گواهی سپرده کالایی چیست؟

گواهی سپرده کالایی یکی از انواع اوراق بهادار است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن گواهی بر مقدار معینی کالاست.

در خرداد 1393 بود که شورای عالی بورس و اوراق بهادار ایران، گواهی سپرده کالایی را به عنوان یکی از ابزارهای مالی تصویب کرد. در این مقاله قصد داریم شما را با این اوراق، انواع آن و کاربردهای آن آشنا کنیم.

گواهی سپرده کالایی چیست؟

گواهی سپرده کالایی یکی از انواع اوراق بهادار است که نشان دهنده مالکیت دارنده آن گواهی بر مقدار معینی کالاست.

پشتوانه آن گواهی هم قبض انباری است که توسط بورس کالا صادر می‌شود. در واقع تعدادی انبار در بورس کالا تایید و پذیرش می‌شوند، سپس کالای مورد نظر وارد این انبارها شده و قبض‌هایی برای این کالاها صادر می‌شود.

این قبض‌ها همان گواهی سپرده کالایی هستند که امکان معامله در بازار سرمایه را دارند.

تاریخچه گواهی سپرده کالایی در ایران

خرداد 93 بود که شورای عالی بورس و اوراق بهادار ایران گواهی سپرده کالایی را به عنوان یکی از ابزارهای مالی توصیب کرد.

نخستین بار این اوراق در سال 94 مورد استفاده قرار گرفتند.

ابتدا اوراق سپرده گواهی در بخش کشاورزی به شکل آزمایشی امتحان شد و در اواخر سال 94 نیز برای سکه مورد استفاده قرار گرفت.

از آنجا که تجربه این معاملات موفق بود در سال 1395 تعداد انبارهای بیشتری برای پذیرش کالاهای مورد نظر گواهی‌ها در نظر قرار گرفته شد.

تاکنون در بورس ایران علاوه بر سکه، برای زعفران، جو، پسته، زیره سبز و چندین کالای دیگر، گواهی سپرده کالایی راه‌اندازی شده است.

بیشتر بخوانید: صندوق مبتنی بر سپرده کالایی چیست؟

کاربردهای گواهی سپرده کالایی

گواهی سپرده کالایی علاوه براینکه باعث آسان‌تر شدن فرآیند معاملات کالاها می‌شود، کاربردهای دیگری هم دارد؛ از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. از آنجا که این گواهی از انواع اوراق بهادار محسوب می‌شود، می‌توان با وثیقه قراردادن این اوراق برای گرفتن تسهیلاتی از بانک‌ها که سازمان بورس اعلام می‌کند، اقدام کرد.
2. در قردادهای آتی و اختیار معامله، فروشنده این امکان را دارد که به جای تحویل کالا در تاریخ سررسید، گواهی سپرده کالایی بخرد و در تاریخ سررسید قرارداد، به خریدار تحویل بدهد.
3. همان طور که گفتیم، گواهی سپرده کالایی اوراق بهادار محسوب می‌شوند، در نتیجه این قابلیت را دارند که در بازارهای مختلف معامله شوند.
4. این گواهی وضعیت موجودی کالاها را در انبارها نشان می‌دهد. این اطلاعات می‌تواند برای سیاستگذاران مورد استفاده قرار گیرد.

گواهی سپرده کالایی چه مزایایی دارد؟

این گواهی برای تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و فعالان بازارهای مالی مزایایی دارد که به شرح زیر است:

برای فعلان بازارهای مالی

1. قدرت نقدشوندگی بالایی دارند.
2. در شرایطی که خرید و فروش مدوام صورت می‌گیرد، نیازی به جابجایی و تحویل کالا به صورت فیزیکی نیست و تنها می‌توان گواهی سپرده کالایی را خرید و فروش کرد؛ بدین ترتیب تحمل هزینه و افت مربوطه در هر بار خرید وجود ندارد.
3. فعالان بازار می‌توانند از نوسان‌هایی که در قیمت کالاها اتفاق می‌افتد برای بدست آوردن سود بهره ببرند.
4. امکان خرید و فروش مستمر و متعدد وجود دارد.

برای تولیدکنندگان

1. امکان نقدشوندگی کالاهای راکد افزایش پیدا می‌کند.
2. از آنجایی که قیمت‌ها به شکل روزانه اعلام می‌شود، قیمت‌ها شفاف هستند.
3. تولیدکنندگان می‌توانند از این گواهی به عنوان وثیقه‌ای جهت دریافت تسهیلات استفاده کنند.
4. این امکان وجود دارد که تولیدکنندگان کالاهای خود را در انبارهای استانداردی که تحت نظارت سازمان بورس هستند نگه دارند.
5. هزینه‌های انبارداری و جابجایی بین انبارها کاهش می یابد.

برای مصرف کنندگان

1. مصرف کننده می‌تواند کالای مد نظر خود را با قیمت رقابتی بخرد.
2. از آنجایی که کالاهایی که در انبار بورس نگه داشته می‌شوند می‌بایست دارای استاندارد قابل قبول و مورد تاییدی باشند، خریدار مطمئن است کالایی که می‌خرد از کیفیت بالایی برخوردار است.

بیشتر بخوانید: نحوه دریافت کالا از بورس کالا چگونه است؟

انواع معاملات گواهی سپرده کالایی

معاملات گواهی سپرده کالایی به 2 شکل انجام می‌شود: معاملات پیوسته و ناپیوسته.

در ادامه به بررسی این دو مورد می‌پردازیم:

معاملات پیوسته

در این نوع معاملات، امکان فروش مجدد گواهی سپرده کالایی خریداری شده وجود دارد.

در واقع خریدار می‌تواند بعد از خرید گواهی، دوباره آن را بفروشد. علاوه براین، امکان تحویل محصول خریداری شده را دارد.

از جمله این انواع گواهی می‌توان به گواهی سپرده کالایی زعفران و پسته که دامنه نوسانی در حدود 5 دارند نام برد.

معاملات ناپیوسته

در این نوع معاملات که به آنها معاملات گسسته یا تک قیمتی نیز می‌گویند فقط امکان خرید وجود دارد و بعد از خرید، امکان فروش دوباره گواهی فراهم نیست.

در واقع در این نوع معاملات بعد از خرید محصول، شخص می‌بایست آن را تحویل بگیرد.

دامنه نوسانات این نوع معاملات را بورس کالا تعیین می‌کند. از جمله این نوع معاملات می‌توان به معامله گواهی ذرت و جو اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: صندوق مبتنی بر سپرده کالایی چیست؟

ویژگی‌های کالاهای قابل عرضه به صورت گواهی سپرده

کالاهایی که به صورت گواهی سپرده عرضه می‌شوند می‌بایست دارای استاندارهای مشخصی باشند. از جمله:

• نگهداری در انبار باعث کاهش کیفت این کالاها نشود.
• کالا نیاز به نگهداری در انبار داشته باشد و اگر کالایی با تقاضای مازاد مواجه شد، نباید آن را در انبار نگه داشت.
• کالای مورد نظر قابل تفکیک و مشخص باشد.

گواهی سپرده کالایی برای چه محصولاتی وجود دارد؟

گواهی سپرده کالایی انواع مختلفی دارد و تاکنون در بورس کالای ایران برای کالاهای زیر گواهی سپرده مشخص شده است.

گواهی سپرده سکه طلا

گواهی سکه طلا یکی از بالاترین حجم‌های معاملاتی را دارد.

ارزش هر برگ گواهی سپرده طلا برابر 0.01 یک سکه است. این بدان معنی است که شما برای خرید یک سکه کامل می‌بایست 100 گواهی سپرده بخرید.

بیشتر بخوانید: گواهی سپرده سکه؛ سرمایه گذاری در بازار سکه بدون خرید فیزیکی آن!

گواهی سپرده پسته

واحد گواهی سپرده کالایی پسته برحسب کیلوگرم است و ارزش هر برگ آن معادل ارزش یک کیلوگرم پسته است.

گواهی سپرده زعفران

واحد گواهی سپرده زعفران برحسب گرم است و هر برگ آن ارزشی معادل یک گرم زعفران را دارد.

بجز کالاهایی که اشاره کردیم، گواهی سپرده کالاهایی مثل نخود، میلگرد، سنگ آهن، کاتد مس، زیره سبز، برنج، سیمان، کشمش و رطب نیز در بورس کالا وجود دارد.

• ارزش هر برگ گواهی برنج، نخود و زیره سبز معادل یک گیلوگرم از این کالاها است.
• ارزش هر برگ گواهی سنگ‌آهن معادل هزار کیلوگرم سنگ‌آهن است.
• ارزش هر برگ گواهی کاتد مس معادل 20 هزار کیلوگرم کاتد مس است.
• ارزش هر برگ گواهی سیمان معادل هزار کیلوگرم سیمان است.
• ارزش هر برگ گواهی میلگرد معادل 25 هزار کیلوگرم میلگرد است.

فرآیند پذیرش انبارها در بورس کالای ایران

برای عرضه کالا به شکل گواهی سپرده کالایی، متقاضیان می‌بایست به شرکت بورس کالا مراجعه کرده و مطابق شکل زیر اقدام نمایند:

نحوه خرید و فروش گواهی سپرده کالایی

برای معامله گواهی سپرده کالا می‌بایست کد بورسی داشته باشید.

در مرحله بعد می‌توانید به سایت codal.ir مراجعه کرده، وارد سربرگ نهادهای مالی شده و به کمک فیلتر «معامله گواهی سپرده کالایی در بورس کالای ایران» لیست کارگزاری‌هایی که امکان معامله گواهی سپرده کالایی در آن‌ها وجود دارد را ببینید.

برای دریافت اطلاعات گواهی سپرده کالا نیز می‌توانید به سایت بورس کالا به آدرس ime.co.ir مراجعه کرده و با کلیک بر روی هر نماد در سربرگ نمای بازارها> گواهی سپرده کالایی، می‌توانید اطلاعات مربوطه را پیدا کنید.

خرید و فروش نمادهای گواهی سپرده کالایی شبیه به خرید و فروش سهام است. 

همچنین کافی است وارد سایت tsetmc.com شوید؛ بر روی هر یک از نمادها کلیک کنید و وضعیت خرید و فروش گواهی سپرده کالایی مد نظر خود را با جزئیات بیشتر مشاهده و بررسی کنید.

میزان کارمزد معاملات گواهی سپرده کالایی به چه صورت است؟

کارمزد معاملات گواهی سپرده که توسط شورای عالی بورس و اوراق بهار ابلاغ شده است، مطابق با جدول زیر است.

به طور مثال جهت فروش 500 گرم زعفران رشته ای درجه یک به ارزش فرضی 2.5 میلیون تومان، مبلغ کارمزد فروشنده که از وجه معامله وی کسر می‌شود، 6950 تومان و کارمزد خریدار نیز مبلغ 6550 تومان خواهد بود.

توجه داشته باشید که هر کدام از طرفین باید برابر با ضریبی که در جدول فوق آمده است، کارمزد پرداخت کنند.

بازار گواهی سپرده کالایی در یک نگاه

فرآیند بازار گواهی سپرده کالایی از نگاه خریدار و فروشنده به شکل زیر است:

در صورتی که تمایلی به خرید و فروش نداشته باشید و بخواهید کالا را از انبار تحویل بگیرید، می‌توانید پس از پرداخت وجه معامله، با در دست داشتن حواله خرید، به انبار مربوطه مراجعه کرده و کالا را تحویل بگیرید.

هزینه‌های انبار داری نیز از ابتدای روز صدور گواهی سپرده کالایی به نام تحویل دهنده، تا پایان روز معامله هر بخش از محصول فروخته شده، بر عهده فروشنده است که این هزینه توسط بورس از وجه معامله کسر شده و به حساب انبار واریز می‌شود.

همچنین هزینه انبارداری از ابتدای روز تقویمی پس از روز معامله تا پایان روز تحویل از انبار، بر عهده خریدار است که در هنگام تحویل محصول از انبار می‌بایست به صورت یکجا و نقدی با انباردار تسویه شود.

خریدار چگونه می‌تواند نسبت به کیفیت کالای خریداری شده از انبار اطمینان حاصل نماید؟

پس از تحویل و خروج محصول از انبار، اعتراضی درمورد کمیت و کیفیت محصول تحویل شده، قابل پذیرش نخواهد بود.

از این رو، خریدار می‌تواند در زمان تحویل، محصول را مشاهد کرده و در صورت مغایرت با استاندارد اعلامی آن را تحویل نگیرد و ظرف دو روز مراتب را به صورت کتبی از طریق کارگزار مربوطه به بورس اعلام نماید.

خریدار می تواند با پرداخت هزینه های مربوطه درخواست آزمایش مجدد کالا و انطباق آن با استاندارد اعلامی بورس را به انبار ارائه نماید.

به این منظور، کالای مورد نظر همراه با تاییدیه مشترک انبار و مالک آن پس از نمونه برداری، پلمپ شده و مراحل آزمایش و قرنطینه (حداکثر 24 ساعت) را سپری می‌کند.

در صورت استاندارد نبودن، کالا به انبار برمی‌گردد و مراتب به بورس اعلام می شود. در مدت قرنطینه خروجی، هزینه‌های انبارداری محاسبه و به صورت نقدی توسط تحویل گیرنده به انباردار قابل پرداخت است.

سوالات متداول

سخن پایانی

گواهی سپرده کالایی، اوراق بهاداری است که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود.

پس از اینکه کشاورز و یا مالک کالا، محصول خود را به یکی از انبارهای پذیرش شده از سوی بورس کالای ایران سپرد، گواهی سپرده کالایی (قبض انبار) از سوی انباردار، صادر شده و در اختیار کشاورز و یا مالک کالا قرار می‌گیرد.

پس از صدور گواهی سپرده کالایی، کشاورز و یا مالک کالا می‌تواند با مراجعه به یکی از کارگزاران دارای مجوز معاملات در بورس کالای ایران و ارائه گواهی سپرده کالایی‌، درخواست فروش محصول خود را در بورس کالای ایران ارائه کند.

امکان تامین مالی و اخذ تسهیلات از نظام بانکی به پشتوانه گواهی کالایی صادرشده از مزایای این گواهی است.