تفاوت شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص چیست؟

شناخت شرکت‌ها در بازار بورس، یکی از موارد لازم برای فعالیت در بازار سرمایه است. در این مقاله قصد داریم تا باتوجه‌ به اهمیت موضوع سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها، تفاوت شرکت سهامی عام و خاص را مورد بررسی قرار دهیم.

برای سرمایه گذاری نیاز به آموزش دارید؟ کلیک کنید!

شرکت سهامی چیست؟

شرکت سهامی شرکتی است که تنها سرمایه در آن دخالت دارد و در واقع سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام به مبلغ اسمی سهام هریک از آن‌ها محدود می‌شود. در شرکت سهامی تعداد شرکا نباید از 3 نفر کمتر باشد. علاوه بر این؛ شرکت سهامی، یک شرکت بازرگانی به حساب می‌آید؛ ولو اینکه عملیاتی که در آن انجام می‌شود، امور بازرگانی نباشد.

در این نوع شرکت‌ها، سرمایه تامین شده به سهم‌های کوچکی تقسیم‌بندی شده و بین شرکا تقسیم می‌شود؛ به طوریکه، هرچه سرمایه وارد شده توسط افراد بیشتر باشد، سهام بیشتری هم به آن‌ها اختصاص می‌یابد.

شرکت‌های سهامی شامل دو دسته اصلی هستند: شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص.

اگرچه شرکت سهامی عام و خاص شباهت‌ها و نقاط اشتراک زیادی دارند؛ اما دارای تفاوت‌های کلیدی بسیاری نیز هستند که باعث شده مردم ساختار آن‌ها را کاملا جدا از هم بدانند.

در ادامه قصد داریم تا به بررسی مفهوم هریک از این شرکت‌ها و تفاوت شرکت سهامی عام و خاص بپردازیم.

بیشتر بخوانید: نگاهی به انواع شرکت‌ها در ایران و تفاوت آن‌ها با یکدیگر

شرکت سهامی عام (Public Company) چیست؟

شرکت سهامی عام، شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز شرکت را از طریق فروش سهم در بازار بورس تامین می‌کند.

در واقع؛ سهم‌های خریداری شده در بازار بورس، اکثرا به شرکت‌های سهامی عام تعلق دارند. به هنگام ثبت شرکت‌های سهامی عام، موسسان شرکت 20 درصد از سرمایه خود را تعهد کرده و حداقل 35 درصد از مبلغ تعهد شده را در حسابی به نام شرکت سپرده می‌کنند.

بعد از آن، اظهارنامه‌ای را به همراه طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلام پذیره‌نویسی سهام، به مراجع ثبت شرکت‌ها ارائه می‌دهند. پس از ثبت شرکت سهامی عام، عرضه سهام آن به شکل عمومی و در بازار بورس یا فرابورس صورت می‌گیرد. توجه داشته باشید که سهام شرکت‌های سهامی نیز تعیین‌کننده مالکیت آن‌ها است.

شرکت سهامی عام به این صورت است که صاحبان سهام تنها به همان مقدار آورده‌ای که برای شرکت داشته‌اند، مسئولیت تعهدات خود را برعهده می‌گیرند. یعنی در این شرکت‌ها، شرکا پس از پرداخت سهام خود تعهد دیگری در رابطه با شرکت ندارند.

شرکت سهامی عام، موظف است که سهام خود را در بازار‌های مبادله عمومی مانند بازارهای بورس یا فرابورس عرضه کرده اطلاعات مالی و بازرگانی خود را در سامانه کدال در دسترس عموم قرار دهد. همانطور که در ابتدای این مقاله به آن اشاره کردیم، شرکت‌های سهامی تنها بر سرمایه تمرکز دارند؛ بنابراین، اعتبار این نوع از شرکت‌ها بسته به میزان سرمایه آن‌ها متفاوت خواهد بود.

تامین سرمایه در شرکت سهامی عام چگونه است؟

همانطور که گفتیم؛ در زمان ایجاد شرکت‌های سهامی عام، بایستی حداقل 20 درصد از سرمایه شرکت به وسیله موسسان آن (به صورت نقدی یا تعهدی) تامین شود.

سهامداران شرکت باید از این 20 درصد، حداقل 35 درصد از آن را به صورت نقدی پرداخت کنند و برای مابقی مبلغ هم تعهدی بین آن‌ها و باقی سهامداران وجود داشته باشد. زمان پرداخت مبلغ به وسیله سررسید تعیین می‌شود؛ اما مهلت قانونی برای پرداخت سرمایه تعهد شده، کمتر از 5 سال است.

علاوه بر این؛ در شرکت‌های سهامی عام، بخشی از سرمایه برای عرضه به عموم مردم اختصاص می‌یابد. در واقع شرکت‌های سهامی عام می‌توانند از طریق انتشار آگهی در روزنامه‌های پرتیراژ، عرضه عمومی سهام خود را اعلام کنند.

بعد از انتشار آگهی؛ افراد متقاضی جهت خرید سهم شرکت سهامی مذکور، به بانک معرفی شده در آگهی مراجعه کرده و تعداد سهم مورد نظر خود را خریداری می‌کنند. پرداخت حاصل از خرید سهام، بایستی به حساب شرکت واریز و گواهی پرداخت 35 درصد نقدی، توسط بانک به اداره ثبت شرکت‌ها ارائه شود.

در شرکت‌های سهامی عام، امکان تامین سرمایه به شیوه غیرنقدی نیز وجود دارد. تنها نکته‌ای که وجود دارد این است که آورده غیرنقدی باید به شرکت تحویل داده شود. به این معنی که در صورت امکان، شما باید خود کالا را به بانک تحویل دهید. به عنوان مثال؛ فرض کنید که برای خرید سهام یک شرکت سهامی عام، قصد ارائه طلا یا ماشین را دارید. در این صورت باید خود طلا یا سند ماشین را به بانک ارائه دهید.

لازم به ذکر است که کامل‌ترین نوع از شرکت سهامی، شرکت سهامی عام است که جهت انجام امور مهمی مانند تجارت با کشورهای خارجی، ایجاد سد، ایجاد بانک، استخراج معادن و تاسیس کارخانه تشکیل می‌شود. بنابراین؛ به دلیل اینکه یک شرکت سهامی عام برای جذب سرمایه‌های مهم ایجاد می‌شود، سرمایه فردی برای انجام این امور کافی نیست و لازم است تا چند شریک کنار هم جمع شوند.

بیشتر بخوانید: روش‌های تامین مالی شرکت‌ها در بازار بورس

آیا یک شرکت سهامی عام، یک شرکت دولتی است؟

شاید این سوال برای شما هم پیش بیاید که آیا شرکت سهامی عام یک شرکت دولتی است؟

شرکت دولتی، شرکتی است که حداقل 51 درصد از سهام آن در مالکیت دولت باشد؛ به این ترتیب، با توجه به اینکه سرمایه شرکت سهامی عام در هنگام تاسیس آن توسط عموم مردم تامین می‌شود، شرکت سهامی عام بودن لزوما به معنای دولتی بودن آن نیست.

شرکت سهامی خاص (Private Joint Stock Company) چیست؟

شرکت سهامی خاص، شرکتی است که به هیچ عنوان به دولت تعلق ندارد و تعداد سهامداران یا اعضای آن بسیار اندک است. علاوه بر این؛ سهام این نوع شرکت، برای عموم عرضه نمی‌شود. در واقع، سهام منتشر شده توسط این شرکت‌ها، به صورت غیرعمومی یا در بازار‌های فرابورسی عرضه خواهد شد.

شرکت سهامی خاص، یکی از انواع شرکت‌های بازرگانی یا تجاری سرمایه‌ای به شمار می‌آید. به عنوان مثال؛ چنانچه فعالیت شرکت سهامی خاص در زمینه خدمات نظافتی، حسابداری و … باشد، بدون در نظر گرفتن موضوع فعالیت، بازهم این شرکت به دلیل اینکه سهامی خاص است، تجاری محسوب می‌شود.

در شرکت‌های سهامی خاص، مسئولیت شرکا محدود به سرمایه‌ آورده شده به شرکت بوده و اعتبار این نوع شرکت، به میزان سرمایه آن بستگی دارد. براساس قانون تجارت؛ در شرکت‌های سهامی خاص، همکاری و حضور حداقل 3 شخص ضروری است و علاوه بر این، شرکت سهامی خاص مانند سایر شرکت‌ها از حقوق تجاری برخوردار خواهد بود.

به طور کلی بر خلاف شرکت‌های سهام عام، شرکت‌های سهامی خاص به بنیان‌گذاران، مدیران و یا تعدادی سرمایه‌گذار خصوصی تعلق دارد.

شایان ذکر است که تعدادی از شرکت‌های سهامی خاص، از جمله شرکت‌های موفق و پردرآمد جهان به شمار می‌روند. به دلیل اینکه شرکت سهامی خاص نمی‌تواند برای جمع‌آوری سرمایه، به فروش عمومی اوراق قرضه یا سهام اتکا کند؛ با این‌ حال، در کشورهایی مانند آمریکا، شرکت‌های سهامی خاص، قادر به فروش تعدادی سهم هستند.

شرکت سهامی خاص چگونه تشکیل می‌شود؟

همانطور که اشاره کردیم؛ شرکت سهامی خاص با تعداد کمی از اعضا تشکیل می‌شود و بر اساس قانون تجارت، اساسنامه تدوین شده در شرکت سهامی خاص، توسط تمام شرکا امضا شده و حداقل 35 درصد از آن به حساب مربوطه در بانک واریز می‌گردد.

برای ثبت شرکت سهامی خاص، لازم است به همراه مدارک زیر، اظهارنامه‌ای را به مرجع ثبت شرکت‌ها تحویل دهید.

• اظهارنامه‌ای شامل تعهد به تامین سهام از سوی سهامداران
• رسید بانکی که پرداخت حداقل 35 درصد از کل سرمایه تعهد شده توسط سهام‌داران را نشان دهد
• اساسنامه امضا شده توسط تمام سهام‌داران شرکت
• مکتوب کردن نام روزنامه کثیرالانتشار حاوی آگهی‌های منتشرشده شرکت
• انتخاب و ثبت مدیران و بازرسان شرکت در صورت جلسه و امضای آن توسط تمام سهام‌داران
• پذیرش کتبی سمت مدیریت و بازرسی توسط مدیران و بازرسان

توجه داشته باشید که هنگام نگارش این مقاله، حداقل سرمایه مورد نیاز برای ثبت شرکت سهامی خاص، 100 هزار تومان و برای ثبت شرکت سهامی عام، حداقل 5 برابر این مبلغ، یعنی 500 هزار تومان لازم است.

درباره سرمایه‌های آورده شده به شرکت سهامی خاص باید بگوییم که همانند شرکت سهامی عام، شرکت سهامی خاص یا شرکت‌های با مسئولیت محدود نیز می‌توانند آورده نقدی یا غیرنقدی داشته باشند. در واقع، هر کالای ارزشمندی می‌تواند در نقش آورده غیرنقدی در نظر گرفته شود.

بر اساس قانون تجارت ایران، تمام آورده‌های غیرنقدی در شرکت‌های سهامی خاص، بایستی توسط یک متخصص رسمی ارزش‌گذاری شوند. به این ترتیب؛ در شرکت‌های سهامی خاص، جلب‌ نظر کارشناس رسمی برای آورده‌های غیرنقدی الزامی است.

همچنین، توجه داشته باشید که در شرکت‌های سهامی خاص، آورده نقدی باید نزد بانک در حسابی به نام شرکت، سپرده شود اما سپردن آورده‌های غیرنقدی نزد بانک، ضروری به شمار نمی‌رود.

تا به اینجا، به این سوال که شرکت سهامی عام و خاص چیست، پاسخ جامعی دادیم. در ادامه، با توجه به مواردی که درباره این شرکت‌ها ذکر شد، تفاوت شرکت سهامی عام و خاص را به طور خلاصه و در یک نگاه مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تفاوت شرکت سهامی عام و خاص چیست؟

• شرکت سهامی عام برای تامین سرمایه، اقدام به پذیره‌نویسی عمومی می‌کند ولی شرکت سهامی خاص، حق مراجعه به عامه را ندارد. این مورد را می‌توان مهمترین تفاوت شرکت سهامی عام و خاص دانست.
• امکان صدور اوراق قرضه فقط برای شرکت‌های سهامی عام وجود دارد.
• نقل و انتقال سهام در شرکت‌های سهامی عام، مشروط به موافقت سهامداران نیست؛ اما در شرکت سهامی خاص، چنین نقل و انتقالی منوط به توافق مدیران یا مجامع شرکت می‌تواند باشد.
• تفاوت دیگر شرکت سهامی عام و خاص این است که سهام شرکت سهامی عام قابل عرضه در بورس اوراق بهادار است ولی شرکت سهامی خاص چنین اجازه‌ای را ندارد.
• مدیران و سهامداران شرکت سهامی عام، حداقل 5 نفر و شرکت سهامی خاص حداقل 3 نفر است.
• در شرکت‌های سهامی عام باید عبارت “سهامی عام” و در شرکت‌های سهامی خاص عبارت “شرکت سهامی خاص”، قبل از نام شرکت یا بعد از آن بدون فاصله با نام شرکت، در کلیه اوراق، اطلاعیه‌ها و آگهی‌های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود.

پذیره‌ نویسی چیست؟

تعهد پرداخت سهام را که از ناحیه اشخاص به عمل می‌آید، قانون پذیره‌نویسی می‌نامند.

به موجب آگهی (که اصطلاح قانونی در این مورد اعلامیه است) اشخاصی که مایل به سرمایه‌گذاری در شرکت سهامی عام هستند، دعوت می‌شوند تا با ملاحظه عملی که شرکت برای انجام آن تأسیس می‌شود و سرمایه‌ای که در نظر گرفته شده و با اطلاع از سوابق و شخصیت مؤسسین، در خرید سهام شرکت نمایند.

طرح اعلامیه مزبور به موجب ماده 9 قانون اصلاحی باید شامل نکات زیر باشد:

1. نام شرکت
2. موضوع شرکت
3. مرکز اصلی شرکت و شعب آن (در صورت وجود)
4. مدت شرکت
5. هویت کامل و اقامتگاه و شغل مؤسسین (در صورتی که بعضی از آن‌ها در امور مربوط به موضوع شرکت تخصص یا اطلاعاتی داشته باشند، ذکر آن به اختصار لازم است).
6. مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیرنقدی آن به تفکیک و تعداد و نوع سهام (در مورد سرمایه غیرنقدی، تعیین مقدار و مشخصات و اوصاف و ارزش آن ضروری است).
7. در صورتی که مؤسسین مزایایی برای خود در نظر گرفته‌اند، تعیین چگونگی و موجبات آن مزایا ضروری است.
8. تعیین مقداری از سرمایه که مؤسسین تعهد کرده و مبلغی که پرداخت کرده‌اند.
9. ذکر هزینه‌هایی که مؤسسین تا آن موقع جهت تدارک مقدمات تشکیل شرکت پرداخت کرده‌اند و برآورد هزینه‌های لازم تا شروع فعالیت شرکت.
10. در صورتی که انجام موضوع شرکت قانوناً مستلزم موافقت مراجع خاصی باشد، ذکر مشخصات اجازه نامه یا موافقت اصولی آن مرج ضروری است.
11. ذکر حداقل سهامی که هنگام پذیره نویسی باید توسط پذیره نویس تعهد شود و تعیین مبلغی از آن که باید مقارن پذیره نویسی نقداً پرداخت گردد.
12. ذکر شماره مشخصات حساب بانکی که مبلغ نقدی سهام مورد تعهد باید به آن حساب پرداخت شود و تعیین مهلتی که اشخاص علاقه‌مند می‌توانند برای پذیره نویسی و پرداخت مبلغ نقدی به بانک مراجعه کنند.
13. تصریح به این که اظهارنامه مؤسسین به انضمام طرح اساسنامه برای مراجعه علاقه‌مندان به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم شده است.
14. ذکر نام روزنامه کثیرالانتشاری که هر گونه دعوت و اطلاعیه بعدی تا تشکیل مجمع عمومی مؤسس، منحصراً در آن منتشر خواهد شد.
15. ذکر چگونگی تخصیص سهام.

اعلامیه پذیره نویسی که حاکی از موارد پانزده‌گانه فوق است، توسط مؤسسین بعد از تصویب مرجع ثبت شرکت‌ها در جراید، آگهی گردیده و نیز در بانکی که تعهد سهام نزد آن صورت می‌گیرد، در معرض دید علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

در مدتی که برای پذیره‌نویسی در اعلامیه معین شده، اشخاصی که مایل به خرید سهام شرکت باشند به بانک مراجعه و تعهد سهام را که در آن مواد مهمه شرکت از قبیل نام، موضوع شرکت، سرمایه، نشانی کامل پذیره نویس، تعداد سهام خریداری شده و شماره ثبت شرکت‌ها در آن نوشته شده است، امضا و مبلغی که حداقل 35 درصد تعهد است، نقداً به بانک پرداخت و رسید دریافت می‌کنند.

بیشتر بخوانید: عرضه اولیه یا پذیره نویسی؛ کدام‌یک برای سرمایه‌گذاری بهتر است؟

در ورقه تعهد صراحتاً باید قید شود که پذیره نویس چه مبلغ تعهد نموده و چه مبلغ نقداً پرداخته است. این ورقه باید در دو نسخه تنظیم و با قید تاریخ به امضای پذیره نویس یا قائم مقام قانونی او رسیده و نسخه اول نزد بانک و نسخه دوم با قید رسید وجه و مهر و امضای بانک به پذیره نویس تسلیم شود.

باید توجه داشت که امضای ورقه تعهد سهم به خودی خود مستلزم قبول اساسنامه شرکت و تصمیمات مجامع عمومی صاحبان سهام می باشد و این معنی صراحتاً در ماده 15 اصلاحی تذکر داده شده است. بنابراین؛ کسی که تعهد به خرید سهمی داشته باشد و 35 درصد از آن را پرداخت کند، نمی‌تواند بدون تصویب مجمع عمومی از شرکت خارج شود و یا شرطی به خلاف آنچه در اساسنامه ذکر شده ثبت نماید.

تبدیل شرکت سهامی خاص به سهامی عام

شایان ذکر است همان‌طور که قبلاً ذکر شد، تنها شرکت‌های سهامی عام قابلیت عرضه (خرید و فروش) در بازارهای مالی را دارند.

یک دلیل عمده برای اینکه شرکتی سهامی عام شود، تأمین سرمایه با هدف ایجاد طرح‌های توسعه از عموم مردم است که در قالب عرضه اولیه و تحت مقررات خاصی با نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌شود. در این شرایط، کنترل نهایی شرکت بر عهده سهامداران است که هرکدام به ازای هر سهم، حق رأی دارند.

به این ترتیب؛ برای تبدیل یک شرکت سهامی خاص به عام، لازم است فرآیندهای قانونی مطابق لایحه اصلاحی قانون تجارت طی شود و بعد از آن با کسب مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، عرضه عمومی سهام در بازار سرمایه انجام شده و شرکت از مزایای آن بهره‌مند شود.

بیشتر بخوانید: آموزش کامل عرضه اولیه سهام (هرآنچه باید بدانید)

شرکت‌های فعال در بورس، سهامی خاص هستند یا سهامی عام؟

می‌توان گفت یکی از مهمترین شرایطی که شرکت‌ها برای پذیرش در بورس نیاز دارند، سهامی عام بودن آن‌هاست. بنابراین؛ شرکت‌های بورسی جزء شرکت‌های سهامی عام به شمار می‌آیند. به این معنا که امکان سرمایه‌گذاری در شرکت‌های سهامی عام که در بورس پذیرفته شده‌اند، برای عموم وجود دارد.

برای سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها، بایستی کد معاملاتی بورس داشته باشید. جهت دریافت کد معاملاتی بورس، ابتدا باید در کارگزاری منتخب خود ثبت‌نام کرده و پس از احراز هویت، کد معاملاتی بورس را دریافت نمایید.

برای دریافت کد بوسی در سریع‌ترین زمان کلیک کنید!

شرکت با مسئولیت محدود چیست؟

شرکت با مسئولیت محدود (به انگلیسی: Private limited company) نوعی شرکت است که بر خلاف شرکت تضامنی، مسئولیت هر یک از سهامداران در مورد بدهی‌های شرکت محدود به مبلغ سرمایه‌گذاری شده در شرکت است و در صورت عدم کفایت مجبور نیستند اموال شخصی خود را در این راه مصرف نمایند.

به زبان ساده‌تر؛ در صورتی که شرکت ورشکسته شود و نتواند جوابگوی طلبکاران باشد، تنها سرمایه سهامداران از بین می‌رود و طلبکاران نمی‌توانند باقی‌مانده مطالبات خود را از اموال شرکای شرکت مطالبه کنند.

شرکت با مسئولیت محدود در ایران تنها با حداقل 2 شریک قابل ثبت است و هر گونه نقل و انتقال سهام آن تنها از طریق دفتر اسناد رسمی امکان‌پذیر است.

مسئولیت شرکا

شرکت‌های تجاری با 7 نوع دسته‌بندی وجود دارند: شرکت سهامی (عام و خاص)، شرکت تضامنی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تعاونی، شرکت مختلط سهامی، شرکت مختلط غیر سهامی و شرکت‌های نسبی.

در ادامه جهت آشنایی بیشتر شما، مسئولیت شرکا در انواع شرکت‌های سهامی عام، سهامی خاص و… را بیان می‌کنیم:

• شرکت سهامی عام: به میزان مبلغ اسمی سهام هر شریک
• شرکت سهامی خاص: به میزان مبلغ اسمی سهام هر شریک
• شرکت با مسئولیت محدود: به میزان سهم الشرکه هر شریک
• شرکت تضامنی: نامحدود است و هر شریک مسئولیت کامل دارد
• شرکت نسبی: به نسبت سهم الشرکه هر شریک
• شرکت مختلط سهامی: شرکای ضامن؛ نامحدود. شرکای سهامی؛ به میزان مبلغ اسمی هر شریک
• شرکت مختلط غیر سهامی: شرکای ضامن؛ نامحدود. شرکای غیر سهامی؛ به میزان سهم الشرکه
• شرکت تعاونی: در صورت سهامی بودن به میزان مبلغ اسمی هر سهامدار. در غیر این صورت، با توجه به تراضی شرکا در اساسنامه

قوانین شرکت‌های مختلف را از کجا بیابیم؟

شما می‌توانید لیست قوانین و مقررات شرکت‌های مختلف اعم از سهامی خاص، عام، با مسئولیت محدود و سایر موارد را در قانون تجارت مطالعه کنید.

برای دانلود فایل PDF قانون تجارت اینجا کلیک کنید

سوالات متداول

سخن پایانی

شرکت‌های سهامی، جزء شرکت‌های سرمایه‌ای هستند و این یعنی اعتبار این شرکت‌ها در گرو سرمایه شرکت است. این شرکت‌ها در همه نوع فعالیت اقتصادی می‌توانند حضور داشته باشند و تفاوتی هم ندارد که خاص باشند یا عام.

شرکت‌های فعال در بورس، سهامی عام هستند و بخشی از سرمایه خود را از طریق عرضه عمومی در بازار سرمایه تامین می‌کنند؛ اما شرکت‌های سهامی خاص، شرکت‌هایی با تعداد اعضای کم و بدون عرضه عمومی سهام در بازار بورس هستند. شرکت‌های سهامی خاص، بیشترین محبوبیت را در ایران و در بین علاقمندان ثبت شرکت دارند. این نوع از شرکت‌ها، تنها با سرمایه‌ای محدود به خود موسسین که به عنوان دارایی شرکت می‌آورند، فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

در این مقاله درباره تفاوت شرکت سهامی عام و خاص صحبت کردیم و ویژگی‌های هریک از شرکت‌ها را مورد بررسی قرار دادیم.

مقالات مرتبط:

• با ارزش ترین شرکت های جهان
• شرکت هلدینگ چیست