تحلیل بنیادی صنعت سیمان؛ بررسی سیمانی‌ها در بورس

ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیمان در جهان به شمار می‌آید؛ به طوریکه در سال 2020، به عنوان هفتمین تولیدکننده سیمان در جهان شناخته شد.

این درحالی است که کشور ما طی چند سال متوالی زیر فشار ناشی از تحریم‌ها به سر می‌برد و به همین دلیل، صادرات کالای سیمان با سختی زیادی همراه بود.

در این مقاله قصد داریم به تحلیل صنعت سیمان در بازار بورس، بررسی چالش‌های پیش رو و تاثیر تحریم‌ها بر صنعت سیمان بپردازیم.

نکات کلیدی

• کشور ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیمان در جهان به شمار می‌آید. به طوری که توانست در سال 2020، به عنوان هفتمین تولیدکننده سیمان در جهان شناخته شود.
• جالب است بدانید که بعد از آب، سیمان یا بتن پر مصرف‌ترین ماده در جهان است و سرانه مصرف سیمان در هر کشور، رابطه مستقیمی با نرخ رشد اقتصادی آن کشور دارد.
• تاریخچه صنعت سیمان در ایران حدودا به 100 سال پیش برمی‌گردد. سیمان برای اولین بار در دوره قاجار وارد ایران شد و در برخی از سازه‌های آن زمان مورد استفاده قرار گرفت.

سیمان چیست؟

سیمان در مصالح ساختمانی، پودری است که در اثر ترکیب با آب، ذرات شن و ماسه را به هم می‌چسباند و بعد از سفت شدن، در آب حل نمی‌شود.

بعد از آب، سیمان یا بتن پر مصرف‌ترین ماده در جهان است و جالب است بدانید که سرانه مصرف سیمان در هر کشور، رابطه مستقیمی با نرخ رشد اقتصادی آن کشور دارد.

همچنین، برای ایجاد یک میلیون تن ظرفیت تولید سیمان در دنیا، به طور متوسط به 150 میلیون دلار سرمایه‌گذاری و حدود سه سال زمان نیاز است.

تاریخچه صنعت سیمان در ایران

تاریخچه صنعت سیمان در ایران حدودا به 100 سال پیش برمی‌گردد. سیمان برای اولین بار در دوره قاجار وارد ایران شد و در برخی از سازه‌های آن زمان مورد استفاده قرار گرفت.

سازه‌هایی که در ساخت آن‌ها از سیمان استفاده می‌شد، از مقاومت، چسبندگی و کیفیت قابل توجهی برخوردار بودند که به مرور توجه معماران را به خود جلب کرد.

به این ترتیب؛ در سال 1292 شمسی، فردی به نام علی‌ قلی‌خان سپاهی ‌دنبلی ملقب به مهندس‌الدوله، پیشنهاد ساخت کارخانه سیمان را مطرح کرد.

اجرای این طرح بنا به دلایلی مانند جنگ جهانی اول، اختلاف درباره انحصار حق تولید و … چندین سال به تعویق افتاد و در نهایت در سال 1311 کارهای ساخت کارخانه آغاز شده و در سال 1312 اولین کوره سیمان ایران با ظرفیت 100 تن در روز به بهره‌برداری رسید.

بعد از آن، در سال 1316 دومین کوره سیمان و در سال 1317 سومین کارخانه نیز به بهره‌برداری رسیدند.

از آن زمان، روند تولید سیمان در ایران سیر صعودی داشت و در حال حاضر بیش از 50 شرکت بزرگ در کشور، به تولید این محصول می‌پردازند.

ترکیبات سیمان چیست؟

برای تولید سیمان، به یک سری ترکیبات نیاز است که این ترکیبات از مواد مختلفی تامین می‌شوند.

اگر به صورت‌های مالی شرکت‌های سیمانی نگاهی بیندازیم، می‌توان تفاوت در مواد اولیه این شرکت‌ها را مشاهده کرد که برخلاف سایر صنایع، هر شرکت از ترکیب مواد اولیه مختلفی در فرآیند تولید سیمان استفاده می‌کند.

در جدول زیر، عناصر تشکیل‌دهنده سیمان را مشاهده می‌کنید:

همانطور که در این شکل مشخص است، در ترکیبات سیمان بایستی هم از مواد قلیایی و هم از مواد آهکی استفاده شود.

عناصری مانند آهن، سیلیس و آلومینیوم در دسته مواد قلیایی هستند که این عناصر در مواد مختلفی یافت می‌شوند.

به عنوان مثال؛ خاک رس هر سه عنصر را در خود دارد و شرکتی که از این ماده استفاده می‌کند، عمدتا نیازی به مصرف سایر مواد ندارد. علاوه براین؛ شرکت ها باید از مواد آهکی نیز استفاده کنند که در موادی نظیر سنگ آهک، شیل، مارل و … یافت می‌شود.

در نمودار زیر، سهم هر کدام از مواد شیمیایی و نقشی که این مواد در تولید سیمان دارند را مشاهده می‌کنید:

انواع روش‌های تولید سیمان

به طور کلی؛ 4 روش برای تولید سیمان وجود دارد که در ادامه به شرح هریک از این روش‌ها می‌پردازیم:

روش خشک

در روش خشک؛ مواد اوليه خشک وارد آسياب شده و پودر خروجى از آسياب مواد، پس از تنظيم، به عنوان خوراک کوره مصرف مى‌گردد.

نوع این روش‌ها بستگی به مواد خام ورودی به کوره از نظر غلظت و میزان آب اضافه شده به آن‎ها دارد.

شایان ذکر است که سیسـتم پخـــت اکثر کارخانـــه‌هـــای ســـیمان ایران نیـــز بر اساس روش خشک بنا شده است.

روش نيمه خشک

در روش نيمه خشک؛ مواد اوليه به‌صورت خشک با یکدیگر مخلوط شده و به آسياب مواد خام تغذيه اضافه مى‌گردند.

مواد خروجی از آسياب به صورت پودر است. قبل از تغذيه اين پودر به کوره، مقدارى آب روى آن پاشيده مى‌شود و آن ‌را به صورت آماج يا حبه درمی‌آورد که بعد از آن، به عنوان خوراک کوره مصرف خواهد شد.

روش تر و نيمه ‌تر

در روش تر و نيمه تر؛ خاک رس مصرفى در دستگاه دوغاب ساز، به دوغاب تبدیل می‌شود. سپس دوغاب خاک رس به همراه سنگ آهک در آسياب مواد خام مخلوط و نرم گشته و تبديل به دوغاب با غلظت بيشترى خواهد شد.

پس از تنظيمات لازم توسط آزمايشگاه، این مواد به عنوان خوراک کوره مصرف می‌شود.

در روش نيمه تر، مواد خروجى از آسياب به صورت دوغاب است و قبل از ورود به کوره، به وسيله فيلتر پرس، آب آن گرفته شده و به صورت آماج (حبه) به کوره تغذيه مى‌گردد.

انواع سیمان

• سیمان تیپ 1: این نوع سیمان به پرتلند معمولی معروف است که از آن در عملیات بنایی، ساخت‌ و ساز‌ و روسازی جاده، راه‌آهن و … استفاده می‌شود.
• سیمان تیپ 2: این نوع سیمان به عنوان پرتلند اصلاح شده شهرت داشته و مقاومت فشاری کمتری نسبت به سیمان تیپ 1 دارد؛ اما بر خلاف سیمان تیپ 1 دارای مقاومت خورندگی بیشتری است. این نوع سیمان در ساخت و ساز فونداسیون، مکان‌هایی که بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارند و دیواره پل‌ها استفاده می‌شود.
• سیمان تیپ 3: به این سیمان، پرتلند زود سخت شونده نیز می‌گویند که تقریبا مشابه سیمان تیپ 1 است ولی زودتر سفت می‌شود. از این نوع سیمان بیشتر در محیط‌های سرد استفاده می‌شود.
• سیمان تیپ 4: این نوع سیمان که با سرعت پایین‌تری سفت می‌شود، به پرتلند با حرارت کم معروف است و در مواردی که میزان حرارت قابل تحمل بتن از اهمیت بالایی برخوردار است، مصرف می‌شود. از این نوع سیمان در ساخت و ساز‌های عظیم نیز استفاده می‌شود.
• سیمان تیپ 5: این سیمان به سیمان پرتلند ضد سولفات مشهور است و در مواردی مصرف می‌شود که سیمان با سولفات تماس شدید دارد.
• سیمان پوزولانی: سیمان پوزولانی به سیمان پرتلند شباهت بسیاری دارد و برای مصارف معمولی و ساخت ملات، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• سیمان سفید: برای تولید سیمان سفید بایستی سولفات آهن و منیزیم حذف شده و از سوخت مناسب و بدون دوده نیز استفاده شود. سیمان سفید بیشتر در ساخت نما سازه و به منظور استفاده در تزئینات کاربرد دارد.
• سیمان چاه نفت: این نوع سیمان در برابر فشار و دمای زیاد مقاوم است و برای درزگیری چاه‌های نفت و حفره‌های چاه‌های آب و فاضلاب به کار می‌رود.
• سیمان بنایی: این نوع سیمان برای تهیه ملات‌های مختلف در انواع کارهای بنایی کاربرد دارد. سیمان بنایی را بیشتر در آجر کاری، بلوک کاری، ساخت کفپوش و جداول استفاده می‌کنند.

کاربردهای سیمان

در ادامه به کاربردهای سیمان نگاهی می‌اندازیم:

1. ساخت بتن: سیمان به عنوان ماده اصلی در تهیه بتن استفاده می‌شود. بتن، ترکیبی از سیمان، ماسه، سنگ‌دانه‌ها و آب است که پس از خشک شدن، سفت و مقاوم می‌شود. بتن در ساخت سازه‌های بتنی مانند ساختمان‌ها، پل‌ها و تونل‌ها به کار می‌رود.
2. ساخت ملات: سیمان در تهیه ملات (مخلوطی از سیمان، ماسه و آب) استفاده می‌شود. ملات برای پوشاندن سطوح، ایجاد سطوح صاف و همچنین به عنوان یک اتصال دهنده بین مصالح ساختمانی کاربرد دارد.
3. ساخت آجر: سیمان همچنین در ساخت آجر و سنگ‌های مصنوعی کاربرد دارد. آجرهای سیمانی با ترکیب سیمان، شن و آب تولید می‌شوند و به عنوان مصالح ساختمانی در بناهای مختلف به کار می‌روند.
4. ساخت کف‌پوش: سیمان به عنوان ماده اصلی در تهیه کف‌پوش‌های بتنی استفاده می‌شود. کف‌پوش‌های بتنی عموماً در محیط‌های صنعتی، تجاری و مسکونی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
5. ساخت سدها و تونل‌ها: سیمان در ساخت سدها و تونل‌ها به عنوان ماده اصلی در ساخت بتن کاربرد دارد. این سازه‌ها برای نگهداری آب، توزیع برق، حمل و نقل و غیره استفاده می‌شوند.
6. ساخت پی‌ها و ستون‌ها: سیمان در ساخت پی‌ها و ستون‌های بتنی جهت تقویت سازه‌ها و افزایش مقاومت آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فرآیند تولید سیمان

فرآیند تولید سیمان عموماً شامل چند مرحله است که در ادامه به توضیح هر مرحله می‌پردازیم:

1. استخراج مواد اولیه: مواد اولیه برای تولید سیمان شامل سنگ آهک، سیلیس، آلومینیوم و آهک سنگی هستند. این مواد از معادن استخراج شده و با استفاده از ماشین‌آلات مناسب خرد می‌شوند تا به اندازه مناسبی تبدیل شوند.
2. خلوص مواد اولیه: این مرحله شامل تمیز کردن و جدا سازی مواد غیرمطلوب و آلوده از مواد اولیه استخراج شده در مرحله قبل است. در این مرحله از فیلترها، آسیاب‌ها و دستگاه‌های دیگر کمک می‌گیرند.
3. تهیه مخلوط خام: در این مرحله، مواد اولیه خالص شده به نسبت دقیق با هم مخلوط می‌شوند تا مخلوط خام تولید شود. این مخلوط شامل مقادیر دقیقی از سنگ آهک، سیلیس، آلومینیوم و آهک سنگی است که برای تولید نوع خاصی از سیمان مورد نیاز است.
4. پخت مخلوط خام: مخلوط خام در یک کوره سیمان (کوره پیش‌سوز) با دمای بالا قرار می‌گیرد. این کوره با استفاده از سوخت‌های فسیلی یا گاز شهری گرم می‌شود. در اثر اعمال حرارت، فرآیند سنتز سیمان اتفاق می‌افتد و مواد مخلوط خام به سیمان پرتلند تبدیل می‌شوند. دما و زمان پخت بستگی به نوع سیمان مورد نظر دارد. محصول خروجی از این کوره، کلینکر نام دارد.
5. خنک کردن سیمان: پس از پخت مخلوط خام در کوره، سیمان در یک سیلو خنک کننده قرار می‌گیرد. در این مرحله، سیمان به آرامی خنک شده و پودری با دانه‌بندی مشخص شکل می‌گیرد.
6. آسیاب کردن: سیمان پس از خنک شدن، آسیاب می‌شود تا دانه‌های بزرگتر خرد شده و توزیع دانه‌ها به شکل مناسبی به دست آید.
7. بسته‌بندی و انبار کردن: در انتها، سیمان در کیسه‌ها یا کانتینرهای مخصوص بسته‌بندی می‌شود. سپس بسته‌ها برچسب‌گذاری و در انبارهای مخصوص نگهداری می‌شوند تا آماده حمل و نقل به مقصد نهایی شوند.

گروه سیمانی‌ها در بورس

در سال 1384 اجرای طرح خصوصی‌سازی در شرکت‌‌های گروه سیمان آغاز و در همان زمان برای نخستین بار، سهام شرکت‌های سیمان در بازار بورس عرضه شد.

لازم به ذکر است که عدم وجود سیاست‌های صحیح در صنعت سیمان، فراز و نشیب‌های مربوط به بازار مسکن و ساخت‌وساز و وجود بازار سیاه که ارتباط مستقیمی با صنعت سیمان دارند، شرایط بدی را برای سهام گروه سیمان در بورس رقم زد.

به عنوان مثال؛ صنعت سیمان از زمان پذیرش تا تقریبا بعد از 2 سال، در روند نزولی به سر می‌برد و حتی در دی ماه 1386 که کمی وارد روند صعودی شده بود، همچنان نسبت به قیمت اولیه زیان‌ده بود.

در تصویر زیر، نمودار گروه سیمانی‌ها در بورس را مشاهده می‌کنید که در حال حاضر از وضعیت خوبی برخوردار است:

معرفی نمادهای بورسی گروه صنعت سیمان

برای مشاهده نمادهای بورسی گروه صنعت سیمان، بایستی به زیرگروه “توليد سيمان، آهک و گچ” مراجعه کنید. در جدول زیر برخی از شرکت‌های فعال در این صنعت را مشاهده می‌کنید:

برای خرید سیمان از بورس کالا کلیک کنید.

عوامل تاثیرگذار بر عملکرد گروه سیمانی‌ها در بازار بورس

عملکرد گروه سیمانی‌ها در بازار بورس، بر اساس نتایج مالی، عملکرد عملیاتی، روند تولید و عوامل دیگری که می‌تواند بر عملکرد شرکت‌ها تأثیر بگذارد، تحلیل می‌شود.

سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به سهام سیمانی می‌توانند از اطلاعات عمومی شرکت‌ها، گزارش‌های سالانه، اطلاعات مالی و اخبار مرتبط با صنعت سیمان برای تصمیم‌گیری در خصوص سرمایه‌گذاری و معامله با سهام استفاده کنند.

مهمترین عواملی که می‌تواند بر عملکرد گروه سیمانی‌ها در بازار بورس تاثیرگذار باشد عبارتند از:

• رشد صنعت ساخت و ساز: رشد صنعت ساخت و ساز و تقاضای مصرف سیمان می‌تواند تأثیر مستقیم بر عملکرد سهام گروه سیمانی‌ها داشته باشد.

• قیمت مواد اولیه: هزینه مواد اولیه مورد استفاده در تولید سیمان مانند خاک رس و سنگ آهک، قیمت نفت، انرژی و سایر عوامل مرتبط با تولید، می‌تواند روی سودآوری گروه سیمانی‌ها تأثیر بگذارد.

• رقابت در بازار: وجود رقابت شدید در بازار سیمان و نفوذ رقبا می‌تواند بر عملکرد گروه سیمانی‌ها تاثیر به‌سزایی داشته باشد.

• سیاست‌های دولتی: سیاست‌های دولتی مانند تنظیمات قیمت، محدودیت‌های صادرات و واردات، تسهیلات مالی و مالیاتی و سایر تدابیر دولتی می‌تواند بر عملکرد گروه سیمانی‌ها اثرگذار باشد.

تاثیر تحریم‌ها بر صنعت سیمان

همانطور که قبل‌تر هم اشاره کردیم؛ ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیمان در جهان است، بنابراین قیمت این کالا برای مصارف داخلی نباید چندان بالا باشد.

اما در سال‌های تحریم، خلاف این موضوع را مشاهده کردیم و قیمت سیمان روند افزایشی را در پیش داشت.

اگرچه این موضوع از چند دلیل متعدد مانند عدم مدیریت درست، بازار سیاه و نبود قوانین صحیح ناشی می‌شود؛ اما یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، هزینه‌هایی بود که به واسطه تحریم‌ها بر صنعت سیمان تحمیل شد.

ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیمان، از تجهیزات و دستگاه‌های متعدد پیشرفته‌ای برخوردار است که اکثر این دستگاه‌ها وارداتی هستند و قطعات آن‌ها باید از شرکت اصلی تامین شود.

تحریم‌ها باعث شد که تامین قطعات برای تولیدکنندگان سخت شود، تا جایی که دستگاه‌ها تا حدودی تعمیر می‌شدند ولی کم‌کم تعمیرات هم کارساز نبود و شرکت‌ها ناگزیر به تامین قطعات جدید بودند.

برای این منظور شرکت‌ها مجبور بودند که از چندین واسطه استفاده کنند که هر واسطه هزینه‌ای برای شرکت در بر داشت.

در نهایت قطعه مورد نیاز با چند برابر قیمت اصلی به شرکت می‌رسید و تولیدکننده ناچار بود قیمت تمام شده محصول را افزایش دهد تا دچار زیان نشود.

علاوه بر این؛ در ایران میزان تقاضا برای سیمان همواره بالا بود و رونق ساخت‌وساز و بازار ملک کمک حال خوبی در جهت رونق بخشیدن به صنعت سیمان بود.

اما در زمان تحریم‌ها با توجه به افزایش قیمت در مواد اولیه ساخت‌وساز، چندین پروژه بزرگ عمرانی برای مدت‌ها در حالت نیمه‌کاره و رکود باقی ماندند.

توقف این پروژه‌ها، تاثیر عمیقی بر پروژه‌های موازی گذاشت و باعث شد صنعت سیمان با رکود غیر قابل باوری روبه‌رو شود.

در آن زمان، برای اولین بار میزان عرضه سیمان از تقاضای آن پیشی گرفت. در نهایت با مطرح شدن موضوع برجام اوضاع کمی بهتر شد.

در همین راستا بخوانید: ریسک سیاسی و تاثیر آن بر بازار بورس

تاثیر برجام بر صنعت سیمان در بورس

از سال 1389 که شاهد آغاز روند صعودی گروه سیمان در بازار بودیم، این سهام فراز و نشیب‌ها مختلفی را تجربه کرده است.

ایران در سال‌های 1388 تا 1392 در تحریم به سر می‌برد.

اگرچه مطرح شدن موضوع برجام تا حدودی اوضاع را برای صنعت سیمان بهبود بخشید، اما این شرایط ادامه نداشت و تا زمان اجرایی شدن برجام و امضای قرارداد، اوضاع نسبت به آنچه تصور می‌شد، متفاوت پیش می‌رفت.

در آن زمان، سهام گروه سیمان روند نزولی داشت و این روند تا اواسط سال 1395 ادامه‌دار بود. دلیل این موضوع را می‌توان مسائل گوناگون مانند به ثبات رسیدن قیمت کالا در بازار فیزیکی دانست؛ چراکه این موضوع تاثیر منفی بر بازار سهام داشته و بازار سهام از افزایش قیمت، سود می‌برد.

برجام باعث شد کشورهای مختلف در تحریم‌ها علیه ایران تجدید نظر کنند و با اینکه رونق در بازار فیزیکی سیمان به چشم می‌خورد، اما تاثیر برجام بر سهام گروه صنعت سیمان، چندان سودده نبود.

خروج آمریکا از برجام چه تاثیری بر سهام گروه صنعت سیمان داشت؟

بعد از انتشار خبر خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه 1397، سهام گروه سیمان پس از مدت‌ها وارد روند صعودی شد و این روند با توجه به رخدادهای بعدی، دومین پیک صنعت سیمان را رقم زد.

البته خروج آمریکا از برجام را نمی‌توان موضوع خوش‌آیندی دانست؛ اما تاثیر آن بر گروه‌های مختلف سهام در بازار بورس مثبت بود.

در اردیبهشت 1397 که قیمت ارز شروع به رشد کرد، سهام گروه سیمان نیز به صورت موازی روند صعودی خود را طی می‌کرد و در کمتر از یک سال رشد چند برابری را تجربه کرد.

از آنجایی که ایران یکی از صادرکنندگان بزرگ سیمان در جهان است، می‌توان گفت که افزایش نرخ ارز بر سهام آن تاثیر نسبتا خوبی دارد.

سوالات متداول

سخن پایانی

برای تحلیل صنعت سیمان، بهتر است که بررسی بازار سهام و بازار فیزیکی به صورت جداگانه انجام شود. از جمله چالش‌هایی که همواره در بازار فیزیکی صنعت سیمان ایران مطرح می‌شود، بحث قیمت‌گذاری و بازار سیاه است.

در این مقاله از بورسینس، تلاش کردیم که تمام نکات مهم پیرامون صنعت سیمان و گروه سیمانی‌ها در بورس را مورد بررسی قرار دهیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید باشد.