اوراق مرابحه (Murabahah)

اوراق مرابحه (به انگلیسی Murabahah) اوراق بهاداری است که دارندگان آن‌ها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده ورق مالک و طلبکار آن دین است.

اوراق مرابحه چیست؟

به دلیل اختلاف انواع اوراق مرابحه، نمی‌توان تعریف جامع و دقیقی از این اوراق ارائه کرد.اما به طور کلی می‌توان گفت:

اوراق مرابحه اوراق بهاداری است که دارندگان آن‌ها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده ورق مالک و طلبکار آن دین است.

این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانوی هستند.

اوراق مرابحه در نظام حقوقی ایران

عقد مرابحه یکی از انواع عقد بیع است که در آن فروشنده قیمت تمام شده کالا (قیمت خرید به علاوه هزینه‌های مربوطه) را به اطلاع مشتری می‌رساند و سپس تقاضای مبلغ یا درصدی اضافی به عنوان سود می‌کند

ربح به معنای سود است و منظور سودی است که فروشنده به قیمت تمام شده کالا اضافه می‌کند و آن را به اطلاع مشتری می‌رساند. در مرابحه طرفین باید از مبلغ خرید اولیه کالا و هزینه‌های مربوط از قبیل هزینه وزن، حمل‌ونقل و … آگاه باشند.

همچنین چنانچه مشخص شود که فروشنده در اظهار مبلغ تمام شده دروغ گفته یا اشتباه کرده است برای خریدار حق فسخ خواهد بود.

عقد مرابحه می‌تواند بین فروشنده و خریدار اولیه باشد، بدین صورت که خریدار پس از خرید کالا و افزودن مبلغی به عنوان سود و یا هزینه‌های تمام شده، آن را دوباره به فروشنده اول بفروشد.

از این جهت که هم فروشنده و هم خریدار از قیمت خرید و هزینه‌های تمام شده آگاهی کامل دارند، مصداق بارز بیع مرابحه خواهد بود. قانون مدنی متعرض عقد بیع مرابحه نشده و مقررات آن در مورد مطلق بیع است.

انواع اوراق مرابحه

در ادامه مقاله انواع اوراق مرابحه را برای شما تشریح می‌کنیم:

تأمین نقدینگی

در سال 1992 میلادی بخش خصوصی در اقتصاد مالزی نوعی اوراق بهادار منتشر کرد که مبتنی بر بیع‌العینه یا بازخرید دارایی فروخته شده است.
در این روش، مؤسسه ناشر اوراق، دارایی‌های دولت، سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی را به صورت نقد خریده و پولش را می‌دهد، سپس با قیمتی بالاتر و به صورت نسیه مدت‌دار به خود آن‌ها می‌فروشد و در مقابل، از آن‌ها اسناد مالی با مبالغ و سررسیدهای معین دریافت می‌کند.

مؤسسه ناشر می‌تواند منتظر بماند و سررسید مبلغ اسمی اسناد را از خریداران دریافت کند، همچنین می‌تواند در بازار ثانوی آن‌ها را بفروشد (تنزیل کند).

وجود این قبیل مؤسسات مالی و اوراق مرابحه باز خرید دارایی‌ها، این امکان را فراهم می‌کند که از یک طرف، دولت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی که با کمبود نقدینگی مواجه شده‌اند، بتوانند از طریق فروش نقدی و بازخرید نسیه دارایی‌های خود به نقدینگی موردنظر دست پیدا کنند.

و از طرف دیگر، مؤسسات مالی و به تبع آن‌ها صاحبان وجوه مازاد از طریق خرید و فروش این اوراق به سود معینی برسند. البته در بحث و بررسی فقهی این اوراق، چنین معاملاتی محل اشکال است.

برای مثال، فرض کنید که یک شرکت هواپیمایی نیازمند 100 میلیارد ریال نقدینگی است. این شرکت اقدام به تأسیس یک مؤسسه واسط می‌کند.

مؤسسه واسط از طریق انتشار اوراق مرابحه، 100 میلیارد ریال از مردم جمع کرده و یکی از دارایی‌های شرکت هواپیمایی را خریداری می‌کند (برای مثال، یکی از هواپیماهای شرکت را به ارزش 100 میلیارد ریال خریداری می‌کند).

سپس همان دارایی را به قیمت 120 میلیارد ریال به صورت نسیه‌ی یک ساله به شرکت هواپیمایی می‌فروشد و شرکت هواپیمایی متعهد می‌شود که آن مبلغ را در سررسید از طریق شرکت تأمین سرمایه به صاحبان اوراق بپردازد.

روابط حقوقی در اوراق مرابحه نوع دوم، همانند نوع اول است. تنها با این تفاوت که در این نوع، مؤسسه واسط دارایی را از خود بانی به صورت نقد خریداری می‌کند، سپس همان دارایی را با قیمت بالاتری به صورت نسیه یک ساله به خود او می‌فروشد.

بیشتر بخوانید: ریسک نکول چیست و چه اقداماتی برای مدیریت آن باید انجام داد؟

تأمین مالی

در این نوع، بانی برای تأمین مالی خود، اقدام به انتخاب یا تأسیس مؤسسه مالی به منظور خاص با عنوان واسط می‌کند.

واسط با انتشار این اوراق از طریق شرکت تأمین سرمایه، وجوه سرمایه‌گذاران مالی (مردم) را جمع‌آوری کرده و به وکالت از طرف آنان کالای موردنیاز بانی را از تولیدکننده (فروشنده) به صورت نقد خریداری و به صورت بیع مرابحه ی نسیه به قیمت بالاتر به بانی می‌فروشد.

بانی متعهد می‌شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را از طریق شرکت تأمین سرمایه به دارندگان اوراق برساند.

دارندگان اوراق می‌توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و یا قبل از سررسید اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند.

برای مثال، فرض کنید که دولت برای ارتقای سطح حمل و نقل عمومی، نیاز به خرید 1000 واحد اتوبوس به ارزش 1000 میلیارد ریال دارد و به جهت محدودیت بودجه نمی‌تواند قیمت آن‌ها را نقد بپردازد، اما می‌تواند به صورت نسیه یک ساله به 1200 میلیارد ریال خریداری کند.

در این فرض، اقدام به تأسیس یک مؤسسه واسط می‌کند.

واسط، اوراق مرابحه‌ای به ارزش اسمی 1200 میلیارد ریال (برای مثال، یک میلیون ورق یک میلیون و د ویست هزار ریالی) منتشر کرده و در مقابل، 1020 میلیارد ریال (هر ورق یک میلیون و دویست هزار ریالی را به یک میلیون و بیست هزار ریال) از طریق شرکت تأمین سرمایه به مردم واگذار می‌کند.

سپس 20 میلیارد ریال آن را به عنوان هزینه عملیات استفاده می‌کند و با 1000 میلیارد ریال، 1000 واحد اتوبوس خریداری کرده و به قیمت 1200 میلیارد ریال به دولت می‌فروشد.

خریداران اوراق که هر ورق را به یک میلیون و بیست هزار ریال خریده‌اند، می‌توانند صبر کنند و در سررسید یک میلیون و دویست هزار ریال دریافت کنند، همچنین می‌توانند قبل از سررسید بفروشند.

به صورت طبیعی، هر چه به زمان سررسید نزدیک شویم، قیمت اوراق به قیمت اسمی یک میلیون و دویست هزار ریال نزدیک می‌شود.

بازار اولیه این اوراق مبتنی بر خرید و فروش نقد و نسیه دارایی خاص است که از نظر فقهی مشکلی ندارد؛ اما بازار ثانوی آن‌ها بر اساس جواز خرید و فروش دین است که محل بحث و گفتگو است.

اوراق مرابحه و بدهی دولت که در طرح‌های یاد شده گذشت، همان‌طور که قابل خرید و فروش توسط مردم بوده، توسط بانک‌های تجاری و بانک مرکزی نیز قابل خرید و فروش است.

به این بیان که بانک‌های تجاری می‌توانند بخشی از منابع مازاد خود را به خرید این اوراق اختصاص دهند، همان‌طور كه بانک مرکزی می‌تواند برای انجام عملیات بازار نیز از خرید و فروش این اوراق استفاده کند.

رهنی

یکی از کاربردهای مهم این اوراق، تبدیل کردن تسهیلات بانک‌ها و شرکت‌های لیزینگ به اوراق بهادار است.

در این روش، بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) که دارایی‌هایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاه‌ها و خانوارها واگذار کرده است، می‌تواند با تبدیل مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه به اوراق بهادار، منابع خود را تجدید کند.

برای این منظور اقدام به تأسیس واسط می‌کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه، وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری، سپس به وکالت از طرف آنان، قرض‌های حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) خریداری می‌کند.

بانی متعهد می‌شود که در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی قرض‌ها را از بدهکاران دریافت کرده و از طریق شرکت تأمین سرمایه به دارندگان اوراق برساند.

دارندگان اوراق می‌توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود اوراق استفاده کنند و می‌توانند قبل از سررسید، اوراق خود را در بازار ثانوی بفروشند.

محاسبه سود اوراق مرابحه

برای محاسبه سود اوراق مرابحه می‌توانید از ابزار آنلاین محاسبه نرخ مؤثر بازده تا سررسید اوراق بدهی (YTM) متعلق به سازمان بورس اوراق بهادار تهران با آدرس زیر استفاده کنید:

tse.ir/calculators/ytm

نکات مهم قبل از خرید اوراق مرابحه

قبل از خریداری اوراق مرابحه به موارد زیر توجه داشته باشید:

• قبل از خرید اوراق، به انواع اوراق مرابحه توجه کنید و سعی کنید خرید اوراق مرابحه تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری را به سایر آن‌ها ترجیح دهید.
• همیشه قبل از خرید اوراق مرابحه، به تاریخ سررسید، سود سالانه و بندهای موجود در پذیره نویسی دقت کنید.
• قبل از خرید اوراق مرابحه، از سودده بودن سازمان یا بانی مرابحه اطمینان حاصل کنید.
• درصورتی‌که در سازمان یا شرکت، رشدی مشاهده نمی‌کنید، خرید اوراق مرابحه آن، برای شما سودی نخواهد داشت و فقط باید به سود سالانه آن اکتفا کنید.
• قبل از خرید این اوراق، باید کد بورسی مختص خود را بگیرید و از طریق سایت کارگزاری اقدام به خرید اوراق کنید.
• اگر قصد خرید اوراق مرابحه تأمین مالی دارید، این استراتژی را داشته باشید که قصد فروش یا تملک پس از سررسید را دارید.
• ارزش اسمی اوراق مرابحه را تحلیل کنید.
• قبل از سررسید اوراق مرابحه هم قادر هستید آن را به فروش برسانید و پول خود را دریافت کنید، اما در این صورت اوراق شما را کمتر از ارزش اسمی خریداری خواهند کرد.

سخن پایانی

اوراق مرابحه به انگلیسی (Murabahah) اوراق بهاداری است که دارندگان آن‌ها به صورت مشاع، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است و دارنده ورق مالک و طلبکار آن دین است.

در این مقاله به بررسی اوراق مرابحه و انواع آن پرداختیم. لطفا نظرات و تجربیات خود را در مورد استفاده از این اوراق با ما به اشتراک بگذارید.

این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید ...