آموزش کامل عرضه اولیه سهام (هرآنچه باید بدانید)

اگر قصد ورود به بورس را دارید، حتماً درباره عرضه اولیه سهام چیزهایی شنیده‌اید.

بسیاری از سرمایه‌گذاران از طریق شرکت در عرضه اولیه سهام وارد بورس می‌شوند و فعالیت خود را در بازار سرمایه آغاز می‌کنند.

عرضه‌های اولیه از پرطرفدارترین رویدادهای بورس تهران هستند؛ زیرا در اکثر مواقع سود مطمئن و مناسبی را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کنند.

عرضه اولیه سهام فرصتی مهم و ارزشمند برای سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و خود بازار محسوب می‌شود و از جنبه‌های مختلفی دارای اهمیت است. در این مقاله به صورت قدم به قدم، به آموزش عرضه اولیه سهام و توضیح آن از منظر سرمایه‌گذاری می‌پردازیم. بنابراین اگر برای شما هم این سوال پیش آمده که عرضه اولیه سهام چیست و چطور باید وارد آن شد، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

بیشتر بخوانید: چگونه سرمایه‌مان را وارد بورس کنیم؟

عرضه اولیه سهام چیست؟

به زبان ساده، عرضه اولیه (به انگلیسی initial public offering یا IPO) به این معناست که سهام یک شرکت برای اولین بار در بورس عرضه می‌شود.

بازار از جهات مختلفی قابل دسته‌بندی است. یکی از آن‌ها تقسیم بازار به دو بازار اولیه و ثانویه است. بازار اولیه جایی است که در آن، عرضه اولیه سهام یا دیگر دارایی‌های مالی اتفاق می‌افتد و پس از آن، خرید و فروش سهام بین سهامداران و معامله‌گران در بازار ثانویه انجام می‌شود.

در واقع بازارهای اولیه و ثانویه دو مکان مختلف با مرزبندی مشخص نیستند؛ هر دوی این بازارها دقیقاً یکسان‌اند و تنها تفاوت آن‌ها در این موضوع است که در بازار اولیه، آن دارایی برای بار اول عرضه می‌شود.

بیشتر بخوانید: بازار ثانویه چیست و چه تفاوتی با بازار اولیه دارد؟

عرضه اولیه سهام در سال‌های اخیر در بورس تهران رونق بسیاری داشته و طرفداران زیادی پیدا کرده است؛ زیرا بسیاری از عرضه‌های اولیه برای سرمایه‌گذاران سودآور بوده‌اند. همچنین سرمایه‌گذاری در بورس از طریق شرکت در عرضه اولیه کار دشواری نیست و به دانش و تخصص خاصی نیاز ندارد؛ بنابراین افراد بسیاری به‌راحتی در این موقعیت کم‌ریسک سرمایه‌گذاری کرده و این‌گونه راه خود را به بازار بورس باز می‌کنند.

قبل از این که روش بوک‌بیلدینگ برای عرضه اولیه در بورس تهران به کار رود، خریداری سهام در عرضه اولیه کار آسانی نبود و اغلب با مشکل مواجه می‌شد. علت این مسئله آن بود که سفارشات زیادی به صورت همزمان به سامانه معاملاتی ارسال می‌شد و از آنجا که تعداد سهام عرضه‌شده محدود بود، در نهایت تعداد زیادی از افراد در عرضه‌های اولیه دست خالی می‌مانند.

اما در حال حاضر این روش تغییر کرده و خرید عرضه اولیه با سهولت بیشتری انجام می‌شود.

امروزه عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بورس تهران به روش بوک‌بیلدینگ (ثبت سفارش یا Book Building) انجام می‌شود. در این روش نیازی نیست که خریداران سهام، در یک لحظه سفارش را وارد سیستم کنند و نوبت ارسال سفارش مهم نیست.

عرضه اولیه سهام با روش ثبت سفارش، دارای این ویژگی‌هاست:

• یک بازه زمانی برای ثبت سفارش در نظر گرفته می‌شود؛ مثلاً از ساعت 10 صبح تا 12:30 ظهر.
• برای قیمت قابل ثبت بازه مشخصی تعیین می‌شود؛ مثلاً از 265 تا 285 تومان.
• حداکثر سهام قابل خرید توسط یک کد معاملاتی هم اعلام می‌شود؛ برای مثال 1000 سهم به ازای هر کد معاملاتی.

