بازار مالی (به انگلیسی Financial Market) به هر بازاری که در آن معامله اوراق بهادار صورت گیرد، گفته میشود. در بازار مالی فعالان به خریدوفروش داراییهای همچون اوراق بهادار، اوراققرضه، ارز و مشتقات میپردازند.
اگر در نظام اقتصادی کشورها کنکاش کنیم، متوجه یک بخش بسیار مهم در آن به نام بازارهای مالی میشویم.
عناوین مطلب:
بازارهای مالی نقش بهسزایی در سلامت اقتصادی کشورها ایفا میکنند و فرصتهای مالی خوبی را در اختیار علاقهمندان قرار میدهند، بنابراین آشنایی با مفهوم بازار مالی بسیار سودمند خواهد بود.
نکات کلیدی
- به هر بازاری که در آن معامله اوراق بهادار انجام شود، بازار مالی گفته میشود.
- انواع مختلفی از بازارهای مالی وجود دارد از جمله بازار فارکس، بازار سهام و بازار اوراققرضه.
- هنگامی که بازار مالی با شکست مواجه شود، جامعه دچار اختلالات اقتصادی از جمله رکود و بیکاری میشود.
منظور از بازار مالی چیست؟
بازار مالی با تخصیص منابع و ایجاد نقدینگی برای کسبوکارها و کارآفرینان، نقش حیاتی در تسهیل عملکرد روان اقتصاد ایفا میکنند.
در واقع بازارهای مالی اوراق بهادار ایجاد کرده و آنها را در اختیار کسانی که وجوه اضافی برای سرمایهگذاری دارند، قرار میدهند، سرمایهگذاران سرمایه خود را وارد بازار مالی میکنند و وامگیرندگان از این وجوه برای راهاندازی کسبوکار و رشد و توسعه تجاری استفاده مینمایند.
بازارهای مالی با خریدوفروش انواع مختلفی از ابزارهای مالی از جمله سهام، اوراققرضه، ارزها و مشتقات ساخته میشوند.
ویژگی مهم بازارهای مالی شفافیت است.
بازارهای مالی بهشدت به شفافیت اطلاعاتی متکی هستند تا اطمینان حاصل کنند که بازارها قیمتهایی کارآمد و مناسب تعیین میکنند. علاوه بر شفافیت قیمت، هر بازار مالی دارای آییننامهها و قوانین مشخصی در خصوص هزینههای معامله است.
در سراسر جهان و در اکثر کشورها بازار مالی وجود دارند و تنها از نظر حجم متفاوت هستند. برخی از این بازارها بسیار کوچک بوده و تعداد فعالان آن نیز محدود است و در برخی نقاط دیگر مانند بازار بورس نیویورک حجم مبادلات از چند هزار میلیارد دلار در روز نیز تجاوز میکند و افراد زیادی به معامله اوراق بهادار مشغول هستند.
دریافت آموزش بازارهای مالی و شناختن آنها میتواند برای علاقهمندان به معامله بسیار مفید باشد و به آنها کمک کند سود خوبی در این مسیر کسب نمایند.
کارکرد اصلی بازارهای مالی چیست و چرا وجود آنها مهم است؟
بازارهای مالی به دلایل متعددی وجود دارند، اما اساسیترین کارکرد آنها این است که امکان تخصیص کارآمد سرمایه و داراییها را در اقتصاد مالی فراهم میکنند.
بازار مالی با اجازهدادن به بازار آزاد برای جریان سرمایه و تعهدات مالی و پول، سبب رونق بیشتر اقتصاد جهانی میشوند و درعینحال به سرمایهگذاران اجازه میدهند در افزایش سرمایه مشارکت کنند و خود نیز سود کسب نمایند.
به بیان دیگر مهمترین کارکرد بازار مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پساندازی و هدایت آن بهسوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.
بدون بازار مالی، سرمایه نمیتواند به طور کارآمد تخصیص یابد و فعالیتهای اقتصادی مانند تجارت، سرمایهگذاریها و فرصتهای توسعه و رشد بهشدت کاهش پیدا میکنند و اقتصاد کشور دچار مشکلاتی نظیر تورم و بیکاری میشود، ازاینرو است که بازارهای مالی اهمیت فراوانی دارند.
مدیریت سرمایه در بازارهای مالی چگونه است؟
مدیریت سرمایه یا Capital Management به استراتژی مالی گفته میشود که فرد برای بازدهی بیشتر سرمایهاش و دریافت حداکثر کارایی، آن را به کار میگیرد. بهاینترتیب معاملهگر ریسک را کنترل کرده و دارایی خود را حفظ میکند.
مدیریت سرمایه در بازارهای مالی استراتژیهای مختلفی دارد که به معاملهگر در مسیر معامله کمک میکند.
فراکتال در بازارهای مالی چه کمکی میکند؟
فراکتال یک اندیکاتور مبتنی بر الگوی قیمتی ساده است و اغلب در بازارهای مالی مورداستفاده قرار میگیرد.
خارج از بحث معامله و بازار مالی، فراکتال یک الگوی هندسی تکرارشونده است که در بازههای زمانی تکرار میشود. اندیکاتور فراکتال در بازارهای مالی به فرد کمک میکند نقاط برگشت احتمالی نمودار را تعیین کند و بر اساس آن تصمیم بگیرد.
میزان بازدهی بازارهای مالی به چه صورت است؟
بازدهی بازارهای مالی متفاوت است، بنابراین نمیتوان بهطورقطع مشخص کرد که بازار سهام بازدهی بهتری دارد یا بازار طلا و دیگر کالاها. میزان بازدهی یک بازار مالی به عوامل مختلفی بستگی دارد و میتواند در طول زمان متغیر باشد.
معرفی انواع بازارهای مالی
همانطور که پیشتر اشاره کردیم بازارهای مالی انواع مختلفی دارند که بر اساس ابزار و زمان سررسید تقسیمبندی میشوند. در ادامه به بررسی انواع مختلف بازار مالی خواهیم پرداخت:
بازار سهام (Stock Market)
یکی از شناختهشدهترین بازارهای مالی، بازار سهام است. در بازار سهام، شرکتهای پذیرفته شده در بورس، سهام خود را در ارائه میکنند و این سهام توسط معاملهگران و سرمایهگذاران خریدوفروش میشوند.
از این بازار بهمنظور تأمین سرمایه شرکتها از طریق عرضه اولیه سهام نیز بهره برده میشود. پس از عرضه اولیه، سهام شرکتها در بازاری به نام بازار ثانویه معامله میشوند.
معاملات بازار سهام ایران در بورس و فرابورس انجام میگیرند.
معاملات سهام نقش مهمی در اقتصاد ایفا میکنند؛ زیرا از آن بهعنوان دماسنج اقتصاد یاد میشود و سلامت کلی اقتصاد را میسنجد، همچنین در تأمین سود سرمایه و درآمد سود سهام برای سرمایهگذاران نقش ایفا میکند.
شرکتکنندگان اصلی بازار سهام شامل سرمایهگذاران، معاملهگران و متخصصانی هستند که نقدینگی را حفظ میکنند. کارگزاران نیز اشخاص ثالثی محسوب میشوند که معاملات بین خریداران و فروشندگان را تسهیل میکنند، اما موقعیت واقعی در سهام ندارند.
بازار اوراققرضه (Bond Market)
اوراققرضه، اوراقی هستند که سرمایهگذاران آنها را خریداری میکنند و پس از مدتی مشخص با بهرهای که از قبل تعیین شده، پول خود را دریافت میکنند.
بازارهای اوراققرضه را تحت عنوان بازارهای بر پایه بدهی (Debt Markets (Credit Markets)) یا بازارهای درآمد ثابت (Fixed-income markets) نیز میشناسند.
در حقیقت میتوان اوراققرضه را مشابه وام در نظر گرفت. کسی که وام میگیرد در زمان مشخصی باید اصل پول و بهره آن را پرداخت نماید.
شهرداریها، دولتها و ارگانهای مختلف اصلیترین نهادهایی هستند که اوراققرضه منتشر میکنند و از این طریق هزینه لازم برای اجرای طرحها و پروژههای خود را تأمین مینمایند.
بازارهای پولی
بازارهای پولی محصولاتی با سررسید کوتاهمدت و کمتر از یک سال، با نقدشوندگی بالا معامله میکنند و با درجه بالایی از ایمنی و بازده نسبتاً کمبهره مشخص میشوند.
در سطح عمدهفروشی، بازارهای پول شامل معاملات با حجم بالا بین مؤسسات و معاملهگران است. در سطح خردهفروشی، بازارهای پولی شامل وجوه متقابل بازار پول خریداری شده توسط سرمایهگذاران و حسابهای بازار پولی است که توسط مشتریان بانک افتتاح میشوند.
افراد همچنین میتوانند با خرید گواهی سپرده کوتاهمدت در بازار پولی سرمایهگذاری نمایند.
بازار مشتقات (Derivative Markets)
ابزار مشتق قراردادهایی بین 2 یا چند نفر هستند که ارزش هر ورقه باتوجهبه کالای پایه مشخص میشود. این کالای پایه میتواند یک کالای فیزیکی مثل طلا، سهام شرکتها یا شاخصها باشد.
در واقع اوراق مشتق، اوراق بهادار ثانویهای هستند که ارزش آنها صرفاً از ارزش اوراق بهادار اولیه یا کالای پایهای که به آن مرتبط هستند، ناشی میشود؛ بنابراین اوراق مشتق بهخودیخود ارزشی ندارند.
به دلیل وابسته بودن ارزش اوراق مشتق به اوراققرضه، کالاها، ارزها و شاخصهای بازار، بهجای معامله مستقیم سهام، یک بازار مشتق در قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار و سایر محصولات مالی پیشرفته معامله میکند.
بازار فارکس
بازار فارکس که یکی از معروفترین بازارهای مالی محسوب میشود، بازاری است که در آن شرکتکنندگان میتوانند به خریدوفروش و ترید جفتارزها بپردازند.
بازار فارکس بزرگترین بازار مالی جهان و نقدشوندهترین بازار در جهان است و روزانه حجم بسیار عظیمی از معاملات در آن صورت میگیرد که میزان این معاملات از مجموع بازارهای آتی و سهام بیشتر است.
مانند بازارهای فرابورس، بازار فارکس نیز غیرمتمرکز بوده و متشکل از یک شبکه جهانی از رایانهها و کارگزاران از سراسر جهان است. این بازار از بانکها، شرکتهای تجاری، شرکتهای مدیریت سرمایهگذاری، سرمایهگذاران و کارگزاران تشکیل شده است.
بازار کالاها (commodities Markets)
بازار کالا که در کشور ما با عنوان بورس کالا نیز شناخته میشود، بازاری است که تولیدکنندگان و مصرفکنندگان برای تبادل کالاهای فیزیکی در آن به فعالیت میپردازند.
کالاهای زیر در بازار کالا معامله میشوند:
- محصولات کشاورزی مانند ذرت، سویا، گندم و…
- محصولات انرژی مانند نفت، گاز، گازوئیل و…
- فلزات گرانبها مانند طلا، نقره، پلاتین و…
- کالاهایی مانند پنبه، قهوه، شکر و….
بازار مستقیم (OTC)
بازار مستقیم، بازاری غیرمتمرکز است که فعالان، داراییهای کوچک و اوراق بهادار را بدون وساطت کارگزاران معامله میکنند. در این بازار عمدتاً شرکتهای کوچکتر با ریسک مالی بالاتر حضور دارند.
بازار ارزهای دیجیتال (Cryptocurrency Market)
طی سالهای گذشته ارزهای دیجیتال نیز قدم به دنیای معاملات گذاشته و طرفداران زیادی در جهان پیدا کردهاند. در چند سال اخیر شاهد ظهور ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین، اتریوم و… بودهایم. این داراییهای دیجیتال غیرمتمرکز بوده و مبتنی بر فناوری بلاکچین هستند.
امروزه هزاران توکن ارز دیجیتال در دسترس تریدرها است و افراد از هر نقطهی جهان قادر به انجام مبادلات ارز دیجیتال هستند. تریدرها میتوانند با کمک صرافیها، یک ارز دیجیتال را با ارز دیجیتال دیگر یا حتی پول فیات مانند دلار و یورو مبادله کنند.
البته لازم به ذکر است که انتخاب صرافیهای غیرمتمرکز بهتر و ایمنتر است.
انواع بازار مالی بر اساس زمان واگذاری
اگر بخواهیم بازارهای مالی را بر اساس زمان واگذاری تقسیمبندی کنیم، با دو بازار آتی و بازار نقدی روبهرو خواهیم شد که در ادامه به شرح هر یک میپردازیم:
بازار آتی (future Market)
بازار آتی کالا بازاری است که فروشنده و خریدار طبق یک قرارداد تعهد میدهند در زمانی مشخص، مقدار مشخصی از کالا را با قیمتی از پیش تعیین شده معامله کنند.
در حقیقت همانطور که از نام این بازار مشخص است، معامله در زمان آینده صورت میپذیرد، درحالیکه توافق و قراردادها در زمان حال انجام گرفتهاند.
برای مثال فرض کنید یک شخص میخواهد 10 هزار لامپ را با قیمت هر لامپ 100 هزار تومان بفروشد. او با خریدار توافق میکند که کالا را 6 ماه بعد با همان قیمت توافق شده و در تعداد مقرر به خریدار تحویل دهد.
در بازار آتی مفهومی به نام قرارداد آتی وجود دارد. در این بازارها، خریدار و فروشنده برای تحویل آتی کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا، با یکدیگر به توافق میرسند. وقتی قیمت آتی دادوستد، نوسان داشته باشد، معاملهگران با ریسک روبرو خواهند بود؛ زیرا ارزش موجودی آنها ممکن است به طور چشمگیری تغییر یابد.
برای ایمن شدن در برابر تغییرات ناگهانی قیمت، خریداران و فروشندگان میتوانند به بازار تحویل آتی رویآورند که در آن قراردادهای تحویل آتی برای تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یک قیمت مشخص در یک زمان معین تنظیم میشود.
بر اساس این قرارداد، خریدار متعهد میشود که مقدار مشخصی از یک کالا را در تاریخ معین با قیمت معینی از فروشنده تحویل بگیرد و فروشنده متعهد میشود که کالای موردنظر را بر اساس مفاد قرارداد در همان تاریخ و با همان قیمت به خریدار تحویل دهد.
در سررسید قرارداد تحویل آتی، فروشنده با دریافت قیمت، کالای موضوع قرارداد را به خریدار تحویل میدهد و تسویه انجام میشود. بهعبارتدیگر، تسویه قراردادهای آتی بهصورت تحویل فیزیکی کالا است.
بازار نقدی
بازار نقدی یا بازار نقطهای، بازاری است که در آن معاملات کالاها یا اوراق بهادار بهصورت فوری انجام میشوند. در این بازار بر خلاف بازار آتی، مبادله کالا و پول در زمان حال صورت میگیرد.
برای درک بهتر به این مثال ساده توجه کنید. فرض کنید شما به یک فروشگاه لوازمخانگی میروید و یک یخچال خریداری میکنید، شما ملزم به پرداخت کل مبلغ کالا در همان زمان هستید و پس از پرداخت کالا در اختیار شما قرار میگیرد.
انواع بازارهای مالی بر اساس ساختار سازمانی
بازارهای مالی از جهت ساختار و قانونمندی به چند دسته تقسیم میشوند که در ادامه به آنها میپردازیم.:
بازار رسمی یا بورس اوراق بهادار
بازار بورس که اغلب افراد نام آن را شنیدهاند. این بازار خود شامل بازار بورس، بورس کالا، فرابورس و بورس انرژی است.
بازارهای خارج از بورس
بازارهای غیرمتمرکز که مکان فیزیکی مشخصی ندارند و معاملات بهصورت الکترونیکی انجام میگیرند. پیشتر در این مقاله به آنها اشاره کردهایم.
انواع بازارهای مالی بر اساس حق مالی
بازارهای مالی از جهت ماهیت مبادلات با یکدیگر تفاوت دارند. در این تفکیک با دو بازار با نامهای بازار بدهی و بازار سهام مواجه هستیم:
بازار بدهی (Debt Market)
در بازار بدهی، اوراققرضه دولتی، اسناد خزانه دولتی و اوراق مشارکت خریدوفروش میشوند.
بازار سهام (Stock Market)
در بازار سهام یا بورس، سهام شرکتها از طریق بازارهایی قانونمند خریدوفروش میشوند. بازار سهام زیر مجموعه بازار سرمایه است و بزرگترین بازار مالی محسوب میشود که پذیرای شرکتهای کوچک و بزرگ است. بازار سهام تأثیر زیادی بر اقتصاد یک کشور دارد.
انواع بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی
اگر از نظر سررسید تعهدات مالی و ابزار مورد معامله به بازارهای مالی نگاهی بیندازیم، میتوانیم شاهد بازار پول و بازار سرمایه باشیم:
بازار پول (Money Market)
بنا به تعریف، بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر داراییهای مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک سال دارند.
همچنین میتوان از بازار پول بهعنوان بازار ابزارهای مالی کوتاهمدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد.
تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاههای تجاری این امکان را میدهند که بهسرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند.
بازار سرمایه (Capital market)
بر پایه طبقهبندی بازار مالی با نگرش به سررسید داراییها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و داراییهای بدون سررسید اطلاق میشود.
این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پساندازی و تأمین نیازهای سرمایهگذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گستردهتر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.
با درنظرگرفتن این واقعیت که پسانداز و سرمایهگذاری برای رشد اقتصاد حیاتی هستند، بازار سرمایه پلی است که پسانداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد را به واحدهای سرمایهگذاری که بدان نیازمندند انتقال میدهد، بنابراین بازار سرمایه، واحدهای پساندازی و سرمایهگذاران را با یکدیگر ارتباط میدهد.
از طرف دیگر سازوکارهای تعبیه شده در این بازار از طریق رشد حجم پسانداز و سرمایهگذاری، رشد اقتصادی را تسریع میکنند. استفاده از بازار سرمایه برای تأمین مالی مخارج دولت نیز از جمله قدیمیترین و متداولترین شکل مبادلات مالی است.
اتکای دولتها به بازار سرمایه در اغلب اقتصادهای مدرن نهتنها ازاینجهت مهم است که دولتها غالباً اوراق بدهی منتشر میکنند تا بخش عمده هزینههای خود را تأمین مالی نمایند، بلکه استقراض دولت غالباً حجم عظیمی از کل وجوه عرضه شده در بازار توسط وامدهندگان را جذب میکند.
بهروزرسانی سریع و شفافیت اطلاعات موجود در بازار و انعکاس سریع این اطلاعات در قیمتها به کارآمد بودن بازار سرمایه کمک شایانی کرده و در نتیجه یکی از عوامل تعیینکننده در روند اعتمادسازی فعالان به بازار محسوب میشود.
ابزارهای بازار سرمایه
برای آشنایی بیشتر با این بازار تأثیرگذار بهتر است با ابزارهای آن نیز آشنا شویم. این ابزارها به دو دسته کلی ابزارهای تأمین مالی درازمدت و ابزارهای ویژه مدیریت ریسک تقسیم میشوند که در ادامه هر یک را بررسی میکنیم:
1. ابزارهای تأمین مالی درازمدت
در ادامه به معرفی این ابزارها اشاره میکنیم:
سهام
سهام صرفنظر از شکل آن، نشاندهنده منافع مالک در شرکت است و ازآنجاکه طلب و ادعای سهامداران در مورد داراییهای شرکت در مرحله آخر تمام طلبها قرار دارد، منافع سهام بهعنوان “منفعت باقیمانده” شناخته میشود.
سهام عادی
سهام عادی نوعی ابزار سرمایهگذاری است که نشانگر مالکیت دارنده آن در یک شرکت سهامی است و به دو دسته سهام با نام و سهام بینام تقسیم میشود.
سهام ممتاز
سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که دارنده آن نسبت به درآمدها و داراییهای شرکت، حق یا ادعای محدود و معینی دارد. این سهام زمانی منتشر میشود که هزینه سهام عادی بالاتر باشد.
اوراققرضه
اوراققرضه اسنادی هستند که بهموجب آنها ناشر متعهد میشود مبالغ معینی (بهره سالانه) را در فاصلههای زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند و در سررسید، اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
اوراق مشارکت
اوراقی است که سود علیالحساب دارد و صادرکننده اوراق متعهد میشود اصل پول و سود قطعی را در تاریخ معین پرداخت کند.
2. ابزارهای ویژه مدیریت خطر
علاوه بر کارکرد تأمین مالی واحدهای اقتصادی دارای کسری، مقابله با ریسک همراه با سرمایهگذاری و بهویژه ریسک ناشی از نوسانهای قیمتی از دیگر کارکردهای مهم بازار سرمایه است.
این کارکرد بازار سرمایه، از طریق بهکارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام میشود.
اینکه به این ابزارها کلمه مشتق اطلاق میشود به آن دلیل است که ارزش این ابزارها بر اساس ارزش اوراق یا داراییهای دیگر تعیین میشود و در واقع مشتق از داراییهای دیگر است.
معاملهگران این ابزارها، قصد دارند با پذیرش هزینهای اندک، از ریسک زیاد نوسان قیمت اجتناب کرده و آن را به سایر سرمایهگذاران منتقل کنند.
سخن پایانی
افراد همواره سعی دارند از وجوه اضافی خود برای کسب سود بیشتر استفاده کنند. بازار مالی علاوه بر تأثیر شگرف بر اقتصاد کشورها، امکان کسب سود یا پیشرفت را برای افراد علاقهمند فراهم میکنند.
در این مقاله تلاش کردیم به طور کامل مفهوم بازار مالی را شرح دهیم. علاوهبرآن به معرفی انواع بازارهای مالی ایران و جهان و تفاوت هر یک با دیگری پرداختیم.
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- میتوانید در داراییهایی مانند طلا و مسکن سرمایهگذاری کنید
- در صندوقهای سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایهگذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاریها انجام دهید:
نام شرکت | ویژگیها | امتیاز | لینک ثبتنام |
---|---|---|---|
کارگزاری آگاه |
|
برای سرمایهگذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه میشود: