آن به 2 دلیل است:

1. دارنده سهام کنترلی می‌تواند از طریق انتخاب اعضای هیئت مدیره، در تصمیمات راهبردی شرکت اعمال نفوذ داشته باشد.
2. صاحبان سهام کنترلی نسبت به سایر سهامداران، زودتر از اخبار و صورت‌های مالی شرکت مطلع می‌شوند.

سهام شناور آزاد

یکی از انواع سهام معروف در شرکت‌های بورسی، سهام شناور آزاد است که دارندگان آن به راحتی می‌توانند این سهام را خرید و فروش نمایند.

به عبارت دیگر؛ سهام شناور آزاد، بخشی از سهام یک شرکت است که صاحبان آن آماده خرید و فروش سهام آن شرکت بوده و تصمیم ندارند با نگهداری آن سهام، در مدیریت شرکت مشارکت داشته باشند.

هر چقدر میزان سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، تعداد سهام بیشتری برای معامله توسط عموم سرمایه‎گذاران وجود دارد و امکان دستکاری قیمت آن سهم توسط سهامداران عمده شرکت کمتر خواهد شد.

از طرفی، افزایش بیش از حد میزان سهام شناور آزاد هم اصلا مطلوب نیست؛ زیرا سهامداران سهام شناور آزاد، سهامداران خرد شرکت هستند و از افراد مهم و اصلی شرکت به شمار نمی‌روند؛ بنابراین بسیاری از آن‌ها در مورد سهام خود، تصمیمات احساسی انجام می‌دهند.

به عنوان مثال؛ فرض کنید که سهام یک شرکت واقعا ارزنده است، اما به خاطر جو منفی حاکم در بازار، دارنده سهام شناور آزاد، سهام ارزشمند خود را در صف فروش به حراج بگذارد و سایر سهامداران که از ارزشمندی این سهام مطلع هستند نیز به خاطر این تصمیمات احساسی و هیجانی متضرر شوند.

برای مشاهده میزان سهام شناور آزاد یک شرکت، باید به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی tsetmc.com مراجعه کرده و با جستجوی نماد مورد نظر خود، درصد سهام شناور آزاد آن را مشاهده کنید.

توجه داشته باشید که افراد باتجربه در بازار بورس، معمولا تابلوی معاملاتی سهام یک شرکت را بررسی می‌کنند و اگر درصد سهام شناور آزاد آن از یک حد معمول بیشتر باشد، ترجیح می‌دهند که سهام شرکت دیگری را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.

به طور کلی؛ افرادی که پول و سرمایه زیادی در اختیار دارند، به دنبال شرکت‌هایی با ارزش بازار کم و درصد سهام شناور آزاد پایین هستند؛ چراکه به راحتی می‌توانند سیاست‌های خود را در تابلوی قیمتی سهام این شرکت‌ها اعمال کنند.

سهام مدیریتی

مورد آخری که از انواع سهام شرکت‌های بورسی قصد تعریف آن را داریم، سهام مدیریتی است.

سهام مدیریتی، بخشی از سهام یک شرکت است که دارنده آن، حق رای کافی برای نفوذ در تصمیمات شرکت را دارد.

صاحبان سهام مدیریتی، یا تعداد سهام منتشر شده زیادی دارند و یا نسبتی از سهام شرکت را در اختیار دارند که به شکل قابل توجهی به آن ها اجازه اعمال نظر و تأثیر بر تصمیم‌گیری‌های شرکت را می‌دهد.

به این ترتیب؛ سهام مدیریتی به دارنده آن، این امکان را می‌دهد که حق رای کافی برای تصمیم‌گیری‌هایی که مربوط به شرکت است را داشته باشد. 

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشته باشید، تفاوت سهام مدیریتی با سهام کنترلی است.

دارنده سهام کنترلی به اعمال نفوذ در هیئت مدیره شرکت می‌پردازد؛ اما دارنده سهام مدیریتی حق رای کافی برای تصمیم‌گیری‌های مربوط به شرکت را در اختیار دارد.

سوالات متداول

سخن پایانی

قبل از شروع سرمایه‌گذاری در بازار بورس، آشنایی با مفاهیم بورسی بسیار مهم و ضروری است؛ زیرا هرچقدر اطلاعات شما از مفاهیم و اصطلاحات بورسی بیشتر باشد، تصمیمات شما برای انتخاب سهام و سرمایه‌گذاری در آن، پرسودتر بوده و با ریسک کمتری همراه خواهد بود.

در این مقاله، درباره انواع سهام در بازار بورس ایران صحبت کردیم و با شرح هریک، به بررسی تفاوت‌های آن‌ها پرداختیم. امیدواریم که این مقاله مورد توجه شما قرار گیرد.