به این ترتیب شما به عنوان خریدار عرضه اولیه سهام می‌توانید در آرامش، در زمان اعلام شده قیمت مورد نظرتان را وارد سیستم کنید. پس از اینکه بازه زمانی اعلام‌شده به پایان رسید، سفارشاتی که توسط شما و سایر افراد وارد سامانه معاملاتی بورس شده طبق قوانین پردازش می‌شود.

بنابراین شخصی که در انتهای بازه زمانی تعیین‌شده سفارش خود را ارسال می‌کند، با کسی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده است هیچ تفاوتی ندارد.

البته اگر فرد سفارش خرید سهام را در قیمت بالاتری وارد کند، احتمال خرید سهام افزایش می‌یابد. با توجه به این که تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه بسیار زیاد است، تقریباً همه افراد سفارش خود را در سقف قیمت ارسال می‌کنند.

بنابراین کسانی که در عرضه اولیه سهام، سفارش خرید را در حداکثر قیمت ارسال نکنند، به احتمال قوی هیچ سهامی به دست نمی‌آورند.

آموزش عرضه اولیه سهام؛ مراحل خرید عرضه اولیه

اگر به تازگی با سرمایه‌گذاری در بورس آشنا شده‌اید احتمالا نمی‌دانید راه شرکت در عرضه اولیه سهام چیست و چگونه باید آن را انجام داد.

خرید سهام در عرضه اولیه برای همه افرادی که دارای کد بورسی (کد معاملاتی) باشند، آزاد است.

شما هم با در دست داشتن کد معاملاتی می‌توانید به روشی که در ادامه توضیح خواهیم داد، در عرضه اولیه سفارش خود را برای خرید سهام ثبت کنید.

توجه: اگر هنوز کد بورسی خود را دریافت نکرده‌اید، طبق راهنمای این صفحه می‌توانید آن را در هر شهری که هستید دریافت کنید.

دریافت کد بورسی رایگان است و زمان چندانی هم از شما نمی‌گیرد؛ خصوصاً در حال حاضر که بسیاری از مراحل آن به صورت آنلاین انجام می‌شود.

پس از دریافت کد بورسی، نام کاربری و رمز عبور ورود به نرم‌افزار معاملاتی توسط کارگزاری برای شما ارسال می‌شود و سپس می‌توانید فعالیت خود را در بورس شروع کنید.

بیشتر بخوانید: آموزش گام‌به‌گام احراز هویت غیرحضوری در سامانه سجام

قدم اول: اطلاع از عرضه اولیه

اولین قدم در آموزش عرضه اولیه سهام، کسب اطلاع از زمان انجام آن و سایر جزئیات هر عرضه اولیه، از جمله بازه قیمتی و حداکثر سهام اختصاص‌یافته به هر کد معاملاتی است.

عرضه‌های اولیه معمولاً چندین بار در سال انجام می‌شوند. به طور کلی تعداد عرضه‌های اولیه چندان زیاد نیست. برای نمونه در سال 97 به طور کلی 22 عرضه اولیه انجام گرفت.

برای اطلاع از عرضه‌ اولیه باید اخبار سایت‌های بورسی و کانال‌های خبری که این مسائل را پوشش می‌دهند را پیگیری کنید. بیشتر کارگزاری‌ها نیز این عرضه‌ها را به مشتریان خود اطلاع می‌دهند.

مدتی پیش، این امکان فراهم بود که افراد با کارگزاری خود قراردادی ببندند که طبق آن، ثبت سفارش خرید سهام در عرضه اولیه به صورت خودکار توسط کارگزاری انجام شود. در حال حاضر طبق دستورالعمل سازمان بورس و شرکت فرابورس ایران، این امکان لغو شده است و علاقه‌مندان باید به صورت دستی سفارش خود را ثبت کنند.

بنابراین وقتی کد بورسی خود را از کارگزاری دریافت کردید، نحوه کسب اطلاع از عرضه اولیه در آن کارگزاری را پیگیری کنید. این موضوع را می‌توانید در سایت کارگزاری بررسی کنید یا از طریق تماس با کارگزاری یا مراجعه حضوری درباره آن بپرسید.

پس از اینکه از تاریخ عرضه اولیه اطلاع پیدا کردید، حوالی ساعت 10 صبح همان روز وارد سایت tsetmc.com شوید و اطلاع‌رسانی‌های ناظر بازار را دنبال کنید.

اطلاعیه‌های ناظر بازار به شکل یک اعلام کوچک در گوشه سمت چپ و پایین صفحه نمایش داده می‌شود؛ مانند شکل زیر:

پس از کلیک روی اعلام اشاره شده، پیام‌های ناظر بازار برای نمادهای مختلف را مشاهده می‌کنید.

در صورتی که قرار باشد عرضه اولیه در روز جاری اتفاق بیفتد، در این پیام‌ها زمان و چگونگی این عرضه وجود خواهد داشت.

معمولاً ناظر بازار بین ساعات 10 تا 13، پیام مربوط به عرضه اولیه را منتشر می‌کند.

نکته: می‌توانید پیام‌های ناظر بازار در دو روز معاملاتی اخیر را در این صفحه از سایت بورس مشاهده کنید.

در این تصویر، نمونه‌ای از پیام ناظر بازار در خصوص عرضه اولیه را می‌بینید:

همانطور که مشخص است، در پیام ناظر بازار این اطلاعات وجود دارد:

• تاریخ عرضه اولیه
• تعداد کل سهام قابل عرضه
• ساعت مجاز برای ثبت سفارش
• سهمیه هر نفر (هر کد معاملاتی)
• بازه قیمت هر سهم
• سایر شرایط ثبت سفارش

باید به تک‌تک جزئیات این پیام دقت کنید؛ زیرا وارد کردن اطلاعات اشتباه باعث می‌شود عرضه اولیه سهام به شما تعلق نگیرد.

پیام ناظر در سامانه معاملاتی کارگزاری‌های مختلف هم نمایش داده می‌شود و از آن طریق هم می‌توانید از عرضه‌های اولیه باخبر شوید.

قدم دوم: ارسال سفارش

بعد از این که با مشاهده پیام ناظر از جزئیات عرضه اولیه آگاه شدید، باید موجودی حساب معاملاتی خود نزد کارگزاری را به اندازه لازم افزایش دهید تا بتوانید در عرضه اولیه شرکت کنید. سپس باید در بازه زمانی که ناظر مشخص کرده است، سفارش خرید عرضه اولیه را ارسال کنید.

علاوه بر این، سهمیه هر فرد مشخص شده است و اگر سفارش خرید خود را بیش از این مقدار قرار دهید، هیچ سهامی به شما تعلق نمی‌گیرد.

به قیمت مجاز بسیار دقت کنید. قیمت سفارشی که ثبت می‌کنید، باید با قیمت اعلام‌شده دقیقاً مطابقت داشته باشد. همان‌طور که اشاره شد، تقاضا برای خرید عرضه اولیه همواره در حال رشد بوده و عرضه محدود است؛ بنابراین معمولاً همه افراد سقف قیمت مجاز را در فرم سفارش خرید وارد می‌کنند.

در ابتدای آموزش عرضه اولیه سهام اشاره کردیم که برای خرید عرضه اولیه باید کد بورسی داشته باشید و پس از دریافت کد بورسی، کارگزاری رمز عبور و نام کاربری ورود به سیستم معاملاتی آنلاین را برای شما ارسال می‌کند.

در بازه زمانی معین وارد سیستم معاملاتی‌تان شوید و در صورت نیاز، موجودی خود را از طریق واریز وجه آنلاین افزایش دهید.

محاسبه موجودی لازم برای خرید عرضه اولیه بسیار ساده است؛ تنها کافی است که سهمیه هر کد معاملاتی را در حداکثر قیمت مجاز ضرب کنید تا حداکثر مبلغ مورد نیاز را به دست آورید. مثلاً اگر حداکثر قیمت عرضه 2,750 ریال و سهمیه هر نفر حداکثر 2,000 سهم باشد، حداکثر مبلغ مورد نیاز برای خرید 550,000 تومان خواهد بود.

بیشتر بخوانید: بدون نقدینگی، عرضه اولیه بخرید؛ آموزش خرید عرضه اولیه رایگان!

سپس در ساعت مشخص‌شده برای عرضه اولیه، سفارش خود را مطابق جزئیات ارسال کنید.

نکته: فرم ثبت سفارش بالا مربوط به نرم‌افزار معاملاتی کارگزاری آگاه است ولی به طور کلی، اطلاعات مورد نیاز و فرآیند ثبت سفارش برای خرید سهام در عرضه اولیه، در کارگزاری‌های مختلف تفاوت چندانی ندارد.

پس از ارسال سفارش، باید پیغامی مبنی بر موفقیت‌آمیز بودن آن ببینید. برای کسب اطمینان از ثبت صحیح سفارش و ارسال شدن آن، می‌توانید لیست سفارشات را بررسی کنید.

پس از اینکه سفارش ارسال شد، نیاز به انجام کار خاص دیگری نیست. تخصیص سهام به کدهای معاملاتی که ثبت سفارش کرده‌اند توسط سیستم انجام می‌شود و سپس نتیجه آن قابل مشاهده خواهد بود.

قدم سوم: بررسی نتیجه

تخصیص سهام به هر کد معاملاتی پس از پایان زمان اعلام‌شده برای خرید انجام می‌شود. بورس با توجه به تعداد شرکت‌کنندگان و قیمت واردشده توسط آن‌ها، سهام را بین شرکت‌کنندگان توزیع می‌کند.

حدود ساعت 17 یا 18 موجودی سهام‌تان را بررسی کنید تا از میزان سهام تعلق گرفته به خودتان مطلع شوید.

در یک عرضه اولیه، حالت‌های مختلفی می‌تواند رخ دهد که در ادامه توضیح داده می‌شود. برای خرید سهام در عرضه اولیه، نیازی نیست که این حالت‌ها را یاد بگیرید. این قسمت تنها برای آموزش بیشتر و افزایش اطلاعات گفته می‌شود.

حالت‌های مختلف عرضه اولیه

در فرآیند عرضه اولیه و تخصیص سهام، پنج حالت می‌تواند اتفاق بیفتد که در ادامه توضیح داده می‌شود.

وضعیت اول

در وضعیت اول، حجم کل سفارشات در سقف قیمت، از تعداد سهام قابل عرضه بیشتر است.

در این صورت قیمت پایانی سهم همان سقف قیمت خواهد بود. برای تخصیص سهام در این حالت، ابتدا تعداد حداقلی مشخص و از اولین تا آخرین سفارش عرضه انجام می‌شود. سپس این عمل دوباره از ابتدا تا انتها تکرار می‌شود و تا جایی ادامه می‌یابد که میزان سهام مشخص به پایان برسد.

مثال:

• تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
• حجم سفارشات ثبت شده در سقف: 20 میلیون سهم
• محدودیت هر کد: 1000 سهم (20000 کد)
• نحوه تخصیص: با توجه به نظر ناظر، یک حداقل (برای مثال 200 سهم) مشخص می‌شود.

حال به این 20000 نفر از نفر اول تا نفر بیست‌هزارم، یک بار 200 عدد سهم داده می‌شود، دوباره 200 سهم دیگر و این دور آنقدر ادامه می‌یابد تا تعداد سهم عرضه‌شده به اتمام برسد.

پس در این مرحله به کسانی که سفارش خرید را پایین‌تر از سقف قیمت گذاشته‌اند هیچ سهامی نمی‌رسد.

وضعیت دوم

در وضعیت دوم، حجم کل سفارشات ثبت‌شده برابر با تعداد سهام قابل عرضه است.

در این شرایط بر اساس اولویت قیمتی از بالاترین تقاضا تا کف قیمتی عرضه انجام می‌شود و قیمت پایانی به همان روش میانگین موزون قیمت تخصیص‌یافته در بازار عادی خواهد بود.

وضعیت سوم

در وضعیت سوم، حجم کل سفارشات ثبت‌شده در دامنه قیمت، بیشتر از تعداد قابل عرضه است.

در این صورت ابتدا عرضه بر اساس اولویت قیمتِ ثبت سفارش انجام می‌شود؛ یعنی به‌ترتیب از بالاترین قیمت تا پایین‌ترین قیمت سهام تخصیص می‌یابد.

پس از این مرحله، اگر حجم سفارشات در پایین‌ترین قیمت از تعداد سهام باقی‌مانده بیشتر باشد، مشابه حالت اول که بالاتر توضیح داده شد، یک میزان حداقلی سهام مشخص می‌شود و طبق آن سهام باقی‌مانده اختصاص می‌یابد.

مثال:

• تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
• حجم سفارشات ثبت‌شده: 20 میلیون سهم
• دامنه قیمتی فرضی: 1000 تا 1100 ریال
• نحوه تخصیص: اگر حجم سفارشات ارسال‌شده بین 1001 تا 1100 ریال برابر با 5 میلیون سهم باشد، ابتدا بر اساس اولویت قیمتِ ثبت سفارش به این افراد سهام تعلق می‌گیرد.

سپس بر اساس تعیین حداقل (مانند وضعیت اول)، 5 میلیون سهم باقی‌مانده بین کسانی که سفارش خود را در کف قیمت ارسال کرده‌اند (1000 ریال) تقسیم می‌شود.

وضعیت چهارم

در این حالت حجم کل سفارشات ثبت‌شده از تعداد کل سهام قابل عرضه کمتر است، ولی به گونه‌ای که پس از اعمال تمام یا بخشی از تعهد خرید، کل سهام قابل عرضه معامله شود.

در صورتی که ایفای تعهد خرید حداقل به میزان 50 درصد کل تعهد و بیش از 10 درصد کل سهام قابل عرضه باشد، قیمت عرضه معادل قیمت کف خواهد بود.

مثال:

• تعداد سهام قابل عرضه: 10 میلیون سهم
• حجم سفارشات ثبت‌شده: 6 میلیون سهم
• تعهد سهامدار عمده: 50 درصد = 5 میلیون سهم
• نحوه تخصیص: با توجه به این که حجم سفارشات خرید از تعداد سهام قابل عرضه کمتر است، باید 4 میلیون سهم باقی‌مانده توسط متعهد خرید خریداری شود.

چون بیش از 10% سهام قابل عرضه (یعنی بیش از 1 میلیون سهم) را متعهد خریداری کرده است، قیمت عرضه معادل کف قیمت خواهد بود.

وضعیت پنجم

در حالت آخر، حجم کل سفارشات ثبت‌شده در عرضه اولیه به اندازه‌ای کم است که با اعمال تعهد خرید هم کل سهام قابل عرضه معامله نمی‌شود.

در این صورت عرضه اولیه سهام لغو شده و انجام نمی‌شود. این اتفاق به آن معناست که عرضه شکست خورده است و اطلاعیه عرضه اولیه باید دوباره و در قیمت پایین‌تری اعلام شود.

مرحله پس از خرید عرضه اولیه سهام چیست؟

اگر موفق شدید اولین عرضه اولیه خود را خریداری کنید، به شما تبریک می‌گوییم. اکنون قسمت اصلی کار انجام شده است.

معمولاً در روز معاملاتی بعد از عرضه اولیه، برای سهام شرکت عرضه‌شده صف خرید شکل می‌گیرد. صف خرید به این معناست که قیمت به حداکثر دامنه نوسان خود می‌رسد و سفارشات زیادی برای خرید سهام ثبت می‌شوند. این موضوع به یک روال تقریباً قابل پیش‌بینی در بورس تهران تبدیل شده است.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره دامنه نوسان بورس (آپدیت 1401)

اولین تجربه‌ سرمایه‌گذاری بسیاری از افراد در بورس تهران، خرید عرضه اولیه است که به تجربه شیرینی تبدیل می‌شود؛ زیرا وقتی سهام شرکتی برای اولین بار عرضه می‌شود، معمولاً تا چند روز در وضعیت صف خرید است. بنابراین معمولاً تا چند روز شاهد رشد 6 درصدی ارزش سهام این شرکت‌ها هستیم.

البته این موضوع فقط تا چند روز ادامه می‌یابد. صف خرید سهام گاهی تا 2 روز، گاهی 3 روز و گاهی یک هفته باقی می‌ماند. در مواقع نادر، صف خرید تا بیش از 10 روز طول می‌کشد و قیمت سهم به‌شدت رشد می‌کند.

رشد قیمت سهم پس از عرضه اولیه به عوامل زیر بستگی دارد:

• تعداد سهام عرضه‌شده: معمولاً هر قدر تعداد سهام عرضه‌شده کمتر بوده باشد، فروشندگان کمتری هم وجود خواهند داشت.
• رفتار سهامدار عمده: اگر سهامدار عمده پس از عرضه اولیه، سهام دیگری عرضه نکند، معمولاً سهام رشد بیشتری می‌کند.
• جو کلی بازار: در زمانی که جو کلی بازار مثبت است و همه خوش‌بین هستند، افراد کمی حاضر به فروش می‌شوند.
• اخبار و شایعات پیرامون سهم: گاهی اخبار و شایعات منفی یا مثبتی پیرامون سهام عرضه‌شده شکل می‌گیرد و افراد بر اساس این شایعات و اخبار تصمیم می‌گیرند.

تصمیم‌گیری برای فروش سهام بر عهده شماست. حتی می‌توانید روز پس از عرضه اولیه، سهام خود را بفروشید ولی به عنوان یک توصیه کلی، بهتر است تا زمانی که صف خرید برای سهم وجود دارد، سهام خود را نگهداری کنید.

بیشتر بخوانید: بهترین زمان فروش عرضه اولیه چه زمانی است؟

حتی می‌توانید در روزهای پس از عرضه، باز هم از این سهم خریداری کنید؛ زیرا محدودیت خرید فقط در روز عرضه اولیه وجود دارد و پس از آن، محدودیت برداشته می‌شود.

به طور کلی عرضه اولیه در بورس تهران اغلب اوقات با حواشی زیادی انجام می‌شود. معمولاً سهم‌هایی که به‌تازگی در بورس عرضه می‌شوند تا مدتی مورد توجه قرار می‌گیرند ولی پس از مدتی از میزان توجه به آن‌ها کاسته می‌شود.

سخن آخر

به دلیل تقاضای بسیار زیادی که برای عرضه‌های اولیه شکل گرفته، معمولا سهمیه کمی به افراد شرکت‌کننده تعلق می‌گیرد. با این حال، خرید سهام در عرضه اولیه یک راه بی‌خطر برای تجربه اولین سرمایه‌گذاری در بورس است؛ زیرا بیشتر مواقع مقداری سود نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند.

در عرضه اولیه با بوک‌بیلدینگ، یک بازه زمانی، بازه قیمتی مجاز برای خرید و سهمیه معینی برای هر کد معاملاتی در نظر گرفته می‌شود. همه افراد باید بر اساس این اطلاعات که توسط ناظر بازار در روز عرضه اعلام می‌شود، سفارش خود را در ساعت مشخص شده ارسال کنند. تخصیص سهام به کدهای معاملاتی، توسط ناظران انجام می‌شود و در صورت وجود تقاضای بالا، معمولاً همه افراد به طور مساوی از عرضه‌ها بهره‌مند می‌شود.

با توجه به شرایط مطلوب سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه سهام، انجام این کار به همه تازه‌کاران بورس توصیه می‌شود. علاقه‌مندان به آغاز فعالیت در بورس می‌توانند پس از درک این که عرضه اولیه سهام چیست و چگونه باید در آن شرکت کرد، با مبلغ کم وارد بورس شوند و از فرصت‌های ارزشمند موجود در بازار سرمایه بهره‌مند شوند.

اگر در خرید عرضه اولیه سهام به مشکلی برخوردید یا سوالی دارید، در بخش دیدگاه مطرح کنید.

مقالات مرتبط:

• قیمت کف یعنی چی