تورم (به انگلیسی Inflation) از نظر علم اقتصاد به افزایش سطح عمومی تولید پول، در آمدهای پولی و یا قیمت اشاره دارد.
به عنوان مثال؛ در دهه 60 با مبلغ 5 میلیون تومان، به راحتی می‌توانستید یک خانه مناسب در یکی از مناطق خوب تهران خریداری کنید؛ اما همانطور که می‌بینید، امروزه فقط با این مبلغ می‌توان یک گوشی خیلی معمولی خریداری کرد. بنابراین؛ در حال حاضر قیمت اجناس نسبت به چند سال قبل افزایش یافته و دچار تورم شده است.
زمانی که تورم ایجاد می‌شود، تاثیرات زیادی بر اقتصاد کشور می‌گذارد؛ با این وجود مخالفان و موافقانی دارد. در واقع؛ تعداد زیادی از اقتصاددانان بر این باورند که وجود مقداری تورم برای توسعه اقتصاد کشور لازم است؛ اما افزایش بی‌رویه و غیرقابل کنترل آن، علاوه بر اینکه موجب کاهش ارزش پول کشور می‌شود، ممکن است رکود اقتصادی هم به همراه داشته باشد.
عناوین مطلب:
به همین دلیل است که کشورهای مختلف در سراسر دنیا از روی عمد، با چاپ پول یا دستکاری در نرخ بهره بانک‌ها، مقداری تورم سالانه ایجاد می‌کنند.
بیشتر بخوانید: چگونه دولت می‌تواند تورم را کنترل کرده و کاهش دهد؟
به طور معمول؛ بانک‌های مرکزی یک نرخ سالانه و مشخصی دارند که هر سال قیمت‌ها باید با توجه به نرخ تعریف شده تغییر کند. به عنوان مثال؛ فرض کنید نرخ تورم سالانه 4 درصد باشد و اگر فرضا شما برای خرید یک کیلو خیار 3000 تومان پرداخت می‌کنید، بایستی سال بعد برای خرید همان مقدار خیار 3120 تومان بپردازید؛ یعنی 4 درصد بیشتر نسبت به سال قبل.
اما واقعیت این است که این نرخ، همواره به این شکل کار نمی‌کند؛ چرا که اگر این‌گونه بود، قیمت یک خانه 5 میلیون تومانی به 3 میلیارد تومان نمی‌رسید!
انواع مختلف تورم
در ادامه به تشریح انواع مختلف می‌پردازیم:
تورم خفیف
تورم خفیف، فاز اولیه از وجود تورم در یک کشور است. به طور مثال؛ چنانچه در کشوری نرخ تورم 4 درصد باشد ولی به 6 درصد افزایش یابد، به آن تورم متحرک (Walking inflation) می‌گویند که در این مرحله، این موضوع خفیف بوده و قابل کنترل است.
تورم شدید
اگر این نرخ دو رقمی شود و به طور مثال در حدود 10 الی 20 درصد باشد، فاز دوم که “تورم روان (Running inflation)” نام دارد، آغاز خواهد شد. در این حالت، ارزش پول کشور به سرعت کاهش می‌یابد و تاثیرات منفی زیادی برای کشور و شهروندان آن به همراه دارد. به عنوان مثال؛ قیمت‌ها به سرعت افزایش یافته و قشر کم درآمد جامعه توان خرید خود را بیش از پیش از دست خواهند داد.
علاوه بر این؛ به دلیل اینکه درآمد‌ها همگام با هزینه‌ها افزایش پیدا نمی‌کند، کالاهای کمتری خریداری می‌شود و اقتصاد به سمت بحران پیش خواهد رفت.
بیشتر بخوانید: منظور از تورم چیست؟ + نحوه محاسبه تورم در ایران
ابرتورم
مرحله بعدی، ابرتورم (HyperInflation) نام دارد که بسیار کم در جوامع اتفاق می‌افتد؛ اما اگر رخ دهد، بدترین اتفاق ممکن برای اقتصاد یک کشور محسوب می‌شود. در این مرحله؛ افزایش نرخ تورم غیرقابل کنترل خواهد بود و حتی مرز 50 درصد را نیز رد می‌کند. در این شرایط، اقتصاد جامعه دچار فروپاشی شده و مردم اعتماد خود را به پول ملی از دست می‌دهند. اکثر مردم در چنین وضعیتی، شروع به احتکار مواردی چون طلا به جای پول می‌کنند.
بیشتر بخوانید: 7 روش برای حفظ ارزش پول در برابر تورم ایران!
به طور کلی در شرایط ابرتورم، موسسات مالی بی اعتبار شده و به سوی ورشکستگی پیش خواهند رفت. اگرچه وقوع این پدیده در اقتصاد جوامع بسیار نادر است؛ اما در چندین کشور شاهد آن هستیم.
رکورد تورمی
علاوه بر 3 حالت موجود، شکل دیگری از آن به نام “رکود تورمی” نیز وجود دارد که در این حالت، با وجود اینکه اقتصاد جامعه در رکود است، اما همچنان قیمت‌ها در حال افزایش هستند.
نحوه محاسبه تورم
درصد نرخ تورم موجود را می‌توان از فرمول زیر به دست آورد:
که در آن:
شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI): روشی است که توسط دولت‌ها، برای تعیین قیمت خرده‌فروشی کالا و خدمات، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این روش، بیش از 80 هزار کالا و خدمات از چندین هزار دسته مختلف، در گروهی به نام “سبد بازار” را مد نظر قرار می‌دهند و تغییرات قیمت آنها را بررسی می‌کنند. به طور کلی؛ تغییرات در CPI به منظور ارزیابی تغییرات قیمت مرتبط با هزینه زندگی مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن را به یکی از رایج‌ترین آمارهای مورد استفاده جهت شناسایی دوره‌های تورمی تبدیل می‌کند.
علل ایجاد تورم چیست؟
به طور کلی، شرایط مختلفی در ایجاد این موضوع دخیل هستند؛ اما دو مورد “افزایش هزینه‌ها” و “افزایش تقاضا”، از مهمترین علل ایجاد آن به شمار می‌روند که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
ناشی از افزایش هزینه‌ها
در این نوع، هزینه تولید کالا و خدمات افزایش می‌یابد که در نهایت منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود. در این حالت، کاهش در عرضه رخ می‌دهد اما هیچ کاهشی در میزان تقاضا اتفاق نمی‌افتد.
در تورم ناشی از افزایش هزینه، معمولا افزایش قیمت مواد اولیه، باعث افزایش قیمت کالاهای مرتبط نیز می‌شود. در چنین حالتی، با کمبود عرضه برای مواد اولیه‌ای مانند نفت مواجه هستیم که موجب افزایش قیمت کالای نهایی خواهد شد. علاوه بر این، وقوع بلایای طبیعی می‌تواند باعث کمیاب شدن مواد اولیه شود که این اتفاق، افزایش قیمت را به همراه دارد.
به عنوان مثال؛ فرض کنید که کارخانه‌ای برای تامین مواد اولیه خود، نیاز به واردات دارد. در چنین شرایطی، اگر قیمت ارز افزایش یابد(یعنی افزایش قیمت)، کارخانه‌دار مجبور به افزایش قیمت تولیدات خود می‌شود تا بتواند کار تولید را ادامه دهد(یعنی ایجاد تورم).
بیشتر بخوانید: 9 تاثیر تورم بر اقتصاد و کسب و کارها
ناشی از افزایش تقاضا
برخلاف نوع قبلی که حاصل کاهش عرضه و عدم تطابق عرضه و تقاضا با یکدیگر بود؛ تورم ناشی از تقاضا، دقیقا زمانی رخ می‌دهد که تقاضا افزایش یافته و شرکت‌ها برای پاسخ به این حجم از تقاضا، مجبور به افزایش تولید و عرضه محصولات خود هستند.
در این حالت ما با تورم ناشی از فشار تقاضا مواجه هستیم که اگرچه افزایش قیمت را به همراه دارد؛ اما نمایانگر یک اقتصاد پررونق است که در آن، صاحبان کسب و کار تمایل به وقوع این نوع دارند؛ زیرا تمایل مردم به خرج پول‌های خود افزایش می‌یابد.
توجه داشته باشید که چنین کاری برای جبران هزینه‌ها در یک بازار راکد انجام نخواهد شد؛ بلکه به منظور درآمد بیشتر و صرف آن برای افزایش تولید یک کالای خوب صورت می‌گیرد.
علاوه بر این؛ عده‌ای از اقتصاددانان معتقدند که افزایش قیمت ناشی از تقاضا، می‌تواند در نتیجه اشتغال بالا در یک اقتصاد ایجاد شود که به معنای افزایش درآمد مردم است.
البته لازم به ذکر است که این نوع تورم نیز منجر به صدور بی‌رویه پول می‌شود که ارزش آن را پایین آورده و مستلزم افزایش قیمت است.
بیشتر بخوانید: اثر تورم بر بورس؛ بورس و تورم چه رابطه‌ای دارند؟
نمونه‌هایی از تورم در جهان
در ادامه به مهمترین نمونه‌های دوران تورمی در جهان می‌پردازیم:
ابرتورم آلمان
بعد از اتمام جنگ جهانی اول، آلمان (دولت وایمار) که به عنوان یکی از مقصران اصلی جنگ شناخته شده بود، مجبور به پرداخت غرامت سنگینی شد. از طرفی دولت آلمان مایل به درگیری نظامی با همسایگان اروپایی خود نبود و از طرف دیگر، قصد افزایش مالیات و تشویش اذهان عمومی را هم نداشت. بنابراین؛ دولت تصمیم گرفت که برای پرداخت بدهی‌های خود، به شکل بی‌رویه‌ای پول چاپ کند که با این کار، مارک آلمان به طرز وحشتناکی سقوط کرد.
جالب است بدانید که در آن زمان، تورم به حدی شدت یافته بود که کودکان از دسته‌های اسکناس بی‌ارزش 50 میلیون مارکی برای بازی استفاده می‌کردند.
ابرتورم زیمبابوه
در دهه 2000 میلادی، کشور زیمباوه هم دچار یک ابرتورم شد. تعداد زیادی از اقتصاددانان بر این باورند که دولت زیمبابوه در جنگ دوم کنگو، برای تامین بودجه کشور، اقدام به چاپ بی‌رویه پول کرد که این موضوع باعث ایجاد ابرتورم در این کشور شد.
این نرخ به قدری زیاد بود که امکان بازیابی و نجات واحد پولی زیمباوه وجود نداشت. در نهایت؛ سران کشور تصمیم گرفتند که ارز رایج کشور را منحل کنند و ارز خارجی را جایگزین آن نمایند.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم؛ تورم معیاری برای سنجش میزان افزایش یا کاهش قیمت کالا و خدمات است.
با افزایش قیمت و کاهش ارزش پول، تورم نیز بالا می‌رود. اگرچه میزان خفیف آن می‌تواند باعث رشد اقتصادی شود؛ اما اگر از کنترل خارج شود و به سمت شدید شدن یا ابرتورم برود، اثرات بسیار مخربی بر جامعه خواهد داشت.
مقالات مرتبط:
شما در بورس، علاوه بر خرید و فروش سهام:
- می‌توانید در دارایی‌هایی مانند طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کنید
- در صندوق‌های سرمایه گذاری بدون ریسک، سود ثابت بگیرید
برای شروع سرمایه‌گذاری، افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:
برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود: