راهنمای خرید اوراق مشارکت در ایران

ممکن است شما از جمله افرادی باشید که درباره اوراق مشارکت در بازار بورس چیزهایی شنیده‌اید؛ اما هنوز نحوه خرید اوراق مشارکت را نمی‌دانید.

در این مقاله قصد داریم تا درباره اوراق مشارکت صحبت کنیم و نحوه خرید و فروش آن را به صورت گام‌به‌گام آموزش دهیم.

اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت، اوراقی است که براساس قانون به صورت بانام و بی‌نام منتشر شده و در زمان مشخص و به قیمت اسمی در اختیار خریداران قرار می‌گیرند.

خریدارانی که قصد خرید اوراق مشارکت را دارند، می‌توانند این اوراق را با توجه به قیمت و زمان مورد نظر خود خریداری کنند.

این اوراق نوعی بدهی است که ناشر با انتشار آن‌ها متعهد می‌شود که براساس زمان تعیین شده، وجه مشخصی را به عنوان سود اوراق مشارکت، به خریدار پرداخت نماید.

لازم به ذکر است که اوراق مشارکت، پس از انقلاب اسلامی و به منظور تامین منابع مالی، توسط دولت منتشر شد. در مهر ماه سال 1376، قوانین مربوط به انتشار این اوراق توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در شهریور ماه سال 1377 به پیشنهاد امور اقتصادی و دارایی به اجرا درآمد.

به طور کلی؛ این اوراق به منظور کنترل بازار و تامین منابع مالی پروژه‌ها ایجاد شد. شما می‌توانید به صورت مستقیم یا توسط سازمان بورس اوراق بهادار، نسبت به خرید و فروش اوراق مشارکت اقدام نمایید.

اجازه دهید با یک مثال، اوراق مشارکت را توضیح دهیم:

فرض کنید یک شرکت پالایشگاهی برای راه‌اندازی یک خط تولید جدید به 250 میلیارد تومان سرمایه جدید نیاز دارد.

بررسی‌های کارشناسی نشان داده در صورت راه‌اندازی این خط تولید، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت 5 سال پس از راه‌اندازی خط تولید، از محل افزایش درآمد شرکت جبران می‌شود و میزان سودآوری شرکت هم طی این مدت سالانه 25 تا 35 درصد افزایش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر؛ طرح مذکور توجیه اقتصادی دارد.

بیشتر بخوانید: روش‌های تامین مالی شرکت‌ها در بازار بورس

در این حالت یکی از روش‌هایی که شرکت پالایشگاهی می‌تواند برای به دست آوردن سرمایه مورد نیاز خودش از آن استفاده کند، انتشار اوراق مشارکت است.

به این ترتیب، شرکت پالایشگاهی با فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین می‌کند. سرمایه گذاران هم در ازای این مشارکت به نسبت سرمایه خودشان در منافعی که از راه‌اندازی خط تولید جدید به دست می‌آید تا مدت محدود شریک می‌شوند.

مهم ترین تفاوت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر اوراق بهادار مثل سهام، تضمین پرداخت سود است. یعنی دارنده اوراق مشارکت مطمئن است که سود مشخص و تضمین شده‌ای را در فواصل زمانی معین دریافت می‌کند.

اما شاید برایتان سوال پیش آید چه کسی پرداخت حداقل سود اوراق مشارکت را تضمین می‌کند؟

خود شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمی‌تواند خودش پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند. در حال حاضر سود اغلب اوراق مشارکت که در ایران منتشر می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت تضمین می‌شود.

بنابراین خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای مشخص، سود تعهد شده را دریافت می‌کند.

بیشتر بخوانید: اوراق سهام، مشارکت و قرضه: تعاریف، تفاوت‌ها و ویژگی‌ها

انواع اوراق مشارکت

به طور کلی؛ اوراق مشارکت منتشر شده در ایران به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• اوراق مشارکت بانک مرکزی
• اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی
• اوراق مشارکت شرکت‌های پذیرفته شده بورسی و غیربورسی

در ادامه، به شرح هریک از انواع اوراق مشارکت می‌پردازیم:

اوراق مشارکت بانک مرکزی

این اوراق، با هدف اجرای سیاست‌های اقتصادی دولت و توسط بانک مرکزی منتشر می‌شوند.

علاوه بر این؛ این اوراق در سازمان بورس اوراق بهادار قابل معامله نبوده و توسط بانک‌های عامل، قابل بازخرید می‌باشند.

اوراق مشارکت وزارتخانه ‌ها و شرکت‌ های دولتی

این اوراق، با هدف تأمین منابع مالی پروژه‌های عمرانی، توسط وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی منتشر می‌شود.

همانند اوراق مشارکت بانک مرکزی، این اوراق نیز در سازمان بورس اوراق بهادار قابل معامله نبوده و توسط بانک‌های عامل، قابلیت بازخرید دارند.

اوراق مشارکت شرکت‌‌های پذیرفته شده بورسی و غیر بورسی

این اوراق به منظور تأمین منابع مالی، توسط شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار منتشر شده و قابل معامله می‌باشند.

این اوراق انواع مختلفی دارد که در ادامه به توضیح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:

با نام و بی نام بودن اوراق مشارکت

اوراق بانام تنها به نام خریدار بوده و در صورت گم شدن برگه، امکان خرید و فروش مجدد آن وجود ندارد؛ در صورتی که اوراق بی نام، همانند چک حامل عمل می‌کند. بنابراین، نسبت به نگهداری آن‌ها باید دقت کافی داشت.

علاوه بر این؛ بی نام و بانام بودن این اوراق در اطلاعیه منتشر می‌شود.

به کسر

سرمایه‌گذاری در این اوراق به صورت کوتاه مدت امکان‌پذیر است. همچنین؛ سود این اوراق از تفاوت قیمت خریداری شده و قیمت زمان سررسید، به دست می‌آید.

قابل تبدیل بودن به سهام

اوراقی است که در زمان سررسید و یا افزایش سرمایه، به سهم تبدیل می‌شوند. البته تصمیم‌گیری در مورد تبدیل اوراق به سهام در مجمع فوق‌العاده صاحبان سهام تأیید شده و توسط ناشر انتشار می‌یابند.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره انواع مجمع بورسی (موسس، عادی و فوق العاده)

قابل تعویض بودن با سهام

این اوراق، توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و با سررسید زمان این اوراق، می‌توان به جای پرداخت مبلغ اصلی، این اوراق را با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار، معاوضه کرد.

اوراق‌ قرضه و اوراق ‌مشارکت چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

علاوه بر شباهت‌های بسیاری که میان اوراق مشارکت و اوراق قرضه وجود دارد؛ این دو اوراق، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم:

• اوراق مشارکت با هدف تأمین منابع مالی طرح‌ها منتشر می‌شود؛ در حالی که اوراق قرضه به صورت وام بوده و در خرید آن‌ها الزامی به تامین منابع مالی وجود ندارد.
•  در پایان سررسید اوراق مشارکت، سودی با عنوان علی‌الحساب پرداخت می‌شود؛ در حالی که در اوراق قرضه چنین سودی وجود ندارد.
• پرداخت سود تضمینی اوراق مشارکت بر عهده دولت و یا ضامن آن است؛ در حالی که در اوراق قرضه بر عهده خود شرکت خواهد بود.
• اوراق مشارکت تنها با مبلغ اسمی قابل انتشار است، در حالی که اوراق قرضه به کسر یا صرف نیز منتشر می‌شوند.
• ناشر اوراق مشارکت، باید عملکرد اجرایی خود را در دوره مشخص بیان کند؛ در حالی که این کار برای ناشران اوراق قرضه الزامی نیست.

نکات قابل توجه در خرید اوراق مشارکت 

1. بین ریسک و بازده (ریسک به ریوارد) رابطه‌ مستقیمی وجود دارد. با توجه به اینکه اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده‌ای دارند و ریسکی متوجه سرمایه‌گذار نخواهد بود، بنابراین بازده مورد انتظار اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار کمتر است.
2. سود تضمین شده اوراق مشارکت به صورت علی‌الحساب به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود؛ یعنی پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و در صورتی که سود قطعی پروژه بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به سرمایه‌گذار باشد، مابه ‌التفاوتش را به سرمایه‌گذار پرداخت کند. البته لازم به ذکر است، در صورتی که سود قطعی پروژه از سود پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌ التفاوت به عهده‌ ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانی از این بابت متوجه سرمایه‌گذار نیست.
3. سود اوراق مشارکت از پرداخت مالیات معاف است و این موضوع هم یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به شمار می‌آید.
4. اوراق مشارکت اغلب بی‌نام منتشر می‌شوند و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود. بنابراین باید از اوراق مشارکت هم مثل اسکناس و بلکه بیشتر از آن مراقبت کنید. البته بانک‌ها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که خریدار بتواند اوراق خود را در بانک به امانت بگذارد تا از مواردی مثل سرقت، آتش‌سوزی و غیره در امان باشد.
5. سود اوراق مشارکت در فواصل زمانی تعیین شده مثل یک ماهه یا سه‌ ماهه و از طریق برگه‌هایی که همراه اوراق مشارکت تحویل داده می‌شود، به خریدار پرداخت خواهد شد.

خریداری که اوراق مشارکت را پیش خود نگه می‌دارد، بایستی هنگام تحویل برگه‌های دریافت سود به بانک، اصل اوراق مشارکت را همراه داشته باشد تا مالکیت فرد بر این اوراق توسط بانک احراز شود.

البته همانطور که گفتیم خریدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت بسپارد و با پرداخت کارمزد جزیی از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسید‌های تعیین شده به صورت منظم به حسابش واریز کند.

6. دقت داشته باشید، طرح‌های توسعه‌ای که برای تامین مالی آن‌ها اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولا طرح‌های زمان‌بری هستند. بنابراین؛ اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای 3 تا 4 ساله منتشر می‌شوند. اما اگر خریدار اوراق به هر دلیلی قبل از دوره‌ سررسید به پول خود نیاز داشته باشد، می‌تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت کند.

طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک به عنوان سود دوره‌ مشارکت به فرد تعلق می‌گیرد.

علاوه بر این؛ معمولا در صورت تسویه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را کمی کاهش می‌دهند. مثلا از 20 درصد به 19 درصد و مابه التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را از مشتری دریافت می‌کنند.

7. در صورتی که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس هم پذیرفته شده باشند، دارنده‌ این اوراق می‌تواند برای فروش آن‌ها قبل از سررسید به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید.

در این صورت، طبیعتا اوراق مشارکت هم مثل سهام براساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود دارد، فروخته می‌شود و سود دارنده اوراق مشارکت هم از بابت تسویه زودتر از موعد کاهش پیدا نمی‌کند.

8. سود اعلامی اوراق مشارکت برای دوره یکساله معمولاً بین 20 تا 22 درصد است. هرچه درصد سود بیشتر باشد، خرید اوراق آن جذاب‌تر است.
9. سررسید پرداخت سود، یک ماهه یا سه ماهه است. هرچه دوره‌های پرداخت سود کوتاه‌تر باشد، برای سرمایه‌گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد بود.
10. در بعضی موارد به دلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع با بانک‌ها، برخی از ناشران اوراق علاوه برسود اعلامی، سود 3 درصدی برای یکسال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می‌کنند.

راهنمای قدم‌به‌قدم خرید اوراق مشارکت در ایران

با توجه به ثابت بودن سود اوراق مشارکت، این اوراق بر خلاف سهام‌های ریسکی موجود در بازار که نیازمند تحلیل‌های فاندامنتالی و تکنیکالی هستند، به تحلیل خاصی نیاز ندارد و فقط توجه به چند نکته برای انتخاب اوراق با بازدهی بیشتر برای سرمایه‌گذار کافی است.

مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس

1. انتخاب اوراق مشارکت: از طریق پیگیری روزنامه‌ها و اخبار می‌توان از انتشار اوراق مشارکت جدید که در خارج از بورس عرضه می‌شوند، اطلاع یافت.
2. سرمایه‌گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک‌های عامل مراجعه می‌نماید و نسبت به خرید یا فروش اوراق مورد نظر اقدام می‌کند.

مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت در فرابورس

1. انتخاب اوراق مشارکت: از طریق لینک زیر می‌توانید لیست اوراق مشارکت که در فرابورس معامله می‌شود را مشاهده نمایید: fipiran.com/Market/LupOTCO
2. داشتن کد معاملاتی: برای خرید انواع اوراق بهادار از جمله انواع اوراق مشارکت نیاز به کد معاملاتی (کد بورسی) دارید.
3. ارسال سفارش خرید: پس از صدور کد بورسی برای شما، یک رمز و نام کاربری در اختیارتان قرار می‌گیرد که می‌توانید با ورود به سیستم معاملاتی کارگزاری، سفارش خرید اوراق بهادار را به صورت آنلاین ارسال کنید.

اوراق خریداری شده در پنل معاملاتی شما قرار می‌گیرد و هر زمان تمایل داشتید، می‌توانید آن را بفروشید.

در مورد معامله اوراق مشارکت بورسی، هر فردی که دارای کد معاملاتی آنلاین باشد، می‌تواند از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی، اقدام به خرید نماد اوراق مشارکت نماید.

این اوراق بسته به بازاری که در آن منتشر می‌شوند ممکن است در سامانه آنلاین قابلیت معامله نداشته باشد، در این صورت باید به صورت حضوری درخواست خرید یا فروش خود را به کارگزاری اعلام نمایید.

سوالات متداول

سخن پایانی

خرید اوراق مشارکت، نوعی سرمایه‌گذاری با سود و ریسک‌پذیری بسیار پایین است که می‌توان گفت نوعی سرمایه‌گذاری ایمن به شمار می‌آید.

سود حاصل از این اوراق نسبت به بانک‌ها بهتر بوده و پرداخت سود آن‌ها تضمین شده است. در واقع؛ در صورت زیان، سود علی‌الحساب از طرف دولت و یا ضامن اوراق، پرداخت خواهد شد.  

در این مقاله، با بررسی تفاوت اوراق مشارکت با سایر اوراق، درباره نحوه خرید اوراق مشارکت در بازار بورس ایران صحبت کردیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید باشد